Контентге кёч

Информация

Интервикилени тюрлендир
Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Генетик кодну схемасы

Кюнлюк сёлешиуде информа́ция (лат. informātiō «нени болса да юсюнден ангылау» ← informare «шекел берирге, къураргъа, суратларгъа»[1]) — къайсы болса да бир объектни юсюнден абстракт ангыламлы оюмланы кёрюнюуюдю. Информкация берилирге, билимлени берирге, этиулени тамалын салыргъа неда санарча шекелде болургъа болады[2].

Информация ангыламагъа салыннган магъана хайырландырыу бёлгесине кёре тюрленеди. Барысына да келишген универсал ачыкълауу джокъду.

Халкъла арасы эмда россиясы стандартлада быллай ачыкълаула бериледиле:

  • эсебинде магъана джаратхан джарашдырылгъан, къуралгъан эмда бир-бирлери бла байламлы билгиле (ISO 5127:2017)[3];
  • белгили контекстны ичинде адамла бир-бирлерине берирча затланы, фактланы, идеяланы эмда а. к. юснден билимле (ISO/IEC 10746-2:1996)[4];
  • белгили бир контекстде кескин магъанасы болгъан фактлагъа, болуулагъа, затлагъа, идеялагъа эмда ангыламлагъа кёре билимле (ISO/IEC 2382:2015)[5];
  • коммуникация процессни барыуунда адамны эмда (неда) энчи адырланы алыб хайырландыраллыкъ, эмда материал эм тин дуниясыны кёргюзюмю болгъан билгиле (ГОСТ 7.0-99)[6].

Информация алмашдырылыр ючюн, бир тюрлю кёргюзюу шекел алыргъа керек болса да (билгилеге бурулургъа), биринчисинде информация аллай кёргюзюуню интерпретациясыды (магъанасыды) (ISO/IEC/IEEE 24765:2010)[7]. Ол себебден, кесинг магъанада информация бла билгилени арасында башхалыкъ барды, алай болса да официал болмагъан контекстде эки терминни да синонимча хайырландырыргъа ёчдюле.

Аллында «информация» — адамланы аууз бла, джазыб неда башха амалла бла (тюрлю-тюрлю шартлы сигналланы, техникалыкъ мадарла э. а . к. болушлугъу бла) бериуюдю; ХХ ёмюрню ортасындан башлаб «информация» адамланы арасында, адам бла автомат, автомат бла автомат арасында билгилени алмашдырыугъа; джаныуар эмда ёсюлюк дунияда сигналланы алмашдырыугъа; ышанланы джанырыкъдан джанырыкъгъа, организмден организмге (юлгюге, генетика информация); кибернетиканы баш ангыламларыны бириди[8].

Информатика, информатизация кибик чыгъарылгъан терминледе билгиле бла алмашдырыу бла къалмай, эм джангытехнология бла джерлеу да эсге алынады — ИТ.

Ангыламны тарихи

[тюзет | къайнакъны тюзет]

XX ёмюрге дери

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Антик философланы ангылауларында бютеу материя тёрт элементден къуралгъанды: суудан, джердени, хауадан эм отдан. Ол себебден, бютеу затланы ышанлары материяны бирлешиннген шекели бла белгиленнгенди[9]. Informatio — «къуралыу» — эсебинде идея джашаугъа кирген процессча ангыланнганды: атха къарагъан заманда, ангыда аны юсюнден идея къуралады; юретиу процесс сохтаны джаратады; суратчы мермер гыртха излеген шекелин бериб скульптура этеди[10]. Тарихчи Джон Дарем Питерс[en] бу концепцияны «морфогенезис» термин бла беририрге теджейди[11]. Informatio сёзню Цицерон эмда Августин латин тилге грек философиядан эйдос, идея, форма, пролепсис терминлени кёчюрюр ючюн хайырланнгандыла[12]. Аквиналы Фома гилеморфизмни informatio materiae («материаны къуралыуу») сёз бёлмени хайырландыргъанды[10].

Орта ёмюрледен башлаб «информация» сёз бла кёб европачы тилде окъуу болгъан, илму бла байламы болгъан адамны белгилегендиле[10].

Морфогенезисни концепциясын философия дискурсдан джокъ болуу сезимли алышыуну тышында башха форманы болууун унамагъан эмпиризмни айныуу бла байламлыды. Фрэнсис Бэкон диалектиклени «иги орналгъан сезимнитуура билгилеринде рахатланнганлары ючюн (informationibus)» хыртха ургъанды[13][11]. Платонну къойгъан хазнасына таяныб, Джон Локк «идея» сёзню «фантом, ангылам, тюрлю неда адам джан сагъыш этген заманында не бла булджуна эсе» аны белгилегенди[14][15]. Эмпирикле ючюн, идеяланы агъымы чий материалды, аны тамалында билим къурулургъа болгъанды , рационалистле ючюн — ангыны джолунда тургъан кёзбауладан джабыуду[11].

Информацияны берирге эмда асыраргъа джараулу билгилени ангыламы XIX ёмюрде къуралады[10]. Эмпирикле ючюн информация сезимли сынам болгъан эсе, статистиканы чыгъыуу[lower-alpha 1] эм кърал бюрократияны ёсюу бла айры бир индивидни сынамыны тышында билимни магъанасын тутуб башлагъанды[11]. Быллай магъана кёчюуню коммуникация амалланы айныуу бла да байлайдыла: газетлени, сёзлюклени, энциклопедияланы, почта къуллукъланы джайылыуу, телеграфны эм телефонну чыгъыуу информацияны энчи шекелде берилген эмда кертилиги болгъан айры болуу кибик алышдыргъандыл. Ангылам билимлени тюл, аланы алыуну амалы — китабда неда башха абырайлы къайнакъда басмаланнганы ючюн кертиге саналгъаны бла байламлы болгъанды[16]. Социолог Алвин Уорд Гоулднер чертгеннге кёре информация шекелде билим — «энчи адамныыкъындан эсе, культураны атрибутуду; аны магъанасы, аны табылыуу эмда эсеблери — барысы да деперсонализация этилгенди… Культура ангылашыныугъа болушургъа неда тыйыгъыч болургъа боллукъду, алай а культура кеси ангыламайды»[17]. Мишель де Сертону оюмуна кёре окъуучуну пассив алыучу халгъа келиую Джарыкълыкъны джамагъатны билимни джайыу бла тюрлендириу идеясыны атламы болууду[18][19].

Информацияны математика теориясы

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Шеннонну-Уиверни коммуникация модели

XX ёмюрню ортасында «информация» сёзню джангы магъанасы болады, ол энтропия ангылам бла байламлыды. 1948 джылда Норберт Винерни «Кибернетика, неда джаныуарда эмда машинада оноу джюрютюу эмда байлам» китабны чагъырады, анда информацияны юсюнден табигъатны материя эмда энергия бла бирге ючюню тамал ангыламыча айтылады. Ол заманда Клод Шеннон да Гарри Найквист бла Ральф Хартлини идеяларын андан ары айнытыб, информацияны саныны ёлчелеу бирими бит ангыламны киргизеди. Сигналны байлам канал бла бериуге къараб, байламны «семантика аспектлери сорууну инженерлик джанына бойсунмагъанына» сагъыш этиб, кесини коммуникация моделин теджейди[9]. Уоррен Уивер[en] эмда аланы теорияларыны ичинде «информация» сёз хар джерде джюрюгенча магъанада тюл, магъанасы болса-болмаса да, берилген сигналны ышанлары кибик кёргюзюледи.[20][19][21] Терминни быллай ангылашыныуу информацияны джарашдырыу эмда информацион технологияла концепцияланы тамалына салынады[16].

Ларс Квортруп[da] Шеннон бла Уиверни теорияларындагъы информация бир-биринен келишмеген ачыкълаула бла бериледи деб чертеди: объектив санлы уллулукъча да, билдириуню джибергенни субъектив сайламыча да[22][23]. Семиотиканы оюмуна кёре, информацияны математикалыкъ теориясы синтаксисни суратлайды (белгилени кеслери арасында байламларын), эмда семантика (белгиле бла магъаналаны байламлары) бла прагматикагъа (белгиле бла адамланы байламлары) уа тиймейди.[21] Философ Петер Яних[de] мында семиотик Чарлз Моррисни идеяларыны этимин кёреди, ол синтаксисни проблемаларыны тюзетиу, семантика бла прагматиканы проблемарыны тюзетиуге джол ачады деген оюмда болгъанды[24]. 1952-чи джылда семантика теорияны Йегошуа Бар-Хиллел бла Рудольф Карнап теджегендиле[25]. 1980-чы джыллада Шеннонну теориясы бла Фред Дрецке эпистемология джанындан эм Джон Барвайз[en] бла Джон Перри[en] тилни фиолософиясы къарамындан кюрешгендиле[15][12]. Семантикалыкъ информацияны теориясы билгиле (тауушла бла символланы тилизилиую) бла аланы магъанасыны арасында чек саладыла[26].

Терминни андан ары джайылыуу

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Тергеу техниканы джайылыуу бла, инфорацияны математика теориясы, урушдан сора джыллада табигъат илмуланы позитивист мадарларына кёб кёчген башха санагъатлагъа этки джаратады.[21] XX ёмюрню экинчи дарымында информация кертилигинден эмда кескин кёрюнюмюнден айры болгъан абстракт болуу кибик ангылам бегийди[16]. Лингвист Джеффри Нанберг[en] технологияла бла байламлы концепция ётгенни болууларына байламлы реторактив халда хайырландырыб башланнганын чертгенди: «Бизни компьютерле берген субстанция — „информация“ техника джанындан — Реформациягъа эмда Уллу француз революциягъа келтирген затла бла бир болгъанына ийнандырыргъа кюрешедиле»[19].

Информация бла ишлеуню терминлеринде джангы ишлеу сферала белгилене башлайдыла, сёз ючюн, информатика, электротехника, китабханачылыкъ, психолингвистика, менеджмент, экономика, журналистика, коммуникативистика кибикле[11]. Когнитив революция бла бирге бу концепция ангыны тергеу машиналаны информацияны эсеблеую бла тенглеширген функционализм бегий башлагъан психологияда ара орун алады. Алгъын документалистика атны джюрютген билимге энди «информацион илму» ат бериледи.[27] 1964-чю джылда Мартин Хайдеггер «илмуланы джангы тамал илму бла белгиленнгенлерини эмда сюрем алгъанларыны» юсюнден айтады, ол джангы илму да — «сёлешиуню билдириулени алмашдырыууна бургъан» кибернетикады, «санатла уа информацияны [бериуюню] джоландыргъан-джолланнган адырлары боладыла»[28]. 1983-чю джылда басмаланнган экономист Фриц Махлупну ишинде гуманитар илмуланы келечилери теорияларында кеслерини кереклилерине бир къауум чеклендириу салыб, информацияны орталыкъ ачыкълауун хайырландыргъанларын чертеди: «Кетиликге неда тюзлюкге излем джалгъан неда терс билдириулени болмазча этерге керекди; магъаналыгъыны неда джараулулугъуну излемлери оноу алыныр ючюн джараусуз билдириулени болмазча этерге керекди; джангылыкъны излем къайтарыб келген эмда артыкъ билдириулени болмазча этерге керекди; сакъланмау болуууну излеми алыучу сакълагъан билдириулени болмазча этерге керекди; белгизизликни азайытыууну излеми, алыучуну белгизиз халыны тюрлендирмеген неда ёсдюрген билдириулени болмазча этерге керекди; эмда аны кибик… Бир къауум билимледе специалистле… кеслерини нюзюрлерине таб келишген чеклендириулени киргизгендиле, алай бла специалист болмагъанланы нени юсюнден сёз баргъанын ангылауларын къыйынлашдыргъандыла». «Мнформация» терминни ангысы болгъан алыучусу керек болмагъан контекстледегилени, Махлуп метафорик деб санайды (ол заманда сёз организмлени биологиялыкъ системаланы эмда къауумланы юсюнден барады) неда коррект болмагъанча кёреди (сёз механизмлеге эмда коммуникациялагъа эткини санайды)[29].

Информацион экономика ангылам 1977-чи джылда басмаланнган Марк Порат[en] бла Майкл Рубинаны аллай аты болгъан иш бла байламлы бегигенди. Алгъаракъ Махлуп теджеген айныгъан къралланы индустрия чыгъармачылыкъдан билимлеге кёчюу идеясын бегитгендиле.[30][31]. Тарихчи Джеймс Бенигерни[en] оюумуна кёре, кибернетиканы эмда информацияны математикалыкъ теориясыны парадигмалары индустриализацияны эсебинде чыгъарыуну оноуун джюрютюуде, товарланы джайыуунда эмда файдаланыуундан чыкъгъан кризисни атлатыргъа болушханды. Информацияны ишлеуню эмда бериуню джангы технологиялары индустриялыкъ джамагъатдан информацион джамагъатха кёчюуню баджаргъанды[32].

Болууну магъанасы эм чеклери

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Информацияны заманында джашайбыз деб бегитедиле, алай а ачыу этген бир факт барды: не теориябыз джокъду, не да бу бегитиуге магъана берлик джетерича кенг эмда кескин болгъан информцияны белгилеую джокъду.

— Джозеф Гоген[en]
Оригинал текст(ингил.):
It is said that we live in an "Age of Information," but it is an open scandal that there is no theory, nor even definition, of information that is both broad and precise enough to make such an assertion meaningful.[33]

«Информация» сёз тюрлю-тюрлю авторладан информацияны теориясыны чеклерини чинде кёб тюрлю ачыкълаугъа ие болгъанды... Бу билимни кереклисин информацияны бирикген ангыламы баджарлыкъды деб сакъларгъа керек болмаз.

— Клод Шеннон
Оригинал текст(ингил.):
The word «information» has been given many different meanings by various writers in the general field of information theory… It is hardly to be expected that a single concept of information would satisfactorily account for the numerous possible applications of this general field.[34]

...бир затны юсюнден да ол информация болургъа боллукъ тюлдю деб таукел айтырча

— Майкл Бакленд
Оригинал текст(ингил.):
...we are unable to say confidently of anything that it could not be information.[35]

Тюрлю-тюрлю теорияланы чеклеринде: физиканы, байламны теорияларыны, кибернетиканы, информацияны статистика теориясыны, психологияны, семантиканы, индукциялыкъ логиканы ичинде бу ангыламгъа берилген магъаналаны бирикдирген универсал ачыкълау джокъду[36]. Бир къауум тинтиучюле быллай ачыкълауну боллугъуна да уллу ишек этедиле[37][30].

Капуррону[de] триллемасына кёре, информацияны белгилеуню соруууна джууаб юч позицияны бирин сайлаудан чыгъады[38]:

  1. Бир магъаналылыкъ: информация бютеу контекстледе да бир магъанагъа иеди.
  2. Аналогия: белгили бир контекстде информацияны бир тюз магъанасы барды, алай а башха контекстледе аналогияча хайырландырыргъа боллукъду.
  3. Бир магъанасызлыкъ: информацияны кёб тюрлю ачыкълауу болургъа боллукъду, ала контекстине кёре боладыла.

Гернот Версиг[de], информацияны былай ангылатады[39]:

  • материал дунияны объектлерини эмда аланы араларында илешиулерини сынаучу бла байламлы болмагъан шартлары;
  • алыуну болушлугъу бла алыннган билим;
  • билдириу;
  • белгиле бла берилген магъана;
  • процессни эсеби;
  • процесс.

Лучано Флориди информацияны белгилеуде юч джол айырады[40]:

  • тюзлюк кибик информация (тюзлюкню критерийи хайырланмазча физикалыкъ сигналны тюрлюсю);
  • кертиликни юсюнден информация (тюзлюкню критерийин хайырландырыргъа болгъан эмда аны тамалында билим къурулгъан семантикалыкъ информация);
  • кертилик ючюн информация (инструкцияла — генетика информация, алгоритмле, рецептле).

Джонатан Фёрнер информацияны ачыкълаууну былай классификация этеди[26]:

  • семиотикалыкъ ачыкълаулу керти дунияны, аны юсюнден сагъыш этиб кёзге кёргюзюлгенни эмда ол кёргюзюулени тил бла белгилегенни фактларыны арасында чеклендириу салады эмда информация ангыламны ол категорияланы бирисине байлайды;
  • социокогнитив ачыкълаула индивидни, энчи, социал эмда культуралыкъ факторлагъа бойсуннган кертиликни юсюнден ангылаууну тюрлендирген этиу неда болууну информация деб санайдыла;
  • эпистемикалыкъ ачыкълаула, билимге санар ючюн бир къауум бегитиуге тамал берир мурат бла, информацияны къайнагъыны болургъа керек энчиликлерини айгъакълаугъа джораланнгандыла..

Байламны теориясы информацияны синтаксисни оюумундан физикалыкъ феноменча кёред. Ол берилген сигналланы аланы интерпретациялалрындан айрылыб къыйын эмда кёб тюбеулерине байламлыды. Информацияны алгоритмлик теориясы информацияны, аны кодландырыууна керекли тергеу къайнакъладан тамал алыб, санлы характеристикача кёреди[40].

Информацияны тёрт аспекти[35]
Материаллыкъсыз Материаллыкъ
Болуу Информация билим кибик Информация объект кибик (къайнакъла, документ, джазылгъан къайнакъла)
Процесс Информация процесс кибик (хапарландырыу) Информации ишлеу (къайнакъланы ишлеу, документлени ишлеу, билимлени инженериясы)

Майкл Бакленд информацияны юч категориясын айырады: билимле, хапарландырыуну процесси эмда информацияны объектлери. Ахыргъыгъа аладан билим алыргъа болгъан бютеу объектлени эмда болууланы санайды, эмда информацияны ангылашыннган халда джйылгъан билгилиени ишлеулери кибик белгилеуге къаршчы чыгъады[lower-alpha 2]: «Биринчиде, бу, сёз ючюн, фосилле, ызла, къоркъуудан къычырыула кибик информатив болууланы къалай атаргъа керек болгъанын джууабсыз къояды. Экинчиси, билгилеге информация деб айтыр ючюн къаллай бир билги керекди деген соруугъа джууаб джокъду»[42].

Грегори Бейтсон информацияны «башхалыкъны этген башхалыкъ» деб ачыкълагъанды (ингил. a difference which makes a difference)[43], ол демеклик кертиликни аллай феномениди, алыб ангылагъан субъектге этки джаратады. Кесини экололгия джыйгъычында (нишасында) тургъан джаныуаргъа тёгерегиндегини сезим органлары ангылагъан ышанларыны тюрлендиую хапарландырыучу (информация тутхан) боллукъду. Адамлагъа хапарландырыу дараджа культура эмда социал факторлагъа бойсунады[9]. Бенни Карпачоф информацияны тышындан белгили бир сигнал келсе энчи халда джашырылыб тургъан потенция энергияны бошларча кескин механизмге байламлы эмерджентли феноменча ачыкълайды[44]. Быллай ангылашыуда информацияны тамал функциясы бири-бирине бойсуннган элементледен неда тюбсистемаладан къуралгъан системада этиулени оноуун джюрютюудю эмда быллай системаланы къайсысына да (джанлы организм, джамагъат (къауум), къол бла этилген механизм) информация процессча къараргъа боллукъду[45][30].

Информацион процессле

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Марк Бургин ичинде къошулгъан системагъа кёре информацион системаланы быллай классификациясын теджейди[30]:

  • Хапарландырыу (информация бериу) (информацияны системагъа этки этиуу)
    • Информацияны алыу (информацияны къайнакъдан алыу)
    • Информацияны табыб алыу (системаны бар болгъан информацияны алыугъа джораланнган иши)
    • Информцияны чыгъарыу
  • Информацияны ишлеу (системаны информациягъа эткиси)
    • Информацияны тюрлендириу (информацияны неда аны кёрюнюм тюрлендириу)
    • Информацияны бериу (информацияны тутуучуларын аламда ташыу)
    • Информацияны сакъландырыу (информацияны тутуучусун заманда ташыу)
  • Информацияны хайрыландырыу (бир системаны башхагъа информацияны кючю бла эткиси)

Информацияны классификациясы

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Информацияны тюрлюлеге тюрлю-тюрлю энчиликлери бла айырыргъа боллукъду:

  • Алыу амал бла:
    • Кёрюнюмлю — кёрюу органла алалгъан.
    • Тауушлу — эшитиу органла алалгъан.
    • Тийиб сезилген — тийиб сезиу рецепторла алалгъан.
    • Ийисгеб сезиу — ийис ангылау рецепторла алалгъан.
    • Татыулу — татыу рецепторла алалгъан.
  • Берилген шекелине кёре:
    • Текстли — тилни лексемаларын белгилерге джолраланнган символла шекелде бериледи.
    • Санлы — математикалыкъ этиулени белгилеген тархла эмда белгиле (символла) шекелде бериледи.
    • Графикалы — суратланы, затланы графиклени кёрюнюмлеринде бериледи.
    • Тауушлу — аууз бла айтылгъан неда тилни лексемаларын аудио амал бла джаздырылгъан шекелде бериледи.
    • Видеоинформация — видеоджаздырыу шекелде бериледи.
  • Джораланыууна кёре:
    • Кёбчюлюк — социумну аслам юлюшю ангылагъан ангыламланы тобламасы бла хайырлананды эмда кёб тюбеген билгилени джюрютеди.
    • Айырма — социумну асламысы ангыламазгъа болгъан, алай а бу информацияны хайырландыргъан тар социал къауумгъа керек эмда ангылашылгъан ангыламланы энчи тобламасыны тутады.
    • Таша — белгили бир адам къауумгъа джабыкъ (къорууланнган эмда адаптив) каналла бла бериледи.
    • Энчи (приватя) — популяцияны ичинде социал илешкилени типлирен эмда социал болумун белгилеген, биреуню юсюнден билгилени тобламасыды.
  • Магъанасына кёре:
    • Актуал — заманны баргъан моментинде багъасы болгъан информация.
    • Кертиликли — ышангылы къайнакъладан толусу бла эмда бузукълукъсуз алыннган информация.
    • Ангылашыннган — джоралланнганла ангылар тилде берилген информация.
    • Толу — тюз оноу алыргъа неда ангылгъа джеген информация.
    • Багъалы — информацияны файдалыгъы информацияны алгъан эмда аны хайырланыу амалларыны ёлчемине байламлыды.
  • Кертилигине кёре:

Классификацияны тамалына беш ортакъ ышан салыннганды:

  • Чыкъгъан джери.
  • Ишлеу стадиясы.
  • Кёрюнюм мадары.
  • Дайымлыгъы.
  • Джюрютюу функциясы.

Информацияны ёлчелеу

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Байтлада ёлчелеуле
ГОСТ 8.417—2002 Префиксле ЁС Префиксле ХЭК
Ат Белгилеу Дараджа Ат Дараджа Ат Белгилеу Дараджа
байт Б 100 — 100 байт B Б 20
килобайт Кбайт 103 кило- 103 кибибайт KiB КиБ 210
мегабайт Мбайт 106 мега- 106 мебибайт MiB МиБ 220
гигабайт Гбайт 109 гига- 109 гибибайт GiB ГиБ 230
терабайт Тбайт 1012 тера- 1012 тебибайт TiB ТиБ 240
петабайт Пбайт 1015 пета- 1015 пебибайт PiB ПиБ 250
эксабайт Эбайт 1018 экса- 1018 эксбибайт EiB ЭиБ 260
зеттабайт Збайт 1021 зетта- 1021 зебибайт ZiB ЗиБ 270
йоттабайт Ибайт 1024 йотта- 1024 йобибайт YiB ЙиБ 280
роннабайт - 1027 ронна- 1027 - - - -
кветтабайт - 1030 кветта- 1030 - - - -

Информацион теорияда пионер Ральф Хартли болгъанды. Ол «информация» (энтропия) ангыламны рандом тюрленме кибик белгилегенди эмда биринчи болуб «информацияны ёлчесин» чыгъарыргъа кюрешгенди.

Информацияны ёлчелеуюню эм бош бирими битди — информацияны саныны ёлчелеу бирими, 2 логикалы магъананы алады: хоу неда огъай, керти неда джалгъан, джандырылгъанды неда джукълатылгъанды; тергеуню экили системаында 1 неда 0.

Бусагъатдагъы тергеу системалада бир заманда 8 бит информация ишленеди, аннга байт дейдиле. Байт 256 (28) тюрлю магъананы тутаргъа болады (халланы, кодланы). Байтдан чыгъарылгъан онлукъ ёлчелеу биримле да килобайт (103 = 1000 байт), мегабайт (106 = 1 000 000 байт), гигабайт (109 = 1 000 000 000 байт) д. а . к. атланы джюрютедиле.[46]

Байтдан чыгъарылгъан экили (бинар) ёлчелеу биримле кибибайт (210 = 1024 байт), мебибайт (220 = 1 048 576 байт), гибибайт (230 = 1 073 741 824 байт) э. а. к. атланы джюрютедиле[46].

Аны тышында информацияны трит, Хартдит (децит) эмда Нат биримле бла ёлчелейдиле.

Символ информации

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Информацияны басмада эмда тюз джашауда тогъай ичинде гитче латин i хариф бла белгилейдиле

Символ Юникод Аты
ℹ U+2139 information source
ⓘ U+24D8 circled latin small letter i

Дезинформация

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Дезинформация.

Дезинформация деб информация бла манипуляция этиуню амалларыны бирине айтадыла, ол демеклик - толу болмагъан неда толу болгъан алай а актуал болмагъан информацияны, неда толу алай а керек болмагъан бёлгеде, контекстин къыйышдыргъан, кесегин къыйшдыргъан амалла бла биреуленни неда къауумну терс оюмгъа неда оноугъа джоралауду.

Быллай эткини нюзюрю хаманда бирди — оппонент манипуляция этгенни излегенича этерге керекди. .

Дагъыда къара

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Билим санагъатлагъа кёре информацияны категориясы

Информатикада:

Джамагъат илмулада:

Физиология бла медицинада:

Башха санагъатлада:

Белгиле

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Комментарийле

[тюзет | къайнакъны тюзет]
  1. ↑ Аллында статистика деб къралланы экономикалыкъ эмда демографиялыкъ халларына айтхандыла (лат. status).
  2. ↑ Быллай ачыкълау информацияны зат кибик болгъан объектлеча кёрюлген бёлгеледе джайылыбды: информацион илмуда, билги базаланы проектлендириуде, информацион системалада эмда оноуланы алыуну теориясында[41]. Информацияны иерархиялыкъ моделини дараджаларыны бири кибик ангылау, циклик ачыкълаулагъа келтиреди: юлгюге, ISO 5127:2017 стандарт информацияны «магъасыны къуралыуна келтирген сайланнган, къуралгъан эмда келишдирилген билгиле» кибик ачыкълайды, билгилени уа «интерпретация болургъа джораланнган информация кёрюзю» дейди[3][9].

Къайнакъла

[тюзет | къайнакъны тюзет]
  1. ↑ Крюкова О. О семантической истории слова "информация" // Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Сер. 6, Языкознание: Реферативный журнал. — 2019. — В. 3. — С. 143–148. — ISSN 2219-8776.
  2. ↑ Richard L. Derr The concept of information in ordinary discourse (ингил.) // Information Processing & Management. — 1985. — В. 6. — Т. 21. — С. 489–499. — DOI:10.1016/0306-4573(85)90003-2
  3. ↑ 3,0 3,1 ISO 5127:2017(en) Information and documentation — Foundation and vocabulary: data that are processed, organized and correlated to produce meaning
  4. ↑ ISO/IEC 10746-2:1996, Information technology — Open Distributed Processing — Reference Model: Foundations.3.2.5: knowledge that is exchangeable amongst users about things, facts, concepts, and so on, in a universe of discourse
  5. ↑ ISO/IEC 2382:2015 Information technology — Vocabulary Архивная копия от 17 июнь 2016 на Wayback Machine: knowledge concerning objects, such as facts, events, things, processes, or ideas, including concepts, that within a certain context has a particular meaning
  6. ↑ ГОСТ 7.0-99 Архивная копия от 2 апрель 2015 на Wayback Machine Информационно-библиотечная деятельность, библиография. Термины и определения
  7. ↑ ISO/IEC/IEEE 24765:2010 Systems and software engineering — Vocabulary Архивная копия от 17 июнь 2016 на Wayback Machine: Although information will necessarily have a representation form to make it communicable, it is the interpretation of this representation (the meaning) that is relevant in the first place
  8. ↑ Информация // Большой Энциклопедический словарь. — 2000. // Большой энциклопедический словарь / 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2000. — 1434 с.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Hjørland, Birger Information // ISKO Encyclopedia of Knowledge Organization.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Pieter Adriaans Information / Edward N. Zalta, Uri Nodelman // The Stanford Encyclopedia of Philosophy. — Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2024.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 John Durham Peters Information: Notes Toward a Critical History (ингил.) // Journal of Communication Inquiry. — 1988. — В. 2. — Т. 12. — С. 9–23. — ISSN 0196-8599. — DOI:10.1177/019685998801200202
  12. ↑ 12,0 12,1 Rafael Capurro Past, present, and future of the concept of information (ингил.) // tripleC: Communication, Capitalism & Critique. Open Access Journal for a Global Sustainable Information Society. — 2009. — В. 2. — Т. 7. — С. 125–141. — ISSN 1726-670X. — DOI:10.31269/vol7iss2pp125-141
  13. ↑ Бэкон Ф. Великое Восстановление Наук // Сочинения в двух томах. — 2-е испр. и доп. изд. — М.: Мысль, 1977. — Т. 1. — Б. 72. — (Философское наследие).
  14. ↑ Джон Локк. Опыт о человеческом разумении.
  15. ↑ 15,0 15,1 P. Adriaans, J. van Benthem. Introduction: Information is what information does // Philosophy of information(ингил.). — Amsterdam: North Holland, 2008. — ISBN 978-0-444-51726-5.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Keith Devlin, Duska Rosenberg INFORMATION IN THE STUDY OF HUMAN INTERACTION (ингил.) // Philosophy of Information. — Elsevier, 2008. — С. 685–709. — ISBN 978-0-444-51726-5. — DOI:10.1016/b978-0-444-51726-5.50021-2
  17. ↑ Гоулднер А. Наступающий кризис западной социологии. — Наука, 2003. — Б. 550.
  18. ↑ Серто М. де. Изобретение повседневности. — Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2013. — Б. 281.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Geoffrey Nunberg. Farewell to the Information Age // The future of the book(ингил.). — Berkeley: University of California Press, 1996. — P. 103—138. — ISBN 978-0-520-20451-5, 978-0-520-20450-8.
  20. ↑ Claude E. Shannon, Warren Weaver. The Mathematical Theory of Communication. — University of Illinois Press, 1949. — 148 б. — ISBN 978-0-252-72548-7.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Gernot Wersig. Information theory // International encyclopedia of information and library science(ингил.) / John Feather, Rodney P. Sturges. — 2. ed. — London: Routledge, 2003. — 688 p. — ISBN 978-0-415-25901-9.
  22. ↑ Lars Qvortrup The Controversy over the Concept of Information. An Overview and a Selected and Annotated Bibliography (ингил.) // Cybernetics & Human Knowing. — 1993. — Т. 1. — № 4.
  23. ↑ Birger Hjørland Information: Objective or subjective/situational? (ингил.) // Journal of the American Society for Information Science and Technology. — 2007. — В. 10. — Т. 58. — С. 1448–1456. — ISSN 1532-2882. — DOI:10.1002/asi.20620
  24. ↑ Peter Janich. Was ist Information? Kritik einer Legende(нем.). — Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2006. — ISBN 978-3-518-58470-5.
  25. ↑ Yehoshua Bar-Hillel, Rudolf Carnap SEMANTIC INFORMATION (ингил.) // The British Journal for the Philosophy of Science. — 1953. — В. 14. — Т. 4. — С. 147–157. — ISSN 0007-0882. — DOI:10.1093/bjps/IV.14.147
  26. ↑ 26,0 26,1 Jonathan Furner Philosophy and information studies (ингил.) // Annual Review of Information Science and Technology. — 2010. — В. 1. — Т. 44. — С. 159–200. — ISSN 0066-4200. — DOI:10.1002/aris.2010.1440440111
  27. ↑ Rafael Capurro, Birger Hjørland The concept of information (ингил.) // Annual Review of Information Science and Technology. — 2003. — В. 1. — Т. 37. — С. 343–411. — ISSN 0066-4200. — DOI:10.1002/aris.1440370109
  28. ↑ Мартин Хайдеггер Конец философии и задача мышления // Vox. Философский журнал. — 2008. — № 5.
  29. ↑ Machlup, F. Semantic quirks in studies of information // The Study of Information: Interdisciplinary Messages(ингил.). — Wiley, 1983. — P. 641—671. — ISBN 978-0-471-88717-1.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 M. S. Burgin. Theory of information: fundamentality, diversity and unification(ингил.). — Hackensack, NJ: World Scientific Pub Co Inc, 2010. — 672 p. — (World Scientific series in information studies). — ISBN 978-981-283-548-2.
  31. ↑ Frank Linde, Wolfgang Stock. Information Markets: A Strategic Guideline for the I-Commerce(ингил.). — DE GRUYTER SAUR, 2011. — ISBN 978-3-11-023609-5.
  32. ↑ James R. Beniger. The control revolution: technological and economic origins of the information society(ингил.). — Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1986. — 493 p. — ISBN 978-0-674-16985-2.
  33. ↑ Goguen, J. A. Towards a Social, Ethical Theory of Information // Social Science, Technical Systems, and Cooperative Work: Beyond the Great Divide(ингил.). — Psychology Press, 1997. — P. 27—56. — ISBN 978-1-317-77875-2.
  34. ↑ C. Shannon The lattice theory of information (ингил.) // Transactions of the IRE Professional Group on Information Theory. — 1953. — В. 1. — Т. 1. — С. 105–107. — ISSN 2168-2690. — DOI:10.1109/TIT.1953.1188572
  35. ↑ 35,0 35,1 Michael Buckland. Information and Information Systems(ингил.). — Bloomsbury Publishing USA, 1991. — ISBN 978-0-313-39041-8.
  36. ↑ Bogdan, Radu J. Information // Handbook of metaphysics and ontology(ингил.) / Hans Burkhardt and Barry Smith. — München: Philosophia, 1991. — P. 394. — (Analytica). — ISBN 978-3-88405-080-4.
  37. ↑ Luciano Floridi Information (ингил.) / Luciano Floridi // The Blackwell Guide to the Philosophy of Computing and Information. — Wiley, 2004. — С. 40–61. — ISBN 978-0-631-22918-6. — DOI:10.1002/9780470757017.ch4
  38. ↑ Peter Fleissner, Wolfgang Hofkirchner In-formatio revisited (нем.) // Informatik Forum. — 1995. — Т. 8. — № 3.
  39. ↑ Wersig, G. and Neveling, U The phenomena of interest to Information Science (ингил.) // Information Scientist. — 1975. — Т. 9. — № 4. — С. 127–40.
  40. ↑ 40,0 40,1 Luciano Floridi TRENDS IN THE PHILOSOPHY OF INFORMATION (ингил.) // Philosophy of Information. — Elsevier, 2008. — С. 113–131. — ISBN 978-0-444-51726-5. — DOI:10.1016/b978-0-444-51726-5.50009-1
  41. ↑ Luciano Floridi Is Semantic Information Meaningful Data? (ингил.) // Philosophy and Phenomenological Research. — 2005. — В. 2. — Т. 70. — С. 351–370. — ISSN 0031-8205. — DOI:10.1111/j.1933-1592.2005.tb00531.x
  42. ↑ Michael K. Buckland Information as thing (ингил.) // Journal of the American Society for Information Science. — 1991. — В. 5. — Т. 42. — С. 351–360. — ISSN 0002-8231. — DOI:10.1002/(SICI)1097-4571(199106)42:5<351::AID-ASI5>3.0.CO;2-3
  43. ↑ Грегори Бейтсон. Шаги в направлении экологии разума: избранные статьи по теории эволюции и эпистемологии. — Изд. 2-е, испр. и доп. — Москва: Ленанд, 2005. — ISBN 978-5-484-00228-3.
  44. ↑ Benny Karpatschof. Human Activity: Contributions to the Anthropological Sciences from a Perspective of Activity Theory(ингил.). — Dansk psykologisk Forlag, 2000. — 536 p. — ISBN 978-87-7706-311-4.
  45. ↑ G. G. Scarrott The Nature of Information (ингил.) // The Computer Journal. — 1989. — В. 3. — Т. 32. — С. 262–266. — ISSN 0010-4620. — DOI:10.1093/comjnl/32.3.262
  46. ↑ 46,0 46,1 International Standard IEC 80000-13 Quantities and Units — Part 13: Information science and technology, International Electrotechnical Commission (2008).

Литература

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Ссылки

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Информация&oldid=117681»