Метаболизм

Метаболизм ( грек. μεταβολή, «тюрлениу»), затланы алмашдырыу — чархны ёсюуюню, айныууну , ишлеуюню эмда джашаууну бютеулей баджарарыр ючюн химиялыкъ затларыны тюрлениулерини толу процессиди.

Къуру физика эмда акъыл ишде болмай, тынчайгъан заманында да (джукълагъан заманда) , джаны болгъан чархда тохтаусуз энергия джоюлгъанлай турады.

Затланы алмашдырыу биохимиялыкъ эмда энергетикалыкъ процесслени джыйымыды , азыкъ затланы джаны болгъан чархланы хайырландырыуун, пластикалыкъ эмда энергиялыкъ затлада керегин баджарады.

Бауур — джаныуарланы эм магъаналы метаболизм органыды (суратда къазма чычханны баууруду)

Тинтиуню тарихи

Бусагъатда затланы алмашдырыу тохтаусуз баргъанын билсек да, бизни саныбызны тюрленмегени кёб заманланы алдаб тургъанды. Тюз адамл тюл, алимле огъунакъ джаны болгъан чархда эки тюрлю зат болгъанды деб суннгандыла: бири санны къурулушуна джарагъандыла, ала къмылдаусуз, тюрлениусюз болгъандыла; экинчиси уа энергияны къайнагъы кибик хайырландырылгъанды, эмда эрлай джоюлгъанды.

Алай а биология тинтиуледе «тамгъалы атомланы» хайырландырыб башлагъандан сора, бютеу къумачлада эмда клеткалада метаболизм тохтаусуз болгъаны бегитилгенди. «Къурулушчу» эмда «энергия бериучю» молекуланы башхалыкълары джокъду, чархда бютеу молекулала метаболизмге къошуладыла. Сёз ючюн, 80 джылны ичинде адамны бютеу къумачлыкъ акъларыны 80% джангыртылады; бауур ферментлери хар 2-4 сагъат ичинде джаынгыртыладыла, бир къауум ферменлери уа хар он минут сайын джангыртылынадыла.

Метаболизмни этаплары

Затланы алмашыууну юч этапха юлеширге боллукъду:

Биринчи этап — ашхын-ичеги бёлгеде акъланы майланы эм карбонланы ферментация болууб, сууда эриген аминомыстылагъа, моно эм дишекерлеге, май мыстылагъа тюрлеиб къаннга сингиую.

Экинчи этап — азыкъ затланы къан бла къумачлагъа джетдириу эмда клетка метаболизм, аны эсебинде ахыр продуктлагъа дери чачылыу болады. Затланы чачылыуу энергия береди, ол энергия синтезге эмда органны, чархны ишлеуюнде хайырланады.

Ючюнчю этап — метаболизмни ахыр продуктларыны сийдик бла, тер бла, солуу бла, эмда башха аткыъла бла чархдан чыгъарыу.

Анаболизм эм катаболизм

Затланы алмашдыуу эки бир-бирине къаршчы, бир заманда ётген процесследен къуралады. Биринчиси — анаболизм — чархны ёсюуюнде, айныуунда эмда джашауунда керекли затланы хайырландырыр ючюн, синтез бла байламлы бютеу процесслени бирлешдиреди. Экинчиси — катаболизм — затланы чачылыуу, мыстыланыуу эмда чачылыууну продуктларыны чархдан чыгъарыуу бла байламлы процесслени биригиуюдю.

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Метаболизм.