Мобил телефон

1 — NEC Cellstar 500 series (1992); 2 — Nokia 2110 series (1994); 3 — Nokia 5120 (1998); 4 — Kyocera 2135 (2002); 5 — Audiovox CDM8300 (2002); 6 — Samsung SCH-A650 (2004).

Мобил телефо́н неда Хурджун телефон— тынч ташынылгъан, кабелсиз телефон системаны хайырланнган коммуникация эмда мультимедия керекди. Бусагъатда мобил байлам бусагъатда радиобайламланы эм бек джайылгъан тюрлюсюдю.

Шыштан телефон кугу технологиян электрон чоҥалтмаш (GSM) да 2-1 Гвардонлан поддержатлыме шот дене налшыже (UMTS) СВЕЧОЙ-диапазон, управленийын, диспазонын лӱмын ыштыме контроллёржо, интерфейс йӧн, аккумулятор. Аппаратов шукыж годым шкешотан номер, т.н. IMEI — мобил йӧндартышын идентификаторжо. IMEI карашан телефоным ыштен лукмыж годым пуалтеш да 15 цифр гыч цифр-влакым пуа; тудо прошма прошманын направлений ужашыштыже возалтеш. Шкеора тиде номер аккумулятор йымалан, тыгак телефон комеш (вӱдылмӧ) дене, телефон (штрихокод йымалне). Утларакше телефон-влак дене тудым тыгак пален налаш лиеш, клавиатурышто кодым *#066

ШУКО стандарт-влак SIM-карт абонент-влак идентификацийлан кучылталтыт. Тудо смартым программе управлений дене картым ужеш, да ТЫГАК IMSII идентификаций номерже дене шкеныштын шкешотан номерышт уло (ангел. Internation Mobile Subscriberidentity-тӧрштылшӧ абонентын идентификаций номерже) да индивидуал цифр шолыпмут).

Мобил але приложений-влаклан, тыгак вотысо приложенийым, онлайн але вотысо приложений лӱм дене келшышын, смартфонысо приложений, тудым тӱрлӧ семын программе ыштыш — кучыш, смартфон, планшет да моло мобил (портатив) йӧн дене пашам ышташ кӱлшӧ программе ыштыш. Тӱнямбалысе Сет дене кылым кучен шогымыжлан стационар компьютер деке кылде дене йӧным ышта (але коштмаште тыгай кылым кучен, тыгай пашам ыштымашым ыштымаште палдырна — чийыме пайдаланыше дене кудалме деч вара вигак чоҥалтеш). Ондак мобил приложений-влакым электрон почтым тергаш писын кучылтыныт, но мобил интернетын суаплыкшылан икмыняр йодмашыже шотышто нунын кучылталтмыштым кумдаҥдымашке, ТЫГАК мобил телефон, GPS але глонасс-геолокаций, кылкучем, видео да Интернет дене пайдаланымашыш конден.

Программе ыштышым эн мобил йӧндартышыште але тудын ӱмбакше цифр кевыт — влак дене шаралт кертыт. Пытартыш тыгак приложений-влакым ямдылыме негызеш (могайышт негызеш конкретле операций системе) але вес велысе торгайыме площадке («маркетлейс» - влакат шукталтыт ангел. Marketplace) тиде еҥ ямде улшо приложенийым вераҥдышашлан шкеныштын репозиторийыштым - оксам тӱлыде але оксала пуа. Тидын годым программе йӧным ыштымаш онлайн-платформылан шке семынже мобил йӧн дене але палемдыме вераҥдаш, але лӱҥгалташ. Иктымак ыштыш-влак икмыняр версийыште утларак шарлыше операций системым (iOS, Android, Windows Phone-ште Да моло.).

Мобил байламны тарихи

• 1946 дж. — АБШ-ны Сент-Луис шахарында, AT&T Bell Laboratories компания автомобилден телефон байламны сынауун башлагъандыланачала эксплуатацию опытного сервиса телефонной связи из автомобиля. Ол джылда СССР-де Г. Шапиро бла И. Захарченко ишлеу радиусу 20 км дери болгъан автомобиль радиотелефонну сынауларын джетишимли тындыргъандыла.
• 1947 дж. — Bell американ фирмада ишлегенле Дуглас Ринг бла Рей Янг мобил телефониягъа алтымюйюш принципни теджегендиле.
• 1956 дж. — Стокгольмда, Гётебергда эмда Мальмода (Швеция), Mobile System A (MTA) автомат автомобил телефон ауну биринчи кёзюую ишлеб башлагъанды.
• 1957 дж. — Москвадан инженер Л. И. Куприянович биринчи сынау мобил телефон ЛК-1 этиб кёргюзгенди, аны ауурлугъу 3 кг, ишлеу радиусу 20—30 км болгъанды, батареясын ауушдурмай 20-30 сагъат ишлегенди
• 1958 дж. — СССР-де «Алтай» атлы автомобиль телефонланы граждан сервисини къурауу башланнганды.
• 1963 дж. — «Алтай» сервисни Москвада сынау хайырланыдырыуу башланнганды. 1970 джылгъа 20 совет шахар бу сервисге байланнганды.
• 1966 дж. — «Интероргтехника-66» кёрмючде, Болгария РАТ-0,5 бла АТРТ-0,5 телефонла эмда тамал станция РАТЦ-10 кёргюзгенди, ол станциядан бир заманда 6 мобил телефон ишлерге мадар болгъанды. Кечирек 69 эмда 699 телефон ишлерча моделле да чыгъарылгъандыла. Система болгар индустрия бла ведомство байламгъа джораланыб чыгъарылгъанды эмда 90-чы джыллагъа дери хайырландырылгъанды.
• 11 апрель 1972 дж. британ фирма Pye Telecommunications, Royal Lancaster отелде Communications Today, Tomorrow and the Future атлы кёрмючдв Pocketphone 70 рациягъа салыннган автомат мобил телефонну теджегенди.
• 3 апрель 1973 дж. Мартин Купер «DynaTAC» атлы мобил телефондан сёлешгенди, аны ауурлугъу 1,15 килограмм, ёлчемлери 22,5х3,75х12,5 сантиметр болгъанды. Аккумулятору 20 минут ушакъгъа джетгенди.
• 6 март 1983 дж Motorola компания дунияда биринчи коммерциялыкъ портатив мобил телефон чыгъаргъанды — DynaTAC 8000X аппарат , аны чыгъарыуда 100 млн $ эм 15 джыл джоюлгъанды. Телефонну ауурлугъ 794 грамм болгъанды, ёлчемлери -33×4,4×8,9 см. Аккумуляторуну джерлеую сакълау режимде 8 сагъатха, ушакъ режимде эсе уа 1 сагъатха джетгенди. Сатыуда телефонну багъасы 3995 АБШ доллар болгъанды.
• 1984 джылдда мобил байламны 300 минг чакълы бир адам хайырланнганды, 2003 джылгъа уа 1,2 млрд.
• 1 июль 1991 дж. Финляндияда GSM форматда биринчи телефон чакъырыуну кюню байрамланады.
• 1998 джылда сенсорлу экраны бла биринчи мобил телефон чыкъгъанды.

Россияда мобил байламны тарихи

• 1991 дж. — «Дельта Телеком» Санкт-Петербургда 1991 джылны 9-чу сентябрында къуралгъанды.
• 1992 дж. — «Санкт-Петербург Телеком» компания къуралады (СПТ).
• 1992 дж. — «Московская Сотовая Связь» компанияны 1992 джыл US West (АБШ) эм Millicom International Cellular фирмала бла Москва шахар телефон ау (МГТС) ортакъда къурайдыла.
• 1992 дж. — Билайн фирма къуралады.
• 1993 дж. — Шимал-Кюнбатыш GSM (NW-GSM) компанияны къуралыуу (2002 дж. башлаб ААДж «МегаФон»)
• 1993 дж. — МТС компанияны къуралыуу.
• 1995 дж. — НСС компанияны къуралыуу.
• 2002 дж. — МегаФон компанияны къуралыуу.
• 2003 дж. — Tele2 компанияны Россиягъа кириую. 2006 джылны ахырына абонентлерини саны бла Россияда тёртюнчю оператор болгъанды. .
• 2003 дж. — Скай Линк компанияны къуралыуу.