Контентге кёч

Американы Бирлешген Штатлары

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.

Американы Бирлешген Штатлары

ингил. United States of America

Байракъ
АБШ-ны байрагъы
Герб
АБШ-ны уллу мухуру
Description de l'image United States (orthographic projection).svg.
Девиз In God We Trust
(«Къудайгъа ышанабыз»)
Гимн The Star-Spangled Banner
(«Джулдузла себилген байракъ»)
Административ билги
Оноу формасы Президент республика
Президент Дональд Трамп
Вице-президент Джей Ди Вэнс
Келечелени палатаны башчысы Майк Джонсон
Баш судну председатели Джон Робертс
Тил(лер)и Де-факто ингилиз тил, де-юре официал тил джокъду
Ара шахары Вашингтон

38°53′ N 77°01′ W / 38.883333° N 77.016667° W (G) (O)

География билги
Уллу шахар(лар)ы Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Чикаго, Лас-Вегас, Майами, Даллас, Сан-Франциско, Сан-Диего, Бостон, Хьюстон, Филадельфия, Сиэтл, Детройт, Денвер, Финикс
Бютеу территориясы 9 518 900 км2
(дунияда 4-чю)
Сууну юсю 6.76 %
Сагъат бёлгеси -5…-10
Тарих билги
Эркинлиги 4 июль 1776
Демография билги
Бютеу халкъы (2023) 334,914,895 адам
(дунияда 3-чю)
Къалынлыгъы 31 адам/км2
Экономика билги
БИП (номинал) (2024) $ $29.167 триллион (1-чи)
БИП (ном.) адам башына (2024) $ $86 601 (6)
ААИ (2022) 0.927 (бек мийик) (20)
Валютасы АБШ-ны доллары (USD,код 840)
Башха билги
ISO 3166-1 коду US
Домен(лер)и .us, .mil, .gov
Телефон коду +1

Американы Бирлешген Штатлары (ингил. United States of America) — Шимал Америка континентде орналгъан кърал. Дунияда уллулугъу бла тёртюнчю орунну территориясы бла (9 518 900 км²) эмда ючюнчю орунну халкъыны саны бла (304 млн. адам) алады. Ара шахары — Вашингтон.[1]

Бирлешген штатла шималда Канада бла чеклешедиле, къыбылада — Мексика бла, дагъыда Россия бла тенгиз бла чеклери барды. Кюнбатышда Шош океан бла джууладыла эмда кюнчыгъышда — Атлантика океан бла. Кърал 50 штатха эмда федерал административ бёлюм (District of Columbia) Колумбиягъа бёлюнеди. АБШ-гъа талай айрымкан территория бойсунубду. АБШ-де джашагъанлагъа американлыла дейдиле, АБШ-ны кесинде огъуна Америка деб къоядыла.

АБШ-ны территориясыны кёбюсю (АБШ-ны шимал эм орта кесеги) орта климат бёлгеде орналады. Къыбыла кесегинде субтропиклик климатды, Гавайиде, Флориданы къыбыла кесегинде эмда Техасны эм къыбыла кесеги тропик климатда турадыла. Алясканы шимал кесеги полюслукъ бёлгеге киреди, башха джанында уа субарктикалыкъ климаты барды. Калифорнияны суу джагъасы районлада джерле арасы тенгиз климаты барды.

АБШ-гъа этилген Кёппенни климат схемасы.

АБШ-ны баш территориясында Атлантик тёбен джерледен кюнбатышгъа шималдан къыбылагъа Аппалачи тау система созулады. Аладан сора Орта тюз джерле джайыладыла (200—500 м океандан мийиклик), Уллу тюз джер плато (600—1500 м). Къралны кёбюсю кюнбатыш кесеги Кордильера тау система бла алынды.

Американы Бирлешген Штатлары 1776 джыл, 13 британ колония бирлешиб, бойсунмазлыкъларын баямлагъанларында къуралгъанды. Бойсунмазлыкъ ючюн къазауат 1783 джылгъа дери баргъанды, колонистлени (американлыланы) хорламлары бла бошалгъанды. 1787 джыл АБШ-ни Конституциясы къабыл этилиннгенди, 1791 джыл а уа — хакъланы юсюнден Билль алынады. 1860-чы джыллада шимал, индустриялы штатла бла къыбыла къул тутхан штатланы араларында 4 джыллыкъ граждан къазауат баргъанды. Шимал штатланы хорламлары себебли, кърал бёлюнмегенди эмда бютёу къралда къул тутуу къурутулгъанды. Биринчи дуния къазауатдан сора Бирлешген штатла изоляционизмни къойгъандыла, тири роль ойнаб башлагъандыла дуния политикада. 1945 джыл АБШ Экинчи дуния къазауатдан биринчи атом бомбалы кърал болуб чыкъгъанды эмда Совет союз бла, 1980-чи джылланы аягъына дери баргъан, глобал къаджау сюелиуге киргенди.

Бюгюнлюкде АБШ дунияда эм уллу экономикасыды ($14,2 трлн), эм къарыулу сауутлу кючлери болгъан къралды. БМО-ну Къоркъуусузлукъну Кенгешини дайым члениди, Шимал Атлантика альянсны (НАТО) къурагъан къралды.

АБШ-ны кёбюсю адам саны Европадан (Уллу Британиядан, Германиядан, Польшадан, Ирландиядан, Италиядан) эмда Африкадан (Кюнбатыш Африкадан) кёчгенлени туудукъларылла.

АБШ-ны халкъыны тергеу Бюросуну белгилегенине кёре американлыланы 82 % шахарлада джашайды, аладан джартысы къыркъ мингден аслам адамы болгъан шахарлада. АБШ-де 100 мингден аслам адамы болгъан 314 шахар барды, аладан 10 шахар 1 млн аслам адам саны бла эмда 4 шахар 2 млн аслам адам саны барды (Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Чикаго эм Хьюстон).

АБШ-ны эм уллу шахарлары (2019 джылда)
Аты Штат Адам саны
1 Нью-Йорк Нью-Йорк 8,336,817
2 Лос-Анджелес Калифорния 3,979,576
3 Чикаго Иллинойс 2,693,976
4 Хьюстон Техас 2,320,268
5 Финикс Аризона 1,680,992
6 Филадельфия Пенсильвания 1,584,064
7 Сан-Антонио Техас 1,547,253
8 Сан-Диего Калифорния 1,423,851
9 Даллас Техас 1,343,573
10 Сан-Хосе Калифорния 1,021,795
11 Остин Техас 978,908
12 Джэксонвилл Флорида 911,507
13 Форт-Уэрт Техас 909,585
14 Колумбус Огайо 898,553
15 Шарлотт Шимал Каролина 885,708
16 Сан-Франциско Калифорния 885,708
17 Индианаполис Индиана 885,708
18 Сиэтл Вашингтон 885,708
19 Денвер Колорадо 885,708
20 Вашингтон Колумбия округ 885,708

Административ бёлюннгени

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Американ Бирлешген Штатлары 50 штатладан, бир федеральный округ Колумбия эмда босунулгъан территория бла къуралады.

АБШ-ны штатларыны тизмеси:

  1. Айдахо Айдахо
  2. Айова Айова
  3. Алабама Алабама
  4. Аляска Аляска
  5. Аризона Аризона
  6. Арканзас Арканзас
  7. Вайоминг Вайоминг
  8. Вашингтон (штат) Вашингтон (штат)
  9. Вермонт Вермонт
  10. Виргиния Виргиния
  11. Висконсин Висконсин
  12. Гавайи Гавайи
  13. Делавэр Делавэр
  14. Джорджия Джорджия
  15. Кюнбатыш Виргиния Кюнбатыш Виргиния
  16. Иллинойс Иллинойс
  17. Индиана Индиана
  1. Калифорния Калифорния
  2. Канзас Канзас
  3. Кентукки Кентукки
  4. Колорадо Колорадо
  5. Коннектикут Коннектикут
  6. Луизиана Луизиана
  7. Массачусетс Массачусетс
  8. Миннесота Миннесота
  9. Миссисипи (штат) Миссисипи (штат)
  10. Миссури (штат) Миссури (штат)
  11. Мичиган Мичиган
  12. Монтана Монтана
  13. Мэн (штат) Мэн (штат)
  14. Мэриленд Мэриленд
  15. Небраска Небраска
  16. Невада Невада
  17. Нью-Гэмпшир Нью-Гэмпшир
  1. Нью-Джерси Нью-Джерси
  2. Нью-Йорк (штат) Нью-Йорк (штат)
  3. Нью-Мексико Нью-Мексико
  4. Огайо Огайо
  5. Оклахома Оклахома
  6. Орегон Орегон
  7. Пенсильвания Пенсильвания
  8. Род-Айленд Род-Айленд
  9. Шимал Дакота Шимал Дакота
  10. Шимал Каролина Шимал Каролина
  11. Теннесси Теннесси
  12. Техас Техас
  13. Флорида Флорида
  14. Къыбыла Дакота Къыбыла Дакота
  15. Къыбыла Каролина Къыбыла Каролина
  16. Юта Юта

Сурат галерея

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Дагъыда къара

[тюзет | къайнакъны тюзет]
  1. Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — Москва: АСТ, 2017. — С. 78. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.
Wikimedia Commons  Викигёзенде (Wikimedia Commons) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Американы Бирлешген Штатлары.
  Бу, АБШ-ны юсюнден тамамланмагъан статьяды. Бу статьяны тюзетиб эмда информация къошуб, проектге болушургъа боллукъсуз.