Википедия:Проект:Кюнде болуула/Ноябрь

Хар кюнде тарихде болуула
Январь • Февраль • Март • Апрель • Май • Июнь • Июль • Август • Сентябрь • Октябрь • Ноябрь • Декабрь

1 ноябрь

1512 — Микеланджело, Сикстин капелланы башыны суратла бла боялыуун (суратда) публикагъа кёргюзтгенди.
1611 — Уайтхолл къалада Шекспирни «Боран» пьесасы биринчи кере салыннганды.
1612 — Экинчи халкъ зынтчыу аскер, поляк-литва интервентлени Китай-городдан къыстагъанды.
1755 — Бек уллу джер тебрениу, 100 000 португаллыны къурман этиб, Лиссабондан къуру оюлгъанланы къойгъанды.
1790 — Эдмунд Бёрк, «Француз революцияны юсюнден сагъышла» деген трактатында революцияны не бла бошаллыгъын алдан айтханды.
1952 — Эниветок атоллда водород бомбаны биринчи сынауу ётгенди.
1963 — Пуэрто-Рикода бир апертурасы болгъан эм уллу радиотелескоп ачылгъанды.
1993 — Европа бирликни къуралыууну юсюнден Маастрихт кесамат кючюн алгъанды.

Тюрлендириу...

2 ноябрь

1570 — Катастрофалы суу басыу он мингле бла голландлыланы Шимал Тенгизге джуугъанды.
1721 — Ништадт мамырлыкъны байрамлагъан заманда Сенат, I Пётргъа император титулну бергенди.
1914 — Биринчи дуния къазауат: Россия Осман империягъа къазауат баямлагъанды.
1917 — Британ империя Палестинада чууут къралны къурау идеяны официал халда джакълагъанды.
1947 — Г. Хьюз миллионерни тарихде эм уллу учуучу кемеде учханы.
1955 — «Биллборд» журнал АБШ-ны джюз эм иги джырыны списогун биринчи кере чыгъаргъанды — Billboard Hot 100.
1988 — Американ Интернетни ишлегенин биринчи къурт — Моррисни къурту — осал этгенди.
2000 — Халкъла арасы космос станцияны бортунда биринчи космонавтла (суратда).

Тюрлендириу...

3 ноябрь

1656 — Вильно мамырлыкъ: Россия бла Речь Посполитая биргелей шведлеге къаршчы кюреширге келишгендиле.
1812 — Ата Джурт къазауат: французла, Вязьманы къатында ууатылгъандыла (суратда).
1905 — Финляндияны Россия империяны къурамында автономиясын ызына къайтарыу.
1906 — SOS сигнал, тенгиз радиобайламда палахны белгилеген орта сигнал болгъанды.
1928 — Тюрк, араб алфавитден латин алфавитге кёчгенди
1957 — Космосха Лайка деген ит ийилгенди.
1963 — Космонавтла Андриян Николаев бла Валентина Терешкованы юйленнгендиле.
1986 — Ливанда чыкъгъан журналда АБШ-ны Ираннга джашыртын сауут келтиргенини юсюнден информация чыкъгъанды.

Тюрлендириу...

4 ноябрь

1660 — Василий Шереметевни аскерини Украинада Чудновну къатында капитуляциясы.
1737 — Дунияда эм эски опера тетр — «Сан-Карло» эшиклерин ачханды.
1794 — А. В. Суворов революциялыкъ Варшаваны штурмун башлагъанды.
1890 — Лондонну метросунда дунияда биринчи кере болуб линияларындан бири электричествогъа кёчюрюлгенди.
1922 — Говард Картер Мисирде Тутанхамон фыргъауунну кешенесин табханды.
1956 — Г. К. Жуков революциялыкъ Будапештни штурмун башлагъанды.
1967 — Останкино телекъала эксплуатациягъа берилгенди.
2008 — Барак Обама АБШ-да президент сайлаулада хорлагъанды.

Тюрлендириу...

5 ноябрь

1605 — Гай Фоксну кечеси (суратда): Ингилизде порох сёз тауусум.
1813 — Россия бла Персия Гюлистан мамырлыкъ кесаматха къол салгъандыла.
1914 — Уллу Британия Кипрни аннексия этгенди.
1916 — Германия бла Австрия-Маджарны императорлары Польша королевствону къуралыуун баямлагъандыла.
1917 — Тихон (Белавин) эки джюз джылны ичинде биринчи Москвачы эмда бютеу Орусну патриархы болуб сайланнганды.
1952 — Северо-Курильскде цунами, Россияны тарихинде эм уллуладан бири.
1990 — РСФСР-ни халкъ депутатларыны джыйылыуу Михаил Глинканы «Патриот джырын» кърал гимннге мюкюл этгенди.
1996 — Борис Ельцинни джюрегине операция этилгенди; кърал башчыны борчларын Виктор Черномырдин толтургъанды.

Тюрлендириу...

6 ноябрь

1736 — Михаил Ломоносов Марбург университетге киргенди.
1860 — Авраам Линкольн (суратда) АБШ-ны Республикан партиядан биринчи президенти болгъанды.
1913 — Къыбыла Африкада Махатма Ганди арестге алыннганды.
1918 — Польшада совет республика баямланнганды.
1923 — Польшада Краков къозгъалыу башланнганды.
1941 — Къазауатны заманында И. В. Сталинни совет халкъгъа экинчи сёзю.
1943 — Днепр ючюн сермешиу: Къызыл аскер Киевге киргенди.
1975 — Мингле бла марокканлыла II Хасанны чакъырыуу бла Кюнбатыш Сахараны юсю бла Джашил маршны башлагъандыла.

Тюрлендириу...

7 ноябрь

1659 — Франция бла Испанияны арасында пиреней мамырлыкъ.
1908 — Боливияда Бутч Кэссиди бла Сандэнс Кид ёлтюрюлгендиле.
1912 — Берлинде Немец опера ачылгъанды.
1917 — Россияда Октябрь революция (суратда).
1918 — Ноябрь революция: Баварияда Виттельсбах династия тайдырылгъанды.
1929 — Нью-Йоркда Бусагъат заманны санатыны музейи эшиклерин ачханды.
1931 — Мао Цзэдун Къытайда совет республиканы баямлагъанды.
1941 — Немец авиация 5 000 пассажири бла «Армения» теплоходну батдыргъанды.

Тюрлендириу...

8 ноябрь

1519 — Эрнан Кортес, Теночтитланнга киргенди.
1520 — Cтокгольм къанлы хамамны (суратда) башланнганы.
1602 — Оксфордда Ингилизни эм эски Бодлеан библиотекасы къуралгъанды.
1793 — Лувр, патчах тохандан — халкъ музей болады.
1923 — Мюнхенде «Сыра путч».
1971 — Led Zeppelin рок-къауумну «Led Zeppelin IV» альбомуну чыгъыуу.
1973 — Американ газетлени бирине урлагъанла, тёлеу излеб, Пол Геттини туудугъуну онг къулагъын ийгендиле.
1994 — Джордж Буш, (ингил. George W. Bush) Техас штатны (АБШ) губернатору болгъанды.

Тюрлендириу...

9 ноябрь

1799 — 18-чи брюмерни перевороту Француз революцияны ахырын салгъанды.
1907 — VII Эдуардха туугъан кюнюне саугъагъа дунияда эм уллу налмаз берилгенди.
1918 — Ноябрь революция: кайзер II Вильгельм тахындан кетгенди.
1938 — Нацист Германияда «Мёлек мияла кече».
1941 — Экинчи дуния къазауат: немец аскер Севастополну къуршалагъанды.
1967 — Rolling Stone музыка журналны биринчи чыгъармасы тюкенлеге келгенди.
1989 — Берлин къабыргъаны оюу башланнганды.
1993 — Босний къазауат: Хорват къоруулау кенгешни аскери Мостарда Эски кёпюрню (суратда) ойгъанды.

Тюрлендириу...

10 ноябрь

Полицияны кюню (Россия)
1444 — Варнада сермешиу — «ахыр къачлы джюрюшню» махтаусуз бошалыуу.
1862 — Уллу Таш театрда Вердини «Къадарны кючю» операсыны дуниялыкъ премьерасы ётгенди.
1871 — Генри Стэнли журналист тас болгъан Давид Ливингстон миссионерни Уджиджиде табханды.
1885 — Даймлерни моторлу велосипедини (мотоциклни юлгюсю, суратда) сынаб кёрюу.
1942 — Герман аскер вишист Франциягъа киргенди.
1970 — Совет Союз «Луна-17» илму космос станцияны ийгенди.
1975 — БМО-ну Генерал Ассамблеясы сионизмни расизмге тенглешдиргенди.
2007 — Ибер-американ саммитде король Испаниячы Хуан Карлос Уго Чавесге «ауузун джабаргъа» теджегенди (en).

Тюрлендириу...

11 ноябрь

1480 — Угра сууда сюелиу, татар-монгол эзиуню бошалыуу.
1630 — Мария Медичини партиясыны кардинал Ришельени тайдырыргъа планларыны оюлууу.
1673 — Хотин сермешиуде (суратда) Ян Собеский, Семеновични ракеталарын джетишимли хайырландыргъанды.
1675 — Готфрид Лейбниц интегралны белгисин къурагъанды.
1864 — Генерал Уильям Шерман Атлантаны кюйдюрюрге буйрукъ бергенди.
1918 — Антанта бла Германияны арасында Компьен мамырлыкъ Биринчи дуния къазауатны ахырын салгъанды.
1918 — Польша Россия империядан эркинлигин баямлагъанды.
1930 — Лео Силард бла Альберт Эйнштейн Эйнштейнни сууукълатыучусуна патент алгъандыла.

Тюрлендириу...

12 ноябрь

930 — Дунияда эм эски парламент — исланд альтинг къуралгъанды.
1868 — Висконсинли Кристофер Лэтем Шоулз джазгъан мешиначыкъгъа патент алгъанды.
1888 — Лилль деген француз шахарда басмалаучуланы байрамларында биринчи кере «Интернационал» ойналгъанды.
1927 — Лев Троцкий ВКП(б)-ден къысталгъанды.
1941 — Биринчи дуния къазауат: Москвада температура −10 градусдан энишге тюшгенди; Къызыл Аскер бузлай тургъан немец аскерлеге чабар ючюн биринчи кере лыжачыланы хайырландыргъанды.
1942 — Гуадалканал ючюн тенгиз сермешиу (суратда) башланнганды.
1944 — Британ АХК, «Толбой» деген энчи бомбаланы хайырландырыб, «Тирпиц» немец линкорну батдыргъандыла.
1982 — Леонид Брежневни ёлгенден сора ССКП АК-ни Генерал секретары болуб Юрий Андропов сайланнганды.

Тюрлендириу...

13 ноябрь

1851 — Москва бла Петербургну арасында Николаев темир джол ишлеб башлагъанды.
1907 — Поль Корню биринчи вертолётда джерни юсюнден 2 метрге чыкъгъанды.
1916 — Биринчи дуния къазауат: Соммеде сермешиуню бошалыуу.
1927 — Нью-Йоркда автомобилле ючюн дунияда биринчи суу тюбю болгъан Гудзон тоннель ачылгъанды.
1970 — Къюнчыгъыш Пакистаннга «Бхола» тайфун джетгенди (en); ёлгенлени саны джарым миллионнге дери джетгенди.
1971 — Марсны орбитасына биринчи джасалгъан спутник — «Маринер-9» чыгъарылгъанды.
1985 — Невадо-дель-Руис вулканны къусханы (суратда). Къусуу Колумбияда Армеро (en) шахарны къурутханды.
2002 — Галисияны джагъасында «Престиж» танкерни (en) батханыны эсеби бла чыкъгъан экология катастрофа.

Тюрлендириу...

14 ноябрь

1770 — Шотландлы Джеймс Брюс Кёк Нилни башын табханды.
1908 — Альберт Эйнштейн чыракъны квант теориясын чыгъаргъанды.
1918 — Украинада С. Петлюраны башчылыгъы бла директория къуралгъанды.
1940 — Экинчи дуния къазауат: Ингилиз ючюн сермешиуню барыуунда немец авиация Ковентри шахарны бомбалаб чыкъгъанды.
1963 — Атлантикада суу тюбю вулканны къусханыны эсеби бла Суртсей айрымкан (суратда) къуралгъанды.
1969 — «Аполлон-12» американ кеме Айгъа къоннганды.
2001 — имал альянсны кючлери Кабулну контролгъа алгъандыла.
2002 — Аргентина Дуния банкны кредитлерини юсю бла дефолт баямлагъанды.

Тюрлендириу...

15 ноябрь

1889 — Деодору да Фонсека Бразилияда монархияны тайдыргъанды.
1899 — Уинстон Черчилль (суратда) бурлагъа джасакъгъа тюшгенди.
1934 — СССР-де биринчи тауушлу телебериуню трансляциясы.
1955 — Ленинградны метрополитени ишлеб башлагъанды.
1960 — «Поларис» баллистика ракетаны джетишимли сынаулары.
1969 — Баренцев тенгизде К-19 бла Gato суу тюбю кемелени бири бирине уруулары.
1971 — Intel компания биринчи микропроцессорну (4004 модель) чыгъаргъанды.
1988 — «Буранны» биринчи эмда ахыр космосха учууу.

Тюрлендириу...

16 ноябрь

1384 — Ядвига «Польшаны королю» деб коронацияны ётгенди.
1532 — Кахамаркада сермешиу: Писаррону башчылыгъында конкистадорла инкаланы башчылары Атауальпагъа чабхандыла.
1632 — Отузджыллыкъ къазауат: Лютцен сермешиуде (суратда) швед король II Густав Адольф ёлгенди.
1849 — Ф. М. Достоевскийге асмакъ буйрукъ берилгенди.
1933 — СССР-ни бла АБШ-ны арасында дипломат илишкиле къурулгъандыла.
1965 — «Венера-3» пилотсуз космос кеме ийилгенди.
1966 — Эм уллу джулдузла тюшюу: минутха 2300 метеоргъа дери.
1996 — Каспийскде адамла джашагъан юйню атылыуу.

Тюрлендириу...

17 ноябрь

1800 — Вашингтонда АБШ-ны Конгресси биринчи кере джыйылгъанды.
1855 — Дэвид Ливингстон, европачыладан биринчи болуб, Виктория чучхургъа (суратда) келгенди.
1869 — Суэц илипин бла Къызыл эмда Джерле арасы тенгизле байланнгандыла.
1948 — «Аврора» крейсер Петроград джагъада тохтагъан джерине ёмюрлюкге салыннганды
1950 — Тибетни тахына XIV Далай-лама миннгенди.
1970 — «Луноход-1» Айны юсюнде джолоучулукъгъа чыкъгъанды.
1989 — Прагада «къатапа революция»ны башланнганы.
1997 — Дейр-эль-Бахриде Хатшепсутну храмыны къатында тышкъраллы туристлени ёлтюрюу.

Тюрлендириу...

18 ноябрь

Латвия Республиканы баямланнган кюню (1918)
763 — Тибетчиле Къытайны ара шахарындан Дайцзун императорну къыстагъандыла.
1421 — Зёйдерзе дамбаны оюлгъаныны эсеби бла 10 000 голландлы тенгизге джууулгъанды.
1626 — Папа VIII Урбан Римде Сыйлы Пётрну базиликасын (суратда) ачханды.
1723 — Исеть сууда Екатеринбург къала-заводну ишлеб башлауу.
1812 — Ата Джурт къазауат: маршал Нейни башчылыгъында француз арьергардны орус аскер ууатханды.
1917 — Патриарх Тихон эки джюз джылны ичинде биринчи Москвачы эмда бютеу Русню патриархы болуб сайланнганды.
1918 — Адмирал А.В. Колчак Россияны Огъары башчысы баямланнганды.
1978 — Гайанада «Халкъланы храмы» сектаны 918 члени кесин ёлтюргенди.

Тюрлендириу...

19 ноябрь

1740 — Къалада тиллешиуню эсеби бла регент Бирон тайдырылгъанды.
1824 — Санкт-Петербургну тарихинде эм уллу суу басыу.
1825 — А. С. Пушкин «Борис Годунов» тарих драмасын джазыб бошагъанды.
1863 — Авраам Линкольнну Геттисберг сёзю.
1917 — генералла Корнилов, Деникин эмда Лукомскийни Быхов тутмакъдан къачыулары.
1942 — Экинчи дуния къазауат: совет аскерлени Сталинградны къатында алгъа джюрюшлери.
1969 — «Аполлон-12» (суратда) американ космос кемени Айда къонууу.
1998 — АБШ-ны Конгрессинде президент Клинтонну импичментини юсюнден тынгылаула башланнгандыла.

Тюрлендириу...

20 ноябрь

1818 — Симон Боливар Венесуэланы бойсунмаулугъун баямлагъанды.
1873 — Буда бла Пешт бирлешиб Будапештни (суратда) къурагъандыла.
1941 — Экинчи дуния къазауат: немец аскерле Дондагъы Ростовну кючлегендиле.
1945 — Ючюнчю рейхни аскер аманлыкъчылары ючюн сюдню — Нюрнберг процессни башланыуу.
1947 — Виндзорчу Елизаветаны бла Филипп Маунтбаттенни некяхы.
1979 — Джасалгъан къанны биринчи джетишимли къуйуу.
1985 — Microsoft-ну Windows 1.0 операцион системасы чыкъгъанды.
1990 — Чикатило маньякны арестге алыныуу.
1998 — Халкъла арасы космос станцияны (ХАКС) биринчи модулюну ийилиую.

Тюрлендириу...

21 ноябрь

1620 — Плимут колонияны къуралыуу: пилигрим-атала Мэйфлауэр келишимге къол салгъандыла.
1783 — Пилатр де Розье, тарихде биринчи болуб, хауа шарда учханды.
1877 — Томас Эдисон, фонографны къурагъанын баямлагъанды.
1920 — Дублинде «къанлы ыйыкъ кюн».
1942 — Аляска трасса автомобилле джюрюрге ачылгъанды.
1953 — Лондонну Табигъат тарихни музейи пилтдаун адамны баш сюегин (суратда) джасалгъанды деб таныгъанды.
1980 — Пенёр кёлню «думп болууу».
2002 — НАТО, Болгарияны, Латвияны, Литваны, Румынияны, Словакияны эмда Словенияны альянсха кирирге чакъырады.

Тюрлендириу...

22 ноябрь

1699 — Биринчи Пётр бла Кючлю Август Швециягъа къаршчы ишбирлик джюрютюрге келишгендиле.
1869 — Дамбартонда «Катти Сарк» клипер (суратда) суугъа ийилгенди.
1906 — Пётр Столыпинни аграр реформасы башланнганды.
1928 — Гранд-Операда Равелни «Болеросу» биринчи кере согъулгъанды.
1963 — Далласда Джон Кеннедини ёлтюрюлюую.
1986 — Майк Тайсон, уллу ауурлукъда тарихде эм джаш чемпион болгъанды.
1995 — Бютеулей компьютерде этилген биринчи толу метрли фильм прокатха чыкъгъанды.
2005 — Ангела Меркель, биринчи тиширыу болуб, Германияны башчысы болгъанды.

Тюрлендириу...

23 ноябрь

1708 — Орус православ клиса, украин гетман Иван Мазепаны анафемагъа ачыкъ этгенди.
1793 — Гродно сейм ишлеб бошагъанды.
1831 — Санкт-Петербургда Румянцев музей (суратда) эшиклерин ачханды.
1943 — Джандашланы (Черчилль, Рузвельт эм Чан Кайши) Каир конференциялары.
1946 — Французланы Хайфон шахаргъа атыулары бла Индокъытай къазауат башланнганды.
1957 — Миланда Борис Пастернакны «Доктор Живаго» романы чыкъгъанды.
1959 — Шарль де Голль «Европаны Атлантикадан Уралгъа дери» кёрюуюн тизгенди.
2003 — Гюллени революциясы: Гюрджюню президенти Эдуард Шеварднадзени тайдырылыуу.

Тюрлендириу...

24 ноябрь

1642 — Абель Тасман, кесини аты бла аталгъан айрымканны ачханды.
1817 — Балерина Истоминаны сюйгенлерини тёртеулю дуэллери (А. С. Грибоедов да къошулгъан).
1849 — Революция къайгъыла ючюн папа IX Пий Римден Гаэтагъа къачаргъа керек болгъанды.
1859 — «Видлени джаратылгъанлары» трактатны биринчи чыгъармасыны тиражы биринчи кюн огъуна бютеулей сатылгъанды.
1870 — «Патчах ючюн джан бериу» операны салыныуу бла Петр Ильич Чайковскийни атын джюрютген Пермь академиялы опера эм балет театр ачылгъанды (суратда).
1960 — Парижде УЛИПО литература бирликни биринчи джыйылыуу.
1969 — АБШ бла СССР, Ядролу сауутну джаймауну юсюнден кесаматны ратификация этгендиле.
1974 — Адамны эволюциясыны умут этилген «джетмеген къатыны» — Люсини сюеклери табылгъанды.

Тюрлендириу...