Батчаланы Мусса

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.

Батчаланы Хаджи-Кишини джашы Мусса (туугъ. 1939 джыл, Къумуш эл, Къарачай АО, РСФСР, СССР — 14 июль 1982 джыл, туугъан джери) — къарачай джазыучу, фольклорист болгъанды.

Биографиясы[тюзет | къайнакъны тюзет]

1939 джыл Къумуш элде туугъанды. Сабийлиги уруш, кёчгюнчю джыллада ётген поэт гитчеликден огъуна джашауну джарсыуун, къыйынын да сынагъанды. Ол баш билим Къарачай-Черкес кърал устазлыкъ институтда алгъанды. Москвада Горький атлы Литература институтну Баш курсларын да тауусханды.

Толу 43 джыл джашамагъан фахмулу поэт, прозаик, драматург, фольклорист Батча улу кесини чыгъармалары бла къарачай-малкъар суратлау адабиятны джангы дараджагъа чыгъаргъанды. Поэзияда, прозада, драматургияда да бирча уста, джетишимли ишлеген джазыучуну халкъына къойгъан назмулары, хапарлары, повестлери, пьесалары миллетни тин хазнасыдыла.

Орус тилде, ана тилинде да бирча уста джазалгъан Батча улу Лопе де Веганы, А. Н. Островскийни, М. Байджиевни белгили пьесаларын — къарачай-малкъар тилге, нарт таурухланы (Е. Стефанеева бла бирге) да орус тилге кёчюргенди.

Батча улуну чыгъармалары талай тилге кёчюрюлгендиле. «Ставрополье» альманахда (№ 1 — 1967, № 3 — 1971, № 3 — 1972, № 4 — 1973), «Юность» (№ 4 — 1976), «Аврора» (№ 11 — 1974) журналлада назмулары, новеллалары, хапарлары басмаланнгандыла. Талай назмусуна макъам салыныб, ала джырла болуб джырланадыла.

Батчаланы Мусса 1982 джыл 14 июлда Къумушда ажымлы ёлгенди.

Батчаланы Муссаны назмуларына джазылгъан джырла[тюзет | къайнакъны тюзет]

Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]

Энчи китаблары[тюзет | къайнакъны тюзет]

  • Сагъышла. Назмула. Черкесск, 1968.
  • Быть человеком. Рассказы, новеллы, повесть. Ставрополь, 1968.
  • Элчилерим. Эки повесть. Черкесск, 1972.
  • Хорланнган джазыу. Драмалы поэма. Черкесск, 1975.
  • Элия. Повесть. // М., «Юность» № 4. 1976.
  • Серебряный дед. Повесть и рассказы. М., Современник, 1978.
  • Горы и нарты. Кавказские легенды. (В соавторстве со Стефанеевой Е.). 2-ое изд., Ставрополь, 1978.
  • Ёмюрню дауу. Назмула бла поэма. Черкесск, 1979.
  • Ёлюб кетгинчи. Пьеса джыйым. Черкесск, 1982.
  • На крыле времени (в соавторстве с Лайпановым К. Т.). Черкесск, 1986.
  • Быть человеком. Повести, рассказы, новеллы, М., Современник, 1987.
  • Солнце светит всем. Стихи,поэмы, повести,рассказы, новеллы. ПСС на русском языке. М.,2013.
  • Мени юйюм джулдузлагъа джууукъду. Назмула,поэмала, хапарла, повестле,драмала. Джазгъанларыны толу джыйымы. М., 2013.

Джыйым китаблада[тюзет | къайнакъны тюзет]

  • Айран. Къарачай джазыучуланы чыгъармалары. Черкесск, 1965.
  • По закону жизни…Черкесск, 1971.
  • В семье единой. Черкесск, 1977.
  • Къарачай-малкъар адабиятны антологиясы. Анкара, 2002.
  • Антология литературы народов Северного Кавказа. том 1. Пятигорск, 2003.
  • Къарачай поэзияны антологиясы (XVIII—XX ёмюрле). Ал сёзню Байрамукъланы Ф. И. джазгъанды. Китабны джарашдыргъанла: Байрамукъланы Ф. И., Акъбайланы А. А., Москва, 2005.

Чыгъармачылыгъыны юсюнден[тюзет | къайнакъны тюзет]

  • Акъбайланы А. Биринчи бет. // «Ленинни байрагъы», 9. 02 1963.
  • Эбзеланы Б. Джаш болса да, башды. // «Ленинни байрагъы» № 121 1966.
  • Кулиев К. Доброго пути молодые. //«Литературная газета», 2.04. 1969.
  • Байрамукова Н. Дорогой раздуми. // «Ставрополье» № 3, 1969.
  • Геращенко А. О книге Муссы Батчаева «Горы и нарты». // «Дон» № 12 1970.
  • Белоусов В. Люди гор. Очерк. // «Ставрополье» № 4 1972.
  • Белоусов В. Быть на земле человеком. (О рассказах Муссы Батчаева). // «Ставропольская правда», 20.05.1972.
  • Султанов К. Достоинство слова. М., 1975.
  • Белоусов В. О тех, кто выдерживает испытания. // «Молодой ленинец», 23.11.1977.
  • Прозорова Л. Это случилось в ауле (Пьеса М. Батчаева «Осененная звездой»). // «Театральная жизнь» № 22 1979.
  • Караева А. Концепция человека в творчестве Муссы Батчаева. // Обретение художественности. Наука. М.,1979.
  • Султанов К. Молодая проза Северного Кавказа. // «Дружба народов» № 1 1980.
  • Белоусов В. «Зрелость» (творческий портрет Муссы Батчаева). // «Ленинское знамя», 25. 10. 1980.
  • Оюм этдирген «Сагъышла». // Хубийланы О. Джашау бла фахму. Черкесск, 1982.
  • Байрамукова Х. Сверкнувшая молния. // «Ленинское знамя», 2.09. 1982.
  • Некролог. // «Ленинское знамя», 15.07. 1982.
  • Акбаев А. Костер памяти Муссы Батчаева. // «Книжное обозрение», 22.03 1985.
  • Байрамукъланы Х. Бушуу сёз. // Гюрбеджи. Черкесск, 1987.
  • Штокман И. Вершина и склоны. Предисловие к книге «Быть человеком».
  • Караева З. Социальная действительность и современный герой… // Современный литературный процесс. Герой и время. Черкесск, 1988.
  • Караева З. Три лика жизни (К 50-летию писателя). // «Ленинское знамя», 4.10. 1989.
  • Караева З. Проблемы соотношения историзма и современности в литературах Карачаево-Черкесии. // Современный литературный процесс. Проблемы историзма. Черкесск, 1989.
  • Байрамукъланы Х. «Эсибизден кетмейди» (50-джыллыгъына). // «Ленинни байрагъы», 30.09. 1989.
  • Урусбиева Ф. Он оставил нам свою судьбу. // «Ставрополье», № 6 1989.
  • Известные люди Карачаево-Черкесии. Краткий биографический словарь. Черкесск,1997.
  • Акъбайланы А. Мусса. // Къарачай десем… Черкесск, 1999.
  • Егорова Л. Мусса Батчаев. // Литература народов Северного Кавказа. Очерки. Ставрополь, 2004.