Затны саны

Затны саны
Символ	$\ n$ , $\ \nu$
Ёлчемлик	N
Ёлчелеу бирим
ЁС	моль
СГС	моль

Затны саны — зат ичинде болгъан бир типли структуралыкъ биримлени саны бла белгиленнген физикалыкъ уллулукъду. Структуралыкъ биримле деб зат къуралгъан къайсы тюрлю да кесекчиклеге айтылады (атомла, молекулала, ионла, электронла эмда къайсы болса да башха тюрлю кесекчледиле)^[1]. Биримлени халкъла арасы системасында (ЁС) эмда СГС системада затны саныны ёлчелеу бирими — моль бла бериледи^[2]. Тинтилилу объектни кескинлешдириусюз «затны саны» терминни хайырландырмайдыла^{[K 1]}.

Хайырландырыу

Бу физикалыкъ уллулулукъ затны макроскоплукъ санын ёлчелер ючюн, санлы суратлауун микроскоплукъ къурамын эсге алыргъа керек болса хайырландырылады, юлгюге, химияда электролизни процесслери неда термодинамикада идеал газны халыны тенглендириуюню суратлауда хайырландырылады.

Химиялыкъ реакцияланы суратлауда, молекулала массаларына къарамай сау санлагъа къатлы санлада иш бирлик этгенлери себебли, затны саны массадан эсе таб келишимле уллулукъду.

Сёз ючюн водород джанар ючюн (2H₂ + O₂ → 2H₂O) кислороддан эсе эки къатха кёб водородну зат саны керек болады. Алай болса да, реакциягъа къошулгъан водороднну массасы кислородну массасындан 8 къатха азды (водородну атом массасы кислородну массасындан 16 кереге чакълыгъа азды). Алай бла, затны саныны хайырландырыу реакцияланы тенглендириулерини интерпретацияларын тынчлашдырады: реакциягъа кирген затланы саныны арасында илешки тенглендириуде коофициентле бла кёргюзюледи.

Тергеуледе молекулаланы санларын хайырландырыу алай таб болмагъаны себебли (керти сынамлада аланы санлары асыры уллу болады), молекулаланы санларын «затлада» ёлчелемей, моллада ёлчелейдиле. Затны 1 молундагъы «зат» биримни факт санына Авогадрону саны дейдиле(N_A = 6,02214076^e «зат»/моль^[4]).

Затны саны латин $n$ (эн) бла белгиленеди эмда грек хариф $\nu$ (ню) белгилениу тыйыншлы саналмайды, бу хариф бла химиялыкъ термодинамикада затны реакцияда стехиометрикалыкъ коэффициенти белгиленнгени себебли, ол кеси да реакциядан чыкъгъанлагъа позитивди, реагентлеге уа негативди. Алай а школ курсда грек хариф $\nu$ (ню) хайырландырылгъанлай турады.

Массасыны тамалында затны санын тергер ючюн моллукъ масса ангыламны хайырландырадыла: $n=m/M$ , мында m — затны массасы, M — затны моллукъ массасы. Моллулкъ масса — затны бир молуна келген массады. Моллукъ масса, бу затны молекулалыкъ массасын 1 молдагъы молекулаларыны санына - Авогадрону санына керелеу бла чыгъарылады. Моллукъ масса (г/моль бла ёлчеленнген) саны бла салышдырылгъан молекулалыкъ масса бла бирде-бир келишеди.

Авогадрону законуна кёре газ маталлы затны санын аны сыйымыны тамалында тергерге боллукъду: $n$ = V / V_m, мында V — газны норма шартлада халыды, V_m — ол шартлада 22,4 л/моль тенг болгъан газны моллукъ сыйымыды.

Алай бла затны саны бла байламлы тамал тергеулени бирлешдирген адил формула:

n={\frac {m}{M}}={\frac {N}{N_{\mathrm {A} }}}={\frac {V}{V_{\mathrm {m} }}}

Белгиле

Комментарийле

↑ Водородну ${\ce {H2}}$ молекулалары ючюн затны саныны юсюнден айтыргъа боллукъду, ${\ce {H}}$ водородну атомларыны молларыны саныны юсюнден сёлешиирге боллукъду, алай а сюзюу объектни кескинлешдирмей «водородну бир молу» деб айтыу магъанасызды^[3].

Къайнакъла

↑ Количество вещества // Большой энциклопедический политехнический словарь(орус.). — 2004.
↑ Деньгуб В. М., Смирнов В. Г. Единицы величин. Словарь-справочник. — М.: Издательство стандартов, 1990. — Б. 85. — 240 б. — ISBN 5-7050-0118-5.
↑ Пресс И. А., 2017, с. 119
↑ Avogadro constant (ингил.). National Institute of Standards and Technology. Тинтилгенди: 7 февраль 2017.

Литература

Пресс И. А. Основы общей химии. — 3-е изд., стереотип. — СПб.: Химиздат, 2017. — 352 б. — ISBN 978-5-93808-286-1.

[4] Водородну ${\ce {H2}}$ молекулалары ючюн затны саныны юсюнден айтыргъа боллукъду, ${\ce {H}}$ водородну атомларыны молларыны саныны юсюнден сёлешиирге боллукъду, алай а сюзюу объектни кескинлешдирмей «водородну бир молу» деб айтыу магъанасызды^[3].

[1] Количество вещества // Большой энциклопедический политехнический словарь(орус.). — 2004.

[2] Деньгуб В. М., Смирнов В. Г. Единицы величин. Словарь-справочник. — М.: Издательство стандартов, 1990. — Б. 85. — 240 б. — ISBN 5-7050-0118-5.

[Пресс_И._А.—2017——119-3] Пресс И. А., 2017, с. 119

[5] Avogadro constant (ингил.). National Institute of Standards and Technology. Тинтилгенди: 7 февраль 2017.

[1]

[2]

[K 1]

[4]

[3]