Рур конфликт

Рур конфликт

Германияны оккупация этилген эмда тыш оноу этилген территориялары. 1923 джыл

Баргъан кёзюую	1923 джыл
Баргъан джери	Рур регион
Чуруму	Репарацияланы заманында тёлемеу
Эсеби	Француз аскерлени Германидан чыгъарыу

Къаршчыла

Веймар республика

Франция,

Бельгия

Рур конфликт — 1923 джылда Рур регионда Веймар республика бла француз-бельгий оккупацион аскерлени арасында аскер-политикалыкъ конфликтни кульмкульминацясыды.

1919 джылны Версаль кесаматы бла Веймар республика Биринчи дуния къазауатда хорлагъан къраллагъа репарацияла тёлерге борчланнганды. Кесаматны шартларын таймаздан толтурууун, айрылыб Францияны президенти Раймон Пуанкаре даулагъанды. Тёлеуледе тыйылыула болгъан заманлада француз аскерле Германияны оккупация болмагъан территорияларына талай кере киргендиле. 1921 джылны 8-чи мартында француз эмда бельгий аскерле Дуйсбург эм Дюссельдорф шахарланы оккупация этедиле. Ол шахарла Рейн демилитаризация зона болгъандыла, аны бла бу эки кърал Рейндланд-Вестфалиядагъы индустрия районуну кючлерге плацдарм къурагъандыла. Франция Дуйсбургну портларын тинтиб кёмиюрню, къурчну эмда хазыр продукцияны экспортуну ёлчемлерин билирге амал табханды. 1921 джылны 5-чи майында Лондон ультиматумунда 132 млрд алты марка репарацияны тёлеуюню графиги белгиленеди, заманында тёленмесе Рур регионну оккупациясы муратланады.

«Толтурууну политикасына» ахырына Огъары Силезияны юлешиу келтиреди. Францияны излеми бла бу провинцияда баргъан реферндумну эсебинде бу алгъыннгы герман регионну 40,6% Польшагъа къошулады. Джангы политика курс Германиягъа къаршчы къуралгъан франк-поляк альянс бла кюрешиу тамалны джюрютгенди, 1922 джылны 20-чы мартында совет Россия бла къол салыннган Рапалло кесамат да бу политиканы бардырыууну чуруму болгъанды. Рапалло кесамат а уа Францияны тыш политикасыны курсуну аушдуруууна эмда Рурну оккупациясыны оноууна чурум болгъанды.

1922 джылда Веймар республикада экономика болумну аман болуу бла бирге джандаш къралла репарацияланы ачха формадан алгъанны къоюб, натурал тёлеуле (къурч, агъач, кёмюр) алыб башлайдыла. 26-чы сентябрда джандаш къралланы комиссиясы Германины репарация тёлеуледе болджалдан кечикгенлерини чертгенди. 1923 джыны 9-чу январында репарациялан комиссия Веймар республика тёлеулени иш этиб заманында бардырмагъанын билдиргенди (1922 джылда 13,8 млн. тонна кёмюр орнуна - 11,7 млн тонна, 200 000 телеграф мачтаны орнуна - 65 000 тёленнгенди), Франция буну Рур бассейннге аскерлени киргизиуге чурумча хайырланнганды.

1923 джылны 11-чи январы бла 16-чы январыны арасында француз эмда бельгий аскерле 60 минг адам саны бла (кечирек 100 мингнге джетгенди) Рур регионну бютеулей территориясын кючлейдиле, анда тургъан кёмюр чыгъаргъан предприятияланы «аманатха» алгъандыла. Оккупацияны эсебинде Германияны 7% территориясы кючленнгенди, анда 72% кёмюр, 50% чюон бла къурчну чыгъарылгъанды. Алай а Францияны премьер-министр бла тыш ишлерини министри Раймон Пуанкаре Рейнланд бла Рургъа, Саарланд региондача статусну берирге излегенди, анда де-юре Германияны территориясы болгъанлыкъгъа де-факто власть французлада болгъанды.

Оккупация Веймар республикада халкъ къозгъалыугъа себеб болгъанды. Рейхсканцлер Вильгельм Куно халкъны «пассив къаршчыланыугъа» чакъыргъанды. Репарацияланы тёлеу тохтатылады, индустрия, оноучу аппарат эмда улоу забастовканы башлагъандыла. Бир къауум предприятияла бла ведомствала оккупантлагъа бойсунургъа унамагъандыла. Франция мыннга 150 минг тазир салгъанды, кючленнген территориядан адамланы кёчюргенди. Фрайкорну алгъыннгы членлери бла коммунистле саботажны актларын къурагъандыла, оккупацион аскерлеге чабыуулла этгендиле. Оккупацион властла да азаб салгъан операцияла бардыргъандыла, аланы эсебинде 137 адам ёлгенди. Къоркъутур мурат бла шпионаж бла саботаж ючюн фрайкорну члени Альберт Лео Шлагетер асылгъанды.

Пассив къаршчыланыуну заманында герман кърал Рур регионну ишчилерине айлыкъларын кеси тёлегенди, ачха джетмегени себебли ачханы басханды. Бу ситуация кёб барыраллыкъ болмагъанды, экономика кризисни, инфляцияны кючлениую Германияны экономикасына ауур джюк болгъандыла.

1923 джылны 26-чы сентябрында джангы рейхсканцлер Густав Штреземан пассив къаршчыланыуну тохтатыргъа керек болады. Экономикагъа заран4-5 млрд алтын марка чакълы бир болгъанды.

АБШ бла Уллу Британияны басымы бла Франция МИКУМ келишиуге къолады (фр. Mission interalliée de Contrôle des Usines et des Mines (MICUM) — Рурну фабрикалары бла шахталарыны юсюнден джандаш контроль комиссия). Рур регионну оккупациясы 1924 джылда къабыл этилген Дауэсни планы бла 1925 джылны июлунда-августунда бошалады.

Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]

Michael Ruck: Die Freien Gewerkschaften im Ruhrkampf 1923, Frankfurt am Main 1986;
Barbara Müller: Passiver Widerstand im Ruhrkampf. Eine Fallstudie zur gewaltlosen zwischenstaatlichen Konfliktaustragung und ihren Erfolgsbedingungen, Münster 1995;
Stanislas Jeannesson: Poincaré, la France et la Ruhr 1922—1924. Histoire d’une occupation, Strasbourg 1998;
Elspeth Y. O’Riordan: Britain and the Ruhr crisis, London 2001;
Conan Fischer: The Ruhr Crisis, 1923—1924, Oxford / New York 2003;
Gerd Krumeich, Joachim Schröder (Hrsg.): Der Schatten des Weltkriegs: Die Ruhrbesetzung 1923, Essen 2004 (Düsseldorfer Schriften zur Neueren Landesgeschichte und zur Geschichte Nordrhein-Westfalens, 69);
Gerd Krüger: «Aktiver» und passiver Widerstand im Ruhrkampf 1923, in: Besatzung. Funktion und Gestalt militärischer Fremdherrschaft von der Antike bis zum 20. Jahrhundert, hrsg. von Günther Kronenbitter, Markus Pöhlmann und Dierk Walter, Paderborn / München / Wien / Zürich 2006 (Krieg in der Geschichte, 28) S. 119—130.