Коммунист интернационал

Коммунист интернационал
Башчысы	Григорий Зиновьев (1919—1926), Толтуруучу комитетини политсекретариаты (1926—1935), Георгий Димитров (1935—1943)
Къураучусу	Владимир Ленин
Къуралыуу	4 март 1919
Джабылыуу	15 май 1943 Ызындан келген — Коминформ
Штаб-фатары	Москва, СССР
Идеологиясы	коммунизм, пролетар интернационализм, марксизм-ленинизм
Джаш тёлю къуралышы	Джаш тёлюню коммунист интернационалы
Девизи	«Бютеу къралланы пролетарлары бирлешигиз!»
Гимни	«Коминтернни гимни»
Басмасы	«Коммунистический интернационал» «Инпрекор»
Comintern sections

Коммунист интернациона́л (Коминте́рн, III Интернациона́л) — 1919—1943 джыллада тюрлю-тюрлю къралланы коммунист партияларын бирлешдирген халкъла арасы организацияды. Ленинни формулировкасына кёре — «бютеу къраллада Совет властны орнатыргъа излеген бютеу дунияны ишчилерини бирлигиди».

Аны ызындан келген Коммунист эмда ишчи партияланы халкъла арасы тюбешиуюдю.

1991 джылгъа дери Совет Социаилист Республикаланы Союзуну кърал гербине толусу бла СССР-ни ачхасына болгъан, эмда дунияны бютеу къралларында дуния революциягъа чакъыргъан III Интернационалны логотипи интеграция этилгенди (джер тоб аркъасында болгъан оракъ бла чёгюч)

Тарихи

3-чю Интернационалны къуралыуун даулагъан плакат. Июль 1917

Ючюнчю интернационалны къураууну сорууу Биринчи дуния къазауатны башланыуу бла Экинчи интернационалны башчылары къазауат этген къралла джанлы болгъанлары себебли чыгъады. В. И. Ленин джангы Интернационалны къуралыууну сорууун 1914 джылны 1-чи ноябрында РСДИП-ны АК-ни «Уруш эмда эресей социал-демократия» манифестинде салгъанды. Солчу социал-демократланы уллу къошумлары урушха къаршчы Циммервальд конференцияны эмда Кинтельм конференцияланы бардырыу, Циммервальд биригиуде Циммервальд солчуну къуралыуу болгъанды.

Коминтернни 1919-чу джылны 4-чю мартында РКП(б)-ны эмда аны башчысы В. И. Ленинни инициативасы бла къурайдыла, баш нюзюрю революцион интернационал социализмни идеяларын Экинчи интернационалны реформист социализмине къаршчы джайыу болгъанды. Экинчи интернационал бла айрылыу Биринчи дуния къазауатны эмда кечирек Октябрь революцияны юсюнден позицияланы келишмегенлери себебли болгъанды.

1919—1943 джыллада СССР-де «Коммунистический интернационал» журнал чыкъгъанды.

Комминтернни конгресслери

1-чи (Къураучу)

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны биринчи конгресси.

1919-чу джылны мартында Москвада баргъанды. Дунияны 21 къралындан 35 партия бла къауумдан 52 келечи къошулгъанды.

2-чи

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны экинчи конгресси.

1920 джылны 19 июль — 7 августунда Петроградда бардырылгъанды. Конгрессде коммунист къозгъалыуну стратегиясы эмда тактикасыны юсюнден талай бегим алыннганды, сёз ючюн, компартияланы миллет-къутхарыу къозгъалыулагъа къошулууу, партияланы Коминтерннге алыныууну шартлары, Коминтернни уставы э. а. к.. Коминтернни халкъла арасы байламларыны бёлюмю къуралгъанды.

3-чю

Карл Чильбумну Коминтерннге киргенине шагъатлыкъ этген член билети

И. В. Симаков. Революцияны 5-чи джыллыгъына эмда Коминтернни 4-чю конгрессине аталгъан плакат. 1922 дж.

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны ючюнчю конгресси.

Москва, 22 июнь — 12 июль 1921 дж.; 103 партия бла къуралышдан 605 делегат къошулгъанды.

4-чю

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны тёртюнчю конгресси.

Ноябрь — декабрь 1922 дж.; дунияны 58 къралыны 66 паритясы эмда организациясындан 408 келечи къошулгъанды. Революцияны кюрешчилерине болушлукъну халкъла арасы организациясы къуралгъанды.

Бир къауум коммунист партияны башчысы (юлгюге, Италияны, Норвегияны, Швецияны, Уллу Британияны партиялары),IV конгрессни эсеблерине реакция бериб, асыры бек централизация болгъаны къоркъууларын белгилегендиле, алай бу Коминтернден иги реакция алмагъанды, эмда алагъа табсызлыкъла джаратханды: Норвег ишчи партияда бёлюнюу болгъанды, башха партиялада Коминтернни хыртха ургъан башчылыкъла къоратылыб, башхала келгендиле, Уллу Британияны коммунист партиясын а уа Г. Е. Зиновьев «Интернационаллны Ахиллес табаны» деб атагъанды. Ахырында, кирген партияланы саны азайса да, Коминтернни централизация курсу тюрленмегенди, буну Зиновьев РКП(б)-ны 1923 джылны 1-чи ноябрындагъы пленумунда да чертгенди, ол, бу политиканы эсебинде коммунистлени бир къауумун хирурглукъ халда кесиб атылгъанын айтханды.

5-чи

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны бешинчи конгресси.

Июнь — июль 1924 дж. Миллет компартияланы большевизациясыны юсюнден оноу эмда Европада революцион къозгъалыуланы дженгилиулерини эсебинде бардырыллыкъ тактиканы бегитгенди.

6-чы

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны алтынчы конгресси.

Июль — сентябрь 1928 дж.

Конгресс дуния-политикалыкъ борлумну джангы этапха кёчюуча багъа бергенди, бу кёчюу дуния экономикалыкъ кризис эмда класс кюрешни кючлениу бла белгиленнгенди, социал-фашизмни юсюнден тезисни айнытханыд эмда коммунистлени не солчу неда онгчу социал-демократла бла иш бирлик джюрютмезликлерин бегитгенди, Комунист Интернационалны Программасын эмда Уставын бегитгенди.

7-чи

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коммунист интернационалны джетинчи конгресси.

25 июль — 20 август 1935 дж. Олтурууну баш темасы баш кёлтюрген фашист къоркъуугъа къаршчы кюрешде биригиу болгъанды. Тюрлю-тюрлю политикалыкъ ориентациясы болгъан уруннганланы кюрешлерин координация этген Бирикген ишчи фронт къуралгъанды.

Солчу коммунизм джанлыла къуру биринчи эки конгрессни, троцкистле — биринчи тёрт конгрессни таныгъандыла.

К. Макдермот эмда Дж. Агню Совет Россияны, 1920-чы джылланы башында капиталистле бла сатыу-алыу-экономикалыкъ байламланы къурургъа кюрешиу сюремде бардырылгъан тыш политика бла, дуния революцияны нюзюр этген Коминтернни джумуш джюрютюуюнде уллу келишмегенлик болгъанын бегитгендиле. Коминтернни 1921-чи джылда «Тыш Ишлени Халкъ Комиссариаты бла коминтернчи революцион миссияны арасында хылеу тенгишиулюк, биринчини хорламы бла бошалады». Бу тенденция андан ары да баргъанды, эмда Экинчи дуния къазауатны заманында Коминтернни бютеу джумуш джюрютюую сталинчи тыш политикагъа бойсуннганды.

Репрессияла

1935-чи джылда болур эди дейме, [Визнер], Москвада баргъан Коминтернни конгресине чакъырыу билет бергеди. Анда, ол замандагъы СССР-де болмагъанча сейир хал бар эди. Делегатла, доклад этгенлеге да къарамай, залда ары бери джюрюб, бири-бири бла ушакъ эте эдиле, кюле эдиле. Сталин эсе уа, сахнада, президиумну арт джаны бла, ары бери джюрюб, нервалы юллесин тарта эди. Бу эркин хауаны ушатмагъаны сезилиб эди. Аны ючюн болур, Сталинни Коминтерннге къарамы себебли, аны кёб къуллукъчуларыны, аланы ичинде Визнерни да тутмакъ этилгени.

— СССР-ни Совнаркомуну председателини орунбасарыны болушлукъчусу Михаил Смиртюковнуэсгериулеринде

Коминтернни къуллукъчусуну юйюнде Ахыр адрес

«Уллу террорну» эсебинде, 1937—1938 джыллада Коминтернни кёб секциясы къагъытда болмаса да, джабыкъ халгъа келеди, поляк секция уа официал халда чачылады.

Тюрлю-тюрлю чурумла бла СССР-ге тюшген, халкъла арасы коммунист къозгъалыуну къуллукъчуларына къаршчы репрессияла Германия бла СССР-ни арасында 1939-чу джылны чабмау кесаматха къол салыныууна дери башланнгандыла.

1937-чи джылны биринчи джарымында Герман компартияны башчы къауумундан Х. Эберлейн, Г. Реммеле, Г. Нойман, Ф. Шульте, Г. Киппенбергер, Югослав компартиядан М. Горкич, М. Филиппович, кечирек да В. Чопич тутуладыла. Ол заманда халкъла арасы коммунист къозгъалыуну къуллукъчусу Бела Кун, Поляк компартияны башчы къауумундан — Э. Прухняк, Я. Пашин, Ю. Ленский, М. Кошутская эмда башхала тутуладыла. Грецияны компартиясыны алгъыннгы Баш секретары А. Хаитас (Греч: Ανδρόνικος Χαϊτάς) тутулуб ёлтюрюледи. Ол къадарны Иранны компартиясыны башчыларыны бири, Коминтернни II, III, IV эмда VI конгресслерини делегаты А. Султан-Заде юлешеди.

Сталинни Польшаны Компартиясыны башчылыгъын троцкизмде, антибольшевизмде, антисовет позициялада терслеу 1933-чю джылда Ежи Чешейко-Сохацкийни репрессия этилиуюне келтиреди, аны тышында бир къауум поляк коммунист башчы да тутуладыла (Э. Прухняк, Я. Пашин, Ю. Ленский, М. Кошутская э. б.). Къалгъанланы репрессияла 1937-чи джылда джетедиле. 1938-чи джылда Коминтернни Исполкомуну президиуму Польшаны Компартиясыны чачыууну юсюнден бегим алгъанды. Репрессияланы толкъунларына Маджарны компартиясыны тамалын салгъан эмда Маджар Совет Республиканы башчылары — Бела Кун, Ф. Байаки, Д. Боканьи, Й. Келен, И. Рабинович, Ш. Сабадош, Л. Гавро, Ф. Карикаш тюшедиле. Тил этилиб белгили американ функционерле, сёз ючюн, афроамерикачы Ловетт Форт-Уайтмен тутуладыла.

СССР-ге кёчген кёб болгар коммунист, ичлеринде Р. Аврамов, Х. Раковский, Б. Стомоняков репрессиялагъа тюшедиле. Репрессиялагъа румын коммунистле да тюшедиле. Финляндияны Компартиясыны тамалын салгъан Г. Ровио эмда А. Шотман, Финляндияны Компартиясыны биринчи Генерал секретары К. Маннер эмда кёб фин интернационалист да репрессия этиледиле. СССР-де 1930-чу джыллада джашагъан джюзден артыкъ итальян коммунист тутулуб лагерлеге джибериледиле. Латвияны, Литваны, Эстонияны Кюнбатыш Украина бла Кюнбатыш Белоруссияны коммунист партияларыны активлери да тутуладыла (ала СССР-ни къурамына киргинчи).

Коминтернни чачылуу

Коминтернни формал халда Сталин 1943-чю джылны 15-чи майында чачханды. Коминтернни джабылыуун Гитлерге къаршчы коалициядан кюнбатыш бирликчиле излегендиле, айтыудан ол кюнбатыш фронтну ачылыууна баш шартларыны бири болгъанды. Бу атламгъа Кюнбатышны къраллары джылы тюбегендиле Совет Союз бла араларында илешкилери кючленнгенди. Чачылыууну кереклисин ангылатыргъа излеген Сталин былай айтханды:

«Сынам кёргюзгенди, Марксны, Ленинни заманында да, бусагъатда да, бютеу къралланы ишчи къозгъалыларын бир халкъла арасы аралыкъдан оноуун джюрютюрча тюлдю. Артыкъсыз да энди, къазауатны шартларында, Гераманияны, Италияны эмда башха къралланы компартиялары кеслерини правительстволарыны аудурургъа эмда дженгилиуню политикасын бардырыргъа, СССР-ни, Ингилизни эмда Американы компартиялары уа тамам терсине, джауну терк къаушатылыуу ючюн кеслерини правительстволарына дагъан болургъа керекдиле. КИ-ни джабылыууну, бегимде сагъынылмагъан башха чуруму да барды. Ол, КИ-ге кирген компартияланы тыш къралны агентлериди деген джалгъан терслеуледиле, ол аланы кенг кёбчюлюкню ичинде ишлеулерине чырмау болгъанды. КИ-ни чачылыуу бла джауланы къолундан бу кёзюрню да тюшюрледи. Этилген атлам компартияланы миллет ишчи партияла кибик ажымсыз да кючлендирликди, аны бла бирге тамалы Совет Союз болгъан, халкъ массаланы интернационализмлерине да кюч берликди».

Коминтерни чачханлыкъларына, не Политбюро, не КИ-ни алгъыннгы башчылыгъы дуниядагъы ишчи къозгъалыуланы контролун эмда башчылыгъын башхалагъа къояр муратда болмагъандыла. Ала къуру ачыкъдан кёрюнмей таша иш джюрютюрге излегендиле. Коминтернни орнуна, ВКП(б)-ни АК-си халкъла арасы информацияны бёлюмюн къурайды, башына да Георгий Димитров салынады, къазауатдан сора Коминформ къурулады.

Коминформ

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Коминформ.

1947 джылны сентябрында, 1947-чи джылны ноябрында Маршаллны болушлугъуну юсюнден Париждеги конференциядан сора, Сталин коммунист эмда социалист партияланы келечилерин джыйыб Коминформ — Коммунист информацион бюро къурайды, ол Коминтернни бир башха тюрлюсю болады. Му къуралышны Албанияны, Болгарияны, Чехословакияны, Францияны, Маджарны, Италияны, Польшаны, Румынияны, Совет Союзну эмда Югославияны (Сталин бла Титону 1948 джылда аралы бузулгъанында, организациядан чыгъарылгъанды) коммунист партияларындан къуралгъанды.

Коминформ 1956 джылда КПСС-ни XX съездинден сора кёб турмай джабылады. Коминформну формал ызындан келген къуралышы къалмаса да, ЭББК (СЭВ) бла ВКО (ОВД) аны орнун тутхандыла дерге боллукъду, ала кёзюу-кёзюу СССР-ге шох коммунист эмда ишчи партияланы тюбешиулерин бардыргъанлай тургъадыла.

Коминтернни структурасы

Коминтернни 1920-чы джылны августунда алыннган уставына былай джазылгъанды: Коммунист Интернационалны барлыгъыны магъанасы хар къралда джумуш джюрютген айры секциялары болгъан бирикген бютеудуния коммунист партия болууду.

Башчылыкъ органлары

Коминтернни башчылыкъ органы Коммунист интернационалны толтуруучу комитети (КИТК) болгъанды. 1922-чи джылгъа дери ол коммунист партияла келечи ийгенленеден къуралгъанды. 1922-чи джылдан башлаб Коминтернни конгресси сайлагъанды.

1919-чу джылны июлунда КИТК-ны Гитче Бюросу къуралады. 1921-чи джылны сентябрында аны аты КИТК-ны президиуму деб атын тюрлендиреди.

1919-чу джылда КИТК-ны секретариаты да къуралады, ол асламысы бла къуралыш эмда кадр соруулагъа къарагъанды. 1926-чы джылгъа дери бар болгъанды.

1921-чи джылда КИТК-ны къуралыш бюросу (Оргбюро) къуралады, ол да 1926-чы джылгъа дери болгъанды.

1921-чи джылда Интернационал контроль комиссия къуралады аны джумушларына КИТК-ны аппаратыны ишин, финансланы эмда айры секциларын (партияланы) тинтиу болгъанды.

1919-чу джылдан 1926-чы джылгъа дери КИТК-ны председатели Григорий Зиновьев болгъанды. 1926-чы джылда КИТК-ны председатели къуллукъ къоратылгъанды. Аны орнуна 9 адамдан къуралгъан КИТК-ны Политсекретариаты къурулады. 1929-чу джылны августунда Политсекретариат къарарыкъ сорууланы хазырлар джумушну джюрютюр эмда политикалыкъ сорууланы терк къарар нюзюр бла КИТК-ны Политсекретариатыны къурамындан КИТК-ны Политсекретариатыны Политкомиссиясы къуралады, аны къурамына О. Куусинен, Д. Мануильский, Германияны Коммунист Партиясыны келечиси (ГКП-ны АК-сы бла сюзюлюб салыннган) эмда бир кандидат — О. Пятницкий киреди.

1935-чи джылда КИТК-ны Генерал Секретары къуллукъ къуралады. Ол къуллукъгъа Г. Димитров сайланады. Политсекретариат эмда аны Политкомиссиясы чачыладыла. Джангыдан КИТК-ны Секретариаты къурулады.

Комминтерннге кирген къуралышла

Ючюнчю Интернационалны аллегориялыкъ кёрюнюмю. Палех миниатюра,
Иван Голиков, 1927

• Революционерлеге болушлукъну халкъла арасы организациясы (РБХАО, «Къызыл болушлукъ»)
• Профинтерн
• Межрабпом
• Элинтерн
• Джаш тёлюню коммунист интернационалы (КИМ)
• Антиимпериалист лига
  • Американы антиимпериялист лигасы
• Спортинтерн
• Халкъла арасы тиширыу секретариат
• Революциячы джазыучуланы халкъла арасы бирлешиулери
• Революциячы театрланы халкъла арасы бирлешиулери
• СССР-ни шохларыны халкъла арасы комитети
• Эркин ойлагъан пролетарийлени интернационалы
• Фатар тутханланы интернационаллары

Коминтернни окъуу къуралышлары

• Халкъла арасы ленинчи школ (АХЛШ) (1925—1938)
• Тахсачы школ (1941—1943, коминтернчи кадрладан — немцалыладан, маджарлыладан, итальянлыладан, испанлыладан къуралгъанды)
• Кюнбатышны миллет азлыкъларыны коммунист университети
• Кюнчыгъышны уруннганларыны коммунист университети
• Къытайны уруннганларыны коммунист университети — 1928-чи джылны 17-чи сентябрына дери Къытайны уруннганларыны Сунь Ятсен атлы университети атны джюрютгенди.

Тарих фактла

Ходынкада Коминтернни лозунгу бла митинг. 1927

• 1928 джылда Коминтернни гимнини немец тилде Ханс Эйслер джазгъанды. Орус тилге кёчюрмесин 1929 джылда Илья Френкель этгенди. Гимни эжиуюнде быллай сёзле къайтарылгъандыла: Бизни лозунгубуз — Бютеу Дуния Совет Союз!
• 1924—1936 джыллада Москваны къатындагъы «Подлипки» санаторийни къатында Баш диверсия-тахсачы школ болгъанды (База № 1), ол Коминтерннге бойсуннганды. Мында дуниягъа белгили политикачыла тюбешиуле болгъандыла: Эрнст Тельман , Долоррес Ибарури, Надежда Крупская, мында Вильгельм Пик юйдегиси бла да джашагъанды. (http://historykorolev.ru/archives/1850)
• Ростокино — База № 2 Коминтернни радиоаралыгъы.
• Пушкино — База № 3 Коминтернни байлам школу. (http://historykorolev.ru/archives/1873)

Коминтернни архиви

Коминтернни архиви Россия социал-политика тарихни кърал архивинде сакъланады, Москва, Большая Дмитровка орам, 15. 80 аслам партияны отчетлары барды, документле 90 тилде джазылгъандыла, алай а баш иш тили немец тил болгъанды.

Дагъыда къара

• Биринчи интернационал
• Экинчи интернационал
• Тёртючню интернационал
• Бешинчи интернационал
• Дуния революция
• Революцияны экспорту
• 21 шарт
• Социалист интернационал
• Санитар кордон
• Интернационал (гимн)
• Инпрекор — Коминтернни немец, француз эмда ингилиз тилде чыгъарылгъан журналы.

Литература

• Адибеков Г. М., Шахназарова Э. Н., Шириня К. К. Организационная структура Коминтерна. 1919—1943. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 1997. — 280 б. — ISBN 5-86004-112-8.
• Коммунистический Интернационал. Краткий исторический очерк. — М.: Издательство политической литературы, 1969.
• Ватлин А. Ю. Коминтерн: Идеи, решения, судьбы. — М.: РОССПЭН, 2009. — ISBN 978-5-8243-1095-5.
• Ватлин А. Ю. Коминтерн: первые десять лет. Исторические очерки. — М.: Издательский центр «Россия молодая», 1993. — ISBN 5-86646-037-8.
• Коминтерн против фашизма. Документы. — М.: Наука, 1999. — ISBN 5-02-009478-1.
• Интернационал III (Коммунистический) (1919—1943) // Научный коммунизм: Словарь / Александров В. В., Амвросов А. А., Ануфриев Е. А. и др.; Под ред. А. М. Румянцева. — 4‑е изд., доп. — М.: Политиздат, 1983. — 352 б.
• Коминтерн и гражданская война в Испании. Документы. — М.: Наука, 2001. — ISBN 5-02-010193-1.
• Кузьмин С. Механизмы ликвидации монархий в странах Внутренней Азии в первой половине XX в. — Религия и общество на Востоке, 2018, вып. 2, с. 188—245.
• Куусинен Айно. Господь низвергает своих ангелов: Воспоминания, 1919-1965 = Jumala syöksee enkelinsä: Muistelmat vuosilta 1919–1965(орус.) / Пер. с финск. Г. Л. Прониной / Предисловие, примечание д-ра ист. наук Ф. И. Фирсова. — Петрозаводск: Карелия, 1991. — 240 б. — 70 000 экз. — ISBN 5-7545-0446-2.
• Лейбзон Б. М., Шириня К. К. Поворот в политике Коминтерна. Историческое значение VII конгресса Коминтерна. — М.: Мысль, 1975.
• Макдермотт К., Агню Дж. Коминтерн. История международного коммунизма от Ленина до Сталина = The Comintern: a History of International Communism from Lenin to Stalin. — М.: АИРО-XX, 2000. — 224 б. — ISBN 5-88735-068-7.
• Маккензи К. Коминтерн и мировая революция. 1919—1943 / Пер. с англ. Г. Г. Петровой. — М.: Центрполиграф, 2008. — ISBN 978-5-9524-3430-1.
• Мухамеджанов М. М. Коминтерн: страницы истории // Знание. Понимание. Умение. — 2008. — № 6.
• Образование Коммунистического Интернационала. Март 1919 года. — Новый Прометей, 2009. — ISBN 978-5-9901606-2-0.
• Пантелеев М. Четверть века Коминтерна или Шагреневая кожа интернационализма // История. — 2002. — № 24.
• Пантелеев М. Агенты Коминтерна. Солдаты мировой революции. — М.: Яуза, Эксмо, 2005. — ISBN 5-699-09844-5.
• Пятницкий В. И. Заговор против Сталина. — М.: Современник, 1998. — ISBN 5-270-01175-1.
• Соколов А. А. Коминтерн и Вьетнам. Подготовка вьетнамских политических кадров в коммунистических вузах СССР. 20—30-е годы. — М.: Институт востоковедения РАН, 1998. — ISBN 55-89282-095-5.
• Тарасов А. Н. «…Чтоб землю в Гренаде…» Октябрьская революция — интернационалистский проект // Скепсис. — 26–28.10.2007. (Опубликовано в сокращении под названием «Во имя счастья всей Земли» в журнале «Смысл», 2007, № 17.)
• Фирсов Ф. И. Секреты коммунистического Интернационала. Шифропереписка. — Российская политическая энциклопедия, Фонд "Президентский центр Б. Н. Ельцина", 2011. — (История сталинизма). — ISBN 978-5-8243-1461-8.
• Фостер У. З. История трёх интернационалов: Международное социалистическое и коммунистическое движение с 1848г. до настоящего времени: к изучению дисциплины. — М.: Госполитиздат, 1959. — 617 б.
• Хейфец В. Л., Хейфец Л. С. Коминтерн и создание коммунистического движения в Центральной Америке // Латинская Америка. — 2003. — № 12. — С. 60—73.
• Суздальцев И.А. Большевики и политика Коминтерна в 1919 – 1924 гг. — Мытищи, 2019. — 206 б.

Джибериуле

• Электронный архив Коминтерна(орус.)
• The Communist International. Марксист интернет-архив
• Журнал «Коммунистический интернационал», 1919—1926 джыллагъа бир къауум номерле.
• Коминтернни гимни(орус.)
• «Коминтерн — Европа». Док.фильм
• Коминтерн(орус.)
• Коминтернни юсюнден сайт(орус.)
• Ватлин А. Ю. Коммунист интернационал(орус.)
• Густерин П. В. Коминтерн в странах Ближнего и Среднего Востока(орус.)
• Фридрих Фирсов. Тайны Коминтерна. Программа «Цена революции» на «Эхо Москвы». 14 апреля 2019 года(орус.)