Википедия:Проект:Кюнде болуула/Март

Хар кюнде тарихде болуула
Январь • Февраль • Март • Апрель • Май • Июнь • Июль • Август • Сентябрь • Октябрь • Ноябрь • Декабрь

1 март

1564 — Иван Фёдоров, орус тилде китабны биринчи кере басмалагъанды.
1565 — Эштасиу ди Са, французлагъа ачыугъа деб, Рио-де-Жанейро шахарны тамалын салгъанды.
1781 — Мэриленд, шималамерикан штатладан ахыргъы болуб, Конфедерацияны Статьяларын къабыл этгенди.
1872 — Дунияда биринчи миллет парк — Йеллоустоун къуралгъанды.
1896 — Эфиопия, итальян аскерни кириуюн тыйгъанды.
1919 — Кореяда япон оноугъа къаршчы атламла башланнгандыла.
1954 — Водород бомба бла Шош океандагъы Бикини атолл (суратда) къурутулгъанды.

Тюрлендириу...

2 март

1791 — Клод Шапп, оптика телеграфны ишлегенин кёргюзгенди.
1836 — Бразосдагъы-Вашингтон шахарда Техасны бойсунмаулугъуну юсюнден декларация къабыл этилиннгенди.
1931 — СССР-ни джангыз президенти Михаил Горбачёв туугъанды.
1933 — Нью-Йоркда «Кинг-Конг» фильмни (суртда) премьерасы ётгенди.
1943 — Австралий-американ АХК, Бисмаркны тенгизинде япон флотха чабхандыла.
1969 — Даманский айрымканда совет бла къытай чекчиле сермешгендиле.
2001 — Талибле, Будданы буруннгу статуяларын оюб башлагъандыла.
2008 — Дмитрий Медведев, Россияны ючюнчю президенти болуб сайланнганды.

Тюрлендириу...

3 март

1613 — Джер-джерли джыйылыу, Михаил Романовну (суратда) патчахлыкъгъа сайлагъынды.
1861 — II Александр, Россияда юлгюлю къул тутуу хакъны джасакълагъанды.
1875 — Париждеги Opéra-Comique театрда «Кармен» операны дуния премьерасы ётгенди.
1875 — Монреалдагъы Виктория катокда тарихде биринчи хоккей матч ётгенди.
1878 — Сан-Стефано мамырлыкъ, Болгарияны автономиясын бегитгенди.
1891 — Уллу Къарачайны Учкулан элинде Семенланы Исмаил туугъанды.
1918 — Совет Россия, Биринчи дуния къазауатдан чыгъыууну юсюнден келишимлерин джарашдыргъанды.
1923 — Джангылыкъланы джазгъан дунияда биринчи харыйыкълыкъ журнал — «Тайм» сатылыб башланнганды.
1938 — Сауд Арабияда биринчи нефть скважина къазылгъанды.
2005 — Стив Фоссетт, Джерни тёгереги бла биринчи къонуусуз учхан болгъанды.

Тюрлендириу...

4 март

1152 — I Фридрих Барбаросса Сыйлы Рим империяны император тахын алгъанды.
1726 — Петербургда Илмула академияда Эресейде биринчи гимназия ишлеб башлагъанды.
1769 — Астроном Шарль Мессье Орион тубанлыкъны ачханды.
1837 — М. Лермонтовну «Поэтни ёлюмю» деген назмусу ючюн арестге алгъандыла.
1877 — Уллу театрда «Къанкъаз кёл» балет биринчи кере салыннганды.
1890 — Эдинбургда Фортну юсю кёпюр (суратда) бла айланыу ачылгъанды.
1919 — Москвада Коминтернни къурауну юсюнден оноу алыннганды.
1988 — Луврну арбазында Бэй Юйминни проекти бла мияла пирамида ишленнгенди.

Тюрлендириу...

5 март

1705 — I Пётрну, Россия империяда регуляр аскерни тамалын салгъан, рекрутла джыйыуну юсюнден буйругъу.
1711 — Россияда баш кърал орган — Оноу этиучю Сенат къуралгъанды.
1770 — Ингилиз аскерчиле Бостончуладан къуралгъан бёлекни ургъандыла (en).
1860 — Пармада, Тосканада, Моденада эмда Романьяда джашагъанла Пьемонтха къошулургъа чёб атхандыла.
1940 — Политбюро Л. Берияны мингле бла поляк джесирлени урургъа теджеуюн къабыл этгенди.
1946 — Уинстон Черчилль (суратда), «Сууукъ къазауатны» башланнганын билдирген, Фултон сёзюн айтханды.
1970 — «Ядролу сауутну джаймауну юсюнден кесамат» кючюн алгъанды.
1979 — «Вояджер-1» деген космос аппарат Юпитер планетагъа джетгенди.

Тюрлендириу...

6 март

1629 — Император II Фердинанд Реституция эдиктни чыгъаргъанды.
1801 — Маркиз де Сад, «Жюстина» романны (суратда) автору болгъаны ишек ючюн, тутулгъанды.
1853 — Венецияда «Ла Фениче» театрда Джузеппе Вердини «Травиата» операсыны премьерасы ётгенди.
1868 — Дмитрий Менделеев Россия химия джамагъатха кёзюу таблицасыны биринчи версиясын кёргюзгенди.
1882 — Сербия — королевство баямланнганды.
1899 — Немец химиячы Феликс Хоффман аспириннге патент алгъанды.
1917 — Финляндияны автономиясын ызына къайтарыуну юсюнден манифест.
1925 — «Пионерская правда» газетни биринчи номери чыкъгъанды.

Тюрлендириу...

7 март

1799 — Мисир джортууул: 4 кюн баргъан къуршалаудан сора Наполеон Яффагъа (суратда) киргенди.
1876 — Александр Белл телефоннга патент алгъанды.
1906 — Финляндия Уллу бийлик эркишиле бла тиширыулагъа сайларгъа эмда сайланыргъа бирча эркинлик бергенди.
1914 — Бий Вильгельм Вид албан тахны алыргъа теджеуню къабыл этгенди.
1920 — Сирия миллет конгресс, Сирияны бойсунмаулугъун баямлагъанды.
1936 — Вермахтны аскерчилери велосипедледе Рейн демилитаризацияланнган зонагъа киргендиле.
1965 — Канадада рим-католик клисалада табыныула биринчи кере ингилиз тилде ётгендиле.
1967 — СССР эки бош кюню бла 5-кюнлюк иш ыйыкъгъа кёчгенди.

Тюрлендириу...

8 март

1722 — I Пётрну буйругъу бла Петербургда кюнню халын системалы сынаб къарау башланнганды.
1809 — И. Крыловну «Тамсиллерини» биринчи китабы дуниягъа чыкъгъанды.
1917 — Путиловский заводну ишчилери, монархияны тайдырыуну юсюнден лозунгла бла демонстрациягъа чыкъгъандыла; Февраль революцияны башланнганды.
1930 — Индияда Махатма Ганди башчылыкъ этген, граждан бойсунмаулукъ кампания башланнганды.
1944 — Къабарты-Малкъар АССР-ден малкъарлыланы кёчюрюу операция башланнганды. Орта Азия бла Къазахстаннга 14 эшелонда 37 713 адам ашырылгъанды.
1946 — Львовда Украин греккатолик клисаны Джыйылыуу, Ватикан бла байлагъын Брест унияны къурутууну эмда Орус ортодокс клиса бла биригиуню юсюнден оноуну алгъанды.
1973 — Шимал Ирландияда Ирландия Республика бла биригиуню юсюнден референдум нюзюрюне джетмей бошалгъанды.
1983 — Рональд Рейган джамагъат сёзюнде СССР-ге «Огъурсузлукъну империясы» атагъанды.

Тюрлендириу...

9 март

Авиньонда папа къала

1309 — Папаланы Авиньонда джесирлеу: V Климент Авиньонда (суратда) орналгъанды.
1617 — Орус-швед къазауат (1613—1617 джылладагъы) Столбово мамырлыкъ бла бошалгъанды.
1796 — Наполеон Бонапарт Жозефина Богарне бла некях этгенди.
1842 — Миланда «Ла Скала» театрда Вердини «Набукко» операсыны премьерасы ётгенди.
1918 — Совет Россияны ара шахары Петрограддан Москвагъа кёчгенди.
1933 — АБШ-да алтын стандартны къоратхандыла.
1956 — Хрущёв Сталинни терслегенине къаршчы чыкъгъан, Тбилисиде митинглени къыстау.
1959 — Нью-Йоркда оюнчыкъ базарда джангы зат — Барби деген гинджини кёргюзюлгенди.

Тюрлендириу...

10 март

1535 — Испан тенгиз тинтиучю Томас де Берланга, Галапагос айрымканланы ачханды.
1780 — II Екатерина, Россия империяны американ колонияланы къозгъалыуларына «сауутланнган нейтралитет» бла къарагъанын баямлагъанды.
1804 — Франция, Луизиананы АБШ-гъа официал халда бергенди.
1830 — Дагъыстан бла Чеченни таулулары, бойсунмаулукъ ючюн къазауатларын башлагъандыла.
1831 — Француз король I Луи-Филипп, Тыш кърал легионну къурагъанды.
1861 — Эль-Хадж Омар, Бамбара деген африкан къралны бойсундургъанды.
1959 — Лхасада (Тибет) Къытайгъа къаршчы кёбчюлюк чыгъыула.
1977 — Койперни обсерваториясыны ишчилери, Уранны джюзюклерин (суратда) ачхандыла.

Тюрлендириу...

11 март

1744 — Лондонда «Сотбис» аукцион юй къуралгъанды.
1879 — Япония Шош океандагъы Рюкю къралны аннексия этгенди.
1917 — Месопотамия кампания: британ аскерчиле Багдадха киргендиле.
1931 — СССР-де Библияны сатыу эмда келтириу джасакъ болгъанды.
1938 — Австрия, гитлерчи Германиягъа къошулуннганды.
1941 — АБШ-ны Конгресси лендлизни юсюнден законну къабыл этгенди.
1990 — Литва, СССР-ни республикаларындан биринчи болуб бойсунмаулугъун баямлагъанды.
2004 — Мадриддеги темир джол вокзалда (суратда) террорист атака.

Тюрлендириу...

12 март

1832 — Филиппо Тальони Парижде «Сильфида» балетни (суратда) салгъанды.
1881 — Франция Тунисни протекторатха алгъанды.
1896 — Петербургда А. Попов къурагъан прибор бла дунияда биринчи радиограмма берилгенди.
1917 — Петроградда Февраль революцияны кульминациясы.
1918 — Балтика флот Гельсингфорсдан Буз джюрюшге чыкъгъанды.
1922 — Гюрджю, Эрмен эм Азербайджан Тау Арты Совет Федератив Социалист Респубиканы къурагъандыла.
1930 — Махатма Ганди кеси джанлыланы Туз джюрюшге чыгъаргъанды.
1947 — Трумэнни доктринасы биринчи кере айтылгъанды.

Тюрлендириу...

13 март

1781 — Уильям Гершель, Кюн системаны алгъын белгили болмагъан планетасын (суратда) кометагъа санаб къойгъанды.
1884 — Махди, Хартумда генерал Гордонну къуршалагъанды.
1920 — Лютвиц бла Капп башчылыкъ этген путчистле, Берлинни алгъандыла.
1938 — Австрия, нацист Германиягъа къошулуннганды (Аншлюс).
1943 — Холокост: гитлерчиле, Краков геттону къурутуб башлагъандыла.
1974 — Парижде Шарль де Голль атлы аэропорт ачылгъанды.
1997 — Телевидениечиле, Финиксни башында сейир отланы фиксация этгендиле.
2008 — Алтынны багъасы тарихде биринчи кере унциягъа $1,000-дан кёб болгъанды.

Тюрлендириу...

14 март

1489 — Кипрни ахыр королевасы айрымканны Венеция республикагъа сатханды.
1794 — Эли Уитни мамукъ ариулаучу машинагъа патент алгъанды.
1861 — II Виктор Эммануил кесин Италияны королю баямлагъанды.
1905 — «Челси» атлы ингилиз футбол клуб къуралгъанды.
1945 — Уллу Британияны патчах аскер-хауа кючлери Grand Slam сейсмо бомбаны биринчи кере хайырландыргъандыла.
1954 — Москва метрополитенни тогъай линиясыны ишлениую бошалгъанды.
1990 — М.С. Горбачёв хорлагъан, СССР-ни президентин сайлаула ётгенди.
1994 — Линус Торвальдс (суратда) Linux операциялыкъ системаны ядросун ачыкълагъанды.

Тюрлендириу...

15 март

1730 — Императрица Анна Иоанновна Баш тахса советни чачханды.
1800 — Петербургда Михайловский къала (суратда) ишлениб бошалгъанды.
1812 — Калифорнияда Орус Суу деген биринчи орус эл къуралгъанды.
1820 — Мэн, АБШ-ны 23-чю штаты болгъанды.
1917 — II Николай тахны кеси къойгъанды.
1956 — Бродвейде «Мени ариу ледим» мюзикл биринчи кере салыннганды.
1972 — Нью-Йоркда «The Godfather» фильмни премьерасы ётгенди.
1994 — Белоруссияны конституциясы къабыл этилгенди.

Тюрлендириу...

16 март

1565 — Филиппинлиле бла испанлыла, Сандуго ритуалны (суратда) юсю бла къарнашла болгъандыла.
1921 — РСФСР бла Тюркню арасында шохлукъ бла къарнашлыкъны юсюнден кесаматха къол салыннганды.
1924 — Фиуме эркин шахарны Италия аннексия этгенди.
1926 — Роберт Годдард суусун отлукъ бла ракетаны сынамын джетишимли ётдюргенди.
1936 — Горьковск автомобиль заводда «М-1» маркалы дженгил автомобилни чыгъарыу башланнганды.
1962 — Никита Хрущёв, СССР-ни континентле арасы баллистика ракетасы болгъанын, баямлагъанды.
1995 — Эрмен бла Россия, Россияны аскерини Эрменде къалгъаныны юсюнден кесаматха къол салгъандыла.
2004 — Архангельскде адамла джашагъан юй атылгъанды, аны эсебинде 58 адам ёлгенди.

Тюрлендириу...

17 март

Сыйлы Патрик

Ирландияны джакъчысы Сыйлы Патрикни кюню (суратда).

624 — Муслиманла бла курайшитлени арасында биринчи уллу сермешиу.
1825 — Санто-Доминго айрымканны испан бёлюмюнде Доминикан Республиканы къуралгъаны баямланнганды.
1861 — Италия королевствону къуралгъаны баямланнганды.
1917 — Киевде М. Грушевский башчылыкъ этген Ара рада къуралгъанды.
1958 — Бусагъатха дери Джерге джууукъ орбитада тургъан «Авангард-1» спутник ийилгенди.
1969 — Ричард Никсон АБШ-ны президенты болгъанды.
1991 — СССР-ни сакъланыууну юсюнден бютеусоюз референдум.

Тюрлендириу...

18 март

1241 — Монголла, Краковгъа чабыуул этгендиле.
1314 — Тамплиерлени орденини ахыр уллу магистри Жак де Моле, Капетинглени 13 тёлюге дери къаргъагъанды.
1522 — Хуан Себастьян Элькано, Индий океанда Амстердам айрымканны ачханды.
1871 — Париж коммунаны къуралыууну юсюнден прокламация чыкъгъанды.
1921 — Балтика флотну тенгизчилерини большевиклеге къаршчы къозгъалыулары.
1922 — Ингилиз колониал властла, Махатма Гандини (суратда) алты джылгъа тутмакъгъа атаргъа оноу чыгъаргъандыла.
1965 — Космонавт Алексей Леонов, ачыкъ космосха тарихде биринчи кере чыкъгъанды.
1994 — Босния бла Герцеговина бир джанындан эмда Хорватия башха джанындан, босниялы муслиманла бла хорватлыланы федератив къралын къурауну юсюнден кесаматха къол салгъандыла.

Тюрлендириу...

19 март

1279 — Инджи сууну къатында сермешиуде монголла, Сун империяны ууатхандыла.
1514 — Тристан да Кунья, рим папагъа португал королдан саугъагъа индий пилни келтиргенди.
1697 — I Пётрну Кюнбатыш Европагъа «Уллу келечилиги» башланнганды.
1859 — Парижде Шарль Гунону «Фауст» операсыны премьерасы ётгенди.
1898 — Император III Александрны Орус музейи (суратда) ачылгъанды.
1964 — Альплада Уллу Сен-Бернар ауушну тюбю бла баргъан тоннель ачылгъанды.
1999 — Владикавказда базарда атылгъан болгъанды, 53 адам ёлгенди.
2008 — Москва кърал университетде Россияда эм кючлю компьютер ишлеб башлагъанды.

Тюрлендириу...

20 март

Франкофонияны халкъла арасы кюню — француз тилде сёлешгенлени кюню.
1792 — Францияны Миллет Джыйылыуу гильотинаны хайырландырыуну къабыл этгенди.
1815 — Эльба айрымканда тутулуб тургъанындан Наполеон Бонапарт Парижге къайтханды.
1833 — «Евгений Онегин» романны (суратда) биринчи толу басмаланнганы чыкъгъанды.
1853 — «Том акканы гытысы» роман басмаланнганды.
1854 — АБШ-да республикан партия къуралгъанды.
1956 — Тунисни Франциядан бойсунмаулугъу баямланнганды.
1969 — Гибралтарда Джон Леннон бла Йоко Оно юйленнгендиле.
1992 — Киевде БКъБ-ни лидерлерини биринчи тюбешиулери башланнганды.

Тюрлендириу...

21 март

1666 — Канадада биринчи халкъ тергеуде халкъны саны 3000 адам болгъаны белгиленеди.
1804 — Францияда Наполеонну кодекси къабыл этилиннгенди.
1851 — Исмаил Мустафа улу Гаспыралы (Гаспринский) (суратда) туугъанды, кърым татар алим, интеллектуал, джазыучу, политик. Кърым татарлыла аннга «Миллетни атасы» атны да бередиле.
1852 — Черногорияны бийлик болгъаны баямланнганды.
1871 — Отто фон Бисмарк, Германияны биринчи канцлери болгъанды.
1918 — Романовла юйюрню арестге алгъандыла.
1946 — Нью-Йоркда БМО-ну штаб-фатары орналгъанды.
1963 — Калифорнияда (АБШ) Алькатрас тутмакъ джабылгъанды.

Тюрлендириу...