Араб алфавит бетни къайнагъына къара

{{Джазма
|аты           = Араб джазма
|типи          = консонанталыкъ
|тилле         = [[Араб тил|Араб]], [[къаджар тил|къаджар]], [[курд тил|курд]], [[Урду тил|урду]] э. б.
|территориясы  = [[Араб джарымайрымкан]], [[Джууукъ Кюнчыгъыш]], [[Орта Азия]], [[Шимал Африка]].
|белгиле       = 28
|хайырланнган кёзюую = ~ 400 джылдан бюгюннге дери
|джазылгъаны         = онгдан солгъа
|чыкъгъаны           =  
- [[Ханааней джазма]] <br />
{{0}}- [[Арамей джазма]]  <br />
{{0}}{{0}}- [[Сирий джазма]] <br />
{{0}}{{0}}{{0}}- [[Араб джазма]]
|туудукълары         = 
|джууукълары         = 
|ISO                 = Arab (#160)
|юникод              = U+0600 — U+06FF <br />U+0750 — U+077F <br />U+FB50 — U+FDFF <br />U+FE70  — U+FEFF
|сурат юлгю          = Arabic albayancalligraphy.svg
|ёлчеми              = 250px 
|ачыкълау            = «Араб тил» ал-баян шрифт бла арабча 
}}
[[Файл:Modern Arabic Calligraphy.jpg|thumb|right|200px|Бусагъатдагъы араб каллиграфия]]
'''Араб алфавит''', араб джазма, арабица — [[араб тил]]де эмда башха тилледе, сёз ючюн — [[къаджар тил]], эмда талай башха [[тюрк тилле]]де джазар ючюн хайырланылады. 28 харифден къуралады, эмда онгдан солгъа джазылады.

Араб алфавит [[финикий алфавит]]ден къуралгъанды, болгъан харифлеге кесини энчи тауушларын кёргюзген харифле къошулгъанды. Ала  — ''са, ха, заль, дад, за, гъайн'' харифледиле.

== Тунакыланы белгилениую ==

Алифни тышында хар бютеу харифле тунакы тауушланы белгилейдиле. Харифни джазылыуу сёзде орнуна кёре тюрленеди. Ызындан келген харифге джалгъанмагъан алты харифни тышында ([[алиф]], [[даль (хариф)|даль]], [[заль (хариф)|заль]], [[ра (хариф)|ра]], [[зай]], [[вав]]), бир сёзню, бютеу харифи джалгъаныб, джазылады.

{| class="wikitable"
|-
! Сёзню ахырында
! Сёзню ортасында
! Сёзню аллында
! Айры сирелген
! Аты
! [[транслитерация]]
! [[транскрипция]]
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺎ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺍ}}
| {{lang-ar2|أَلِف}} [[Алиф|{{unicode2|’алиф}}]] || — || —
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺐ}} || {{ar2|ﺒ}} || {{ar2|ﺑ}} || {{ar2|ﺏ}}
| {{lang-ar2|بَاء}} [[Ба (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|ба̄’}}]] || {{unicode2|б}} || {{IPA|[b]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺖ}} || {{ar2|ﺘ}} || {{ar2|ﺗ}} || {{ar2|ﺕ}}
| {{lang-ar2|تَاء}} [[Та (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|та̄’}}]] || {{unicode2|т}} || {{IPA|[t]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺚ}} || {{ar2|ﺜ}} || {{ar2|ﺛ}} || {{ar2|ﺙ}}
| {{lang-ar2|ثَاء}} [[Са (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|с̱а̄’}}]] || {{unicode2|с̱}} || {{IPA|[θ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺞ}} || {{ar2|ﺠ}} || {{ar2|ﺟ}} || {{ar2|ﺝ}}
| {{lang-ar2|جِيم}} [[Джим (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|джӣм}}]] || {{unicode2|дж}} || {{IPA|[ʤ], [g]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺢ}} || {{ar2|ﺤ}} || {{ar2|ﺣ}} || {{ar2|ﺡ}}
| {{lang-ar2|حَاء}} [[Ха (араб алфавитни алтынчы харифи)|{{unicode2|х̣а̄’}}]] || {{unicode2|х̣}} || {{IPA|[ħ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺦ}} || {{ar2|ﺨ}} || {{ar2|ﺧ}} || {{ar2|ﺥ}}
| {{lang-ar2|خَاء}} [[Ха (араб алфавитни джетинчи харифи)|{{unicode2|х̮а̄’}}]] || {{unicode2|х̮}} || {{IPA|[x]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺪ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺩ}}
| {{lang-ar2|دَال}} [[Даль (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|да̄ль}}]] || {{unicode2|д}} || {{IPA|[d]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺬ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺫ}}
| {{lang-ar2|ذَال}} [[Заль (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|з̱а̄ль}}]] || {{unicode2|з̱}} || {{IPA|[ð]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺮ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺭ}}
| {{lang-ar2|رَاء}} [[Ра (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|ра̄’}}]] || {{unicode2|р}} || {{IPA|[r]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺰ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺯ}}
| {{lang-ar2|زَاي}} [[Зайн (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|за̄й}}]] || {{unicode2|з}} || {{IPA|[z]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺲ}} || {{ar2|ﺴ}} || {{ar2|ﺳ}} || {{ar2|ﺱ}}
| {{lang-ar2|سِين}} [[Син (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|сӣн}}]] || {{unicode2|с}} || {{IPA|[s]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺶ}} || {{ar2|ﺸ}} || {{ar2|ﺷ}} || {{ar2|ﺵ}}
| {{lang-ar2|شِين}} [[Шин (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|шӣн}}]] || {{unicode2|ш}} || {{IPA|[ʃ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺺ}} || {{ar2|ﺼ}} || {{ar2|ﺻ}} || {{ar2|ﺹ}}
| {{lang-ar2|صَاد}} [[Сад (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|с̣а̄д}}]] || {{unicode2|с̣}} || {{IPA|[sˁ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺾ}} || {{ar2|ﻀ}} || {{ar2|ﺿ}} || {{ar2|ﺽ}}
| {{lang-ar2|ضَاد}} [[Дад (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|д̣а̄д}}]] || {{unicode2|д̣}} || {{IPA|[dˁ], [ðˤ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻂ}} || {{ar2|ﻄ}} || {{ar2|ﻃ}} || {{ar2|ﻁ}}
| {{lang-ar2|طَاء}} [[Та (араб алфавитни оналтынчы харифи)|{{unicode2|т̣а̄’}}]] || {{unicode2|т̣}} || {{IPA|[tˁ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻆ}} || {{ar2|ﻈ}} || {{ar2|ﻇ}} || {{ar2|ﻅ}}
| {{lang-ar2|ظَاء}} [[За (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|з̣а̄’}}]] || {{unicode2|з̣}} || {{IPA|[zˁ], [ðˁ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻊ}} || {{ar2|ﻌ}} || {{ar2|ﻋ}} || {{ar2|ﻉ}}
| {{lang-ar2|عَيْن}} [[Айн (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|‘айн}}]] || {{unicode2|‘}} || {{IPA|[ʕ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻎ}} || {{ar2|ﻐ}} || {{ar2|ﻏ}} || {{ar2|ﻍ}}
| {{lang-ar2|غَيْن}} [[Гайн (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|гайн}}]] || {{unicode2|г}} || {{IPA|[ɣ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻒ}} || {{ar2|ﻔ}} || {{ar2|ﻓ}} || {{ar2|ﻑ}}
| {{lang-ar2|فَاء}} [[Фа (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|фа̄’}}]] || {{unicode2|ф}} || {{IPA|[f]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻖ}} || {{ar2|ﻘ}} || {{ar2|ﻗ}} || {{ar2|ﻕ}}
| {{lang-ar2|قَاف}} [[Каф (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|к̣а̄ф}}]] || {{unicode2|к̣}} || {{IPA|[q]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻚ}} || {{ar2|ﻜ}} || {{ar2|ﻛ}} || {{ar2|ﻙ}}
| {{lang-ar2|كَاف}} [[Кяф (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|ка̄ф}}]] || {{unicode2|к}} || {{IPA|[k]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻞ}} || {{ar2|ﻠ}} || {{ar2|ﻟ}} || {{ar2|ﻝ}}
| {{lang-ar2|لاَم}} [[Лям (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|ля̄м}}]] || {{unicode2|ль}} || {{IPA|[l]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻢ}} || {{ar2|ﻤ}} || {{ar2|ﻣ}} || {{ar2|ﻡ}}
| {{lang-ar2|مِيم}} [[Мим (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|мӣм}}]] || {{unicode2|м}} || {{IPA|[m]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻦ}} || {{ar2|ﻨ}} || {{ar2|ﻧ}} || {{ar2|ﻥ}}
| {{lang-ar2|نُون}} [[Нун (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|нӯн}}]] || {{unicode2|н}} || {{IPA|[n]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻪ}} || {{ar2|ﻬ}} || {{ar2|ﻫ}} || {{ar2|ﻩ}}
| {{lang-ar2|هَاء}} [[Ха (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|ха̄’}}]] || {{unicode2|х}} || {{IPA|[h]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﻮ}} || colspan=2 | {{ar2|ﻭ}}
| {{lang-ar2|وَاو}} [[Уау (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|уау}}]] || {{unicode2|в}} || {{IPA|[w]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻲ}} || {{ar2|ﻴ}} || {{ar2|ﻳ}} || {{ar2|ﻱ}}
| {{lang-ar2|يَاء}} [[Йа (араб алфавитни харифи)|{{unicode2|йа̄’}}]] || {{unicode2|й}} || {{IPA|[j]}}
|}
Алиф, араб алфавитни тунакы тауушну белгилемен джангыз харифиди. Контекстге кёре узун ачыкъ {{unicode2|а̄}} тауушну белгилерге болады (тюбрек къара), неда энчи тауушу болмагъан болушлукъ орфографиялыкъ белги болады.

[[Къаджар алфавит]]де джорукъ бираз башхады — биринчи {{unicode2|ва̄в}} барады, артдан а уа {{unicode2|ха̄’}}.

== Ачыкъла ==

[[Араб тил]]ни юч узун ачыкъ тауушу ({{unicode2|а̄}}, {{unicode2|ӯ}}, {{unicode2|ӣ}}) [[алиф]], [[Уау (араб алфавитни харифи)|уау]], [[йа (араб алфавитни харифи)|йа]] харифле бла белгиленеди. Къысха ачыкъла джазмада берилмеучендиле. Сёзню толу эшитилгенин берирге керек болса (сёз ючюн,[[Къуран]] бла сёзлюкледе), ачыкъланы белгилер ючюн сатыр башы эмда сатыр тюбю ачыкълаучула саланыдал ([[харакат]]).

Харифден сора «а» таууш келсе, аны башына джампек сызчыкъ тартылады, аны атыда «фатхады».
Харифден сора «и» таууш келсе, сызчыкъ харифни тюбюнден салынады, атыда «касрады».
«У» таууш сатыр башы, тыйгъыч белгиге ушаш «дамма» белги бла бериледи.
Харифден сора ачыкъ таууш болмаса, аны башында гитче тогъайчыкъ — «сукун» салынады.

Араб алфавитни тамалында алфавитле хайырланнган, араб болмагъан тилледе, ачыкъла не [[матрес лекционис]] амал бла (къаджар тилде къуру узун ачыкъла бериледиле «алиф», «йа» эм «уау» харифлени юсю бла), неда къошакъ белгилени киргизиу бла бериледи ([[уйгур тил]]деча). Араб тилде ачыкъ тауушла тилни тамалына кирмегени себебли (башха [[семит тилле]]деча) ачыкъ тауушланы белгилеген харифле болмайдыла, [[ХХ ёмюр]]де бу табсызлыкъ ючюн кёб муслиман кърал ([[Тюрк]], [[Орта Азия]], [[Индонезия]], [[Малайзия]] э. б.) араб алфавитни, ачыкъ тауушла берген белгилери болгъан башха алфавитге ауушдургъандыла ([[латиница]], [[кириллица]] кибик).
Араб тилде «в» хариф джокъду

== Къошакъ белгиле ==

Башында кёргюзюлген 28 харифге ''хуруф'' дейдиле ({{lang-ar|حروف}}). Аны тышында араб джазмада юч къошакъ белги хайырландырадыла.

{| class="wikitable"
|-
! Сёзню ахырында
! Сёзню ортасында
! Сёзню аллында
! Айры сирелген
! Аты
! [[транслитерация]]
! [[транскрипция]]
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=4 | {{ar2|ﺀ}}
| rowspan=5 | {{lang-ar2|هَمْزَة}} [[Хамза (белги)|{{unicode2|хамза}}]]
| rowspan=5 | {{unicode2|’}} || rowspan=5 | {{IPA|[ʔ]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺄ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺃ}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺈ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺇ}}
|- align="center" style="height: 3em"
| colspan=2 | {{ar2|ﺆ}} || colspan=2 | {{ar2|ﺅ}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺊ}} || {{ar2|ﺌ}} || {{ar2|ﺋ}} || {{ar2|ﺉ}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﺔ}} || colspan=2 | — || {{ar2|ﺓ}}
| {{lang-ar2|تَاء مَرْبُوطَة}} [[Та марбута|{{unicode2|та̄’ марбӯт̣а}}]] || — || {{IPA|[h] / [t]}}
|- align="center" style="height: 3em"
| {{ar2|ﻰ}} || colspan=2 | — || {{ar2|ﻯ}}
| {{lang-ar2|أَلِف مَقْصُورَة}} [[Алиф максура|{{unicode2|’алиф мак̣с̣ӯра}}]] || {{unicode2|а̄}} || {{IPA|[aː] / [a]}}
|}

# Хамза айры харифча да, къошакъ белгича да джазылыргъа болады (алиф, вав неда йа харифлени юсюнде). Хамзаны джазыуу, джорукълагъа кёре, контекстге кёре болады. Алай а джазылыу амалына къарамай, хамза бир тауушну белгилейди.
# Та-марбута («джалгъаннган та») та харифни формасына саналады. Къуру сёзню ахырында, [[харакат|фатха ачыкълаучудан]] сора келеди. Та-марбута харифни ачыкълаучусу болмаса (сёз ючюн фразаны ахырында), ха харифча окъулады. Та харифни формасына {{unicode2|та̄’ мафтӯх̣а}} дейдиле ({{lang-ar|تاء مفتوحة}}, «ачыкъ та»).
# Алиф-максура («къысхартылгъан алиф») алиф харифни шекилиди. Сёзню ахырында джазылады, эмда эндиги сёзню алиф-васласыны аллында къысха тамакъ ''а'' тауушну береди (сёз ючюн, [[аль-]] префиксден сора). Алиф харифни тюз формасына {{unicode2|’алиф мамдӯда}} дейдиле ({{lang-ar|ألف ممدودة}}, «узунланнган алиф»).

== Джерли къошакъ белгиле ==

Араб алфавитни джерли вариантларында эмда араб болмагъан тилледе башха къошакъ белгилени да хайырландырадыла.

Къаджар тилде «йа» харифни ахыр формасы, сатыр тюбю эки нохтасыз джазыладs, ол демек «алиф максура» бла келишеди; «алиф максура» уа къаджар тилде хайырланмайды эмда тюз алифни ахыр формасы бла хайырланады. «Къаф»-ны ахыр формасы орта формасы бла бирчады («къаф»-ны ахыр формасыны араб варианты эски болгъаннга саналады). Аны тышында къаджар тилде кеслерини энчи тауушларын белгилеген харифлери барды — «г» (сатыр башы сызы бла «къаф»), «ж» (сатыр башы юч нохта бла «ра»), «п» (бирни орнуна юч сатыр тюбю нохта бла «ба»), «ч» (бирни орнуна юч нохта бла «джим»).

Кеслерини энчи къошакъ белгилери урду, уйгъур тилледе, эмда араб тилни [[магриб диалектле]]риндеда барды.

== Транслитерация ==

Интернетде джайылгъан араб джазманы транслитерациясын [[кириллица|кирилл]] эмда [[латиница|латин]] стандарт системаланы транслитерацияларыны келишиую кёргюзюлгенди бу таблицада.
{| class="wikitable"
! colspan=28| тунакыла
! colspan=3| ачыкъла
! style="background: none; border: none" colspan=2 |
|-
| {{lang-ar2|ء}}
| {{lang-ar2|ب}}
| {{lang-ar2|ت}}
| {{lang-ar2|ث}}
| {{lang-ar2|ج}}
| {{lang-ar2|ح}}
| {{lang-ar2|خ}}
| {{lang-ar2|د}}
| {{lang-ar2|ذ}}
| {{lang-ar2|ر}}
| {{lang-ar2|ز}}
| {{lang-ar2|س}}
| {{lang-ar2|ش}}
| {{lang-ar2|ص}}
| {{lang-ar2|ض}}
| {{lang-ar2|ط}}
| {{lang-ar2|ظ}}
| {{lang-ar2|ع}}
| {{lang-ar2|غ}}
| {{lang-ar2|ف}}
| {{lang-ar2|ق}}
| {{lang-ar2|ك}}
| {{lang-ar2|ل}}
| {{lang-ar2|م}}
| {{lang-ar2|ن}}
| {{lang-ar2|ه}}
| {{lang-ar2|و}}
| {{lang-ar2|ي}}
| {{lang-ar2|ا}}
| {{lang-ar2|و}}
| {{lang-ar2|ي}}
| style="background-color: #EEEEFF" colspan=2 | '''араб харифле'''
|-
| {{unicode2|’}}
| {{unicode2|б}}
| {{unicode2|т}}
| {{unicode2|с̱}}
| {{unicode2|дж}}
| {{unicode2|х̣}}
| {{unicode2|х̮}}
| {{unicode2|д}}
| {{unicode2|з̱}}
| {{unicode2|р}}
| {{unicode2|з}}
| {{unicode2|с}}
| {{unicode2|ш}}
| {{unicode2|с̣}}
| {{unicode2|д̣}}
| {{unicode2|т̣}}
| {{unicode2|з̣}}
| {{unicode2|‛}}
| {{unicode2|г}}
| {{unicode2|ф}}
| {{unicode2|к̣}}
| {{unicode2|к}}
| {{unicode2|л}}
| {{unicode2|м}}
| {{unicode2|н}}
| {{unicode2|х}}
| {{unicode2|в}}
| {{unicode2|й}}
| {{unicode2|а̄}}
| {{unicode2|ӯ}}
| {{unicode2|ӣ}}
| style="background-color: #EEEEFF" colspan=2 | '''кириллизациясы'''
|-
| {{unicode|ʾ}}
| {{unicode|b}}
| {{unicode|t}}
| {{unicode|ṯ}}
| {{unicode|ǧ}}
| {{unicode|ḥ}}
| {{unicode|ḫ}}
| {{unicode|d}}
| {{unicode|ḏ}}
| {{unicode|r}}
| {{unicode|z}}
| {{unicode|s}}
| {{unicode|š}}
| {{unicode|ṣ}}
| {{unicode|ḍ}}
| {{unicode|ṭ}}
| {{unicode|ẓ}}
| {{unicode|ʿ}}
| {{unicode|ġ}}
| {{unicode|f}}
| {{unicode|q}}
| {{unicode|k}}
| {{unicode|l}}
| {{unicode|m}}
| {{unicode|n}}
| {{unicode|h}}
| {{unicode|w}}
| {{unicode|y}}
| {{unicode|ā}}
| {{unicode|ū}}
| {{unicode|ī}}
| style="background-color: #EEEEFF" | станд.
| style="background-color: #EEEEFF" rowspan=3 | '''латинизациясы'''
|-
| '
|
|
| th
| j
| 7
| kh
|
| dh
|
|
|
| sh
| 9
|
| 6
| dh
| `
| gh
|
| 8
|
|
|
|
|
|
|
|
| oo
| ee
| style="background-color: #EEEEFF" rowspan=2| станд. тюл
|-
| 2
|
|
|
|
|
| 5
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 3
|
|
|

|
|
|
|
|
|
|
|
| ou
|
|-
|}
Араб джазманы латинизациясыны системасы халкъла арасы [[ISO 233]] стандартда айгъакъланнганды.

== Лигатурала ==
[[Файл:Learning Arabic calligraphy (Kaf).jpg|thumb|right|270px|Каллиграфны джазгъаны: «каф» харифни эки формасы (тюз бла куфалыкъ) белгиленибдиле]]
Араб джазмада талай харифни джалгъаб джазыуну кёб тюрлю амалы барды ([[лигатура (харифлени джалгъау)|лигатура]]). Лям-алиф лигатура стандартды, бу харифлени лигатура тышында джазылгъаны уналмайды. Къалгъан лигатурала зорунлу тюлдюле, аланы хайырланыу а сайланнган [[каллиграфия]]лыкъ стилге кёре болады.

[[Юникод]]да юч джюз лигатурадан артыкъ эки харифли, джюзден аслам юч харифли, талай да сёз лигатура белгиленнгенди, сёз ючюн «[[Аллах]]», «[[Аллах акбар|акбар]]», «[[Мухаммад]]», «расул» , «[[риял]]» ([[Иран]]ны ачхасы) сёзлеге. Аны тышында Юникодда тёрт сёз лигатурадан къуралгъан белги барды, эмда сау фразаны белгилейди — «[[Солля Ллаху алейхи ва саллам]]».

== Араб тархла ==

[[VIII ёмюр]]ден башлаб санланы джазыуда онлукъ санау система хайырланады, анда индий тархланы хайырландырадыла. Санда тархла солдан онгнга джазыладыла.
{| class="wikitable" style="text-align: center"
! европей !! стандарт араб !! кюнчыгъыш араб
|-
| 0 || {{ar2|٠}} || {{ar2|۰}}
|-
| 1 || {{ar2|١}} || {{ar2|۱}}
|-
| 2 || {{ar2|٢}} || {{ar2|۲}}
|-
| 3 || {{ar2|٣}} || {{ar2|۳}}
|-
| 4 || {{ar2|٤}} || {{ar2|۴}}
|-
| 5 || {{ar2|٥}} || {{ar2|۵}}
|-
| 6 || {{ar2|٦}} || {{ar2|۶}}
|-
| 7 || {{ar2|٧}} || {{ar2|۷}}
|-
| 8 || {{ar2|۸}} || {{ar2|٨}}
|-
| 9 || {{ar2|٩}} || {{ar2|۹}}
|}

== Тарихи ==

=== Абджад ===

Тарихде араб алфавитни харифлери [[финикий джазма|финикий алфавитдеча]] тизилгендиле. Финикий алфавитде болмагъан харифлени уа ахыргъа салгъандыла:
: {{ar2|أ‎ ب‎ ج‎ د‎ و ﻩ‎ ز‎ ح‎ ط‎ ي‎ ك‎ ل‎ م‎ ن‎ س‎ ع‎ ف‎ ص‎ ق‎ ر‎ ش‎ ت‎ ث‎ خ‎ ذ‎ ض‎ ظ‎ غ‎}}
Бу тизиу джорукъгъа «абджад» дейдиле — алфавитни биринчи тёрт харифине кёре: алиф, ба, джим, даль. Индий тархлагъа кёчгюнчю, санны белгилер ючюн харифле хайырландырылгъандыла, аланы сан маганалары, абджадда орунларына кёре болгъанды. Индий харифлеге кёчгенден сора алфавитни тизиу джоругъу бусагъатдагъы шекилге келгенди. Алай а араб тилде «алфавит» сёз  — {{lang-ar2|أبجدية}} ''абджадия'', — эски тизиу джорукъну эсгертеди.

=== Башха тилледе хайырланыу ===

Араб алфавитни джайылыуу [[ислам]] динни джайылыуу бла тенг баргъанды. Заман бла араб алфавит «муслиман харифле» халгъа келгенди, [[Азия]] бла [[Африка]]ны кёб тиллери уа аны хайырланыб башлагъандыла (аннга дери кеслерини энчи алфавитлери болгъанла да). Башха тилде сёлешген регионлада, ислам динни тутхан къауумла, араб алфавитни сакъларгъа кюрешгендиле, сёз ючюн — [[белорус араб алфавит]]. Аны бла бирге араб алфавитге, тилде тауушланы барысын да берирча къошакъ харифле къошуб башлагъандыла.

[[Юникод]]да, араб алфавитде болмагъан, алай а араб алфавитни тамалында къуралгъан джазмалада хайырланнган 135 хариф белгиленнгенди.

[[Индонезия]] бла [[Малайзия]] бусагъатда латин харифле бла хайырлансалада, дин адабият араб харифле бла чыгъады.

Алгъыннгы [[СССР]]-ни халкълары араб харифлени [[1920 джыл]]ланы ахырында, латин харифлеге ауушдургъандыла. Ол заманлада латин алфавитге [[Туркия|Тюркда]] кёчеди.

Бусагъатда араб алфавитни тамалында джазма бла башында айтылгъан тиллени тышында [[урду]], [[пушту]], [[дари]], [[кашмири]], [[пенджаб тил|пенджаби]], [[синдхи тил|синдхи]], [[хауса (тил)|хауса]], [[фула (тил)|фула]], [[курд тил]] ([[Иран]] бла [[Сирия]]да), [[уйгъур тил]]ле ючюн хайырланады. Аны тышында алгъыннгы СССР-ни тышында джашагъан [[азербайджанлыла]], [[къазакълыла]], [[къыргъызлыла]], [[тюркменлиле]], [[юзбеклиле]] эмда [[татарлыла]] хайырланадыла (ол халкъланы тиллери кърал тил болгъан джерледе латиница неда кириллица хайырландырылады).

=== Латиницаны тамалында араб алфавит ===

[[1930 джыл]]ланы аллында [[СССР]]де джашагъан [[араблыла]]гъа латин харифлени тамалында алфавит бегитилгенди. Алай а джашауда хайыранмагъанды.

{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B в
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ѣ ѣ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ’
|}

== Белгиле ==
{{белгиле}}

== Литература ==

* Культура и письменность Востока. 1931, № 10.
* Юшманов Н. В. Грамматика литературного арабского языка. СПб., 1928 г.
* Халидов Б. З. Учебник арабского языка. Изд. «Укитувчи», Ташкент, 1977 г.
* Ковалев А. А., Шарбатов Г. Ш. Учебник арабского языка. Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999 г.
* Сегаль В. С. Начальный курс арабского языка. Изд. ИМО, Москва, 1962 г.
* مصطفى الغلاييني جامع الدروس العربية المكتبة العصرية 2000 م

== Дагъыда къарагъыз ==

* [[Араб тил]]
* [[Каллиграфия]]
* [[Консонантлыкъ джазма]]
* [[Къаджар джазма]]
* [[Харакат]]

== Джибериуле ==

* [https://web.archive.org/web/20030622235221/http://www.al-bab.com/Arab/visual/calligraphy.htm Араб алфавит бла каллиграфия] {{ref-en}}
* [http://www.omniglot.com/writing/arabic.htm Араб алфавит] {{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20080509054422/http://www.islamicart.com/main/calligraphy/ Арабй алфавит эм каллиграфия] {{ref-en}}
* [http://www.primavista.ru/dictionary/abc/arabic.htm Арабский алфавит орус транскрипция бла] {{ref-ru}}
* [http://www.ok-board.com/arabic.htm Араб транслитерация]
* [http://ar.wikisource.org/wiki/%D9%84%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8 Ибн Манзур, Араблыланы тили (арабча)]
* [https://web.archive.org/web/20110129155023/http://nuruliman.ru/arabskijj-alfavit «Алиф Бейт» курс] {{ref-ru}}


{{джазмала}}

[[Категория:Алфавитле]]