Джанибекланы Аппа

Джаныбекланы Къала-Герийни джашы Зекерия (чам аты: Къалай улу Аппа, туугъ. 1864 джыл, Учкулан, Къобан область, Россия империя — ёлг. 1934 джыл, Къызыл-Покун, Къарачай АО, РСФСР, СССР) — чам, селеке джырла этген поэт-сатирик эм импровизатор болгъанды.

Джашау джолу

1864 джыл Учкуланда туугъанды. Ол джарашыб бир джерде джашамай, юйдегили да болмай, башха эллеге, къошлагъа айланыб тургъанды, кеси кёрген затланы юслеринден джыр къурагъанды эмда джырны къайсы элде, къайсы джайлыкъда этсе, анда джырлаб кетгенди. Артыкълыкъгъа, залимликге бой сала билмеген, сёзге — чемер, оюмгъа — чёрчек, селеке назмулагъа — уста, Къалай улуну, бир къауумла чыртда огъурамасала да, аны халкъ бек сюйгенди. Аны халал джюреги харам хакъ ашаучулагъа, адеб-намыс джорукъланы мийик дараджаларын аякъ тюбге атыучулагъа, сансыз къалыб кетмей, джити, самаркъау сёзлери бла эс табдырыучу болгъанды. «Биреулени чибинлете айланама, тюзюн айта», — дегенди ол. Аны амалтын, элинде-джеринде орунсуз болуб, Аппа абрек чыгъыб да тургъанды, аны бла да къалмай, Сибирге ашырылыб, тёрт джылны тутмакълыкъны не къыйынлыгъын да сынаб къайтханды. Алай болса да, халкъ джырчы джырын, чамын, самаркъауун къоймагъанды.

Джанибекланы Аппа 1934 джыл Къызыл-Покун элде ауушханды.

Литература

Энчи китаблары

• Къалай улу Аппаны ызын ызлай. (Аппаны джырлары, назмулары, самаркъаулары, чамлары, адамла бла сёлешгенлери). Чыгъармаланы джыйыб, басмагъа хазырлагъанла — Ортабайланы Р., Биджиланы А. Черкесск, 1995.

Джыйым китаблада

• Къарачай поэзияны антологиясы. Ставрополь, 1965.
• Къарачай-малкъар адабиятны антологиясы. Анкара, 2002.
• Къарачай поэзияны антологиясы (XVIII—XX ёмюрле). Ал сёзню Байрамукъланы Ф. И. джазгъанды. Китабны джарашдыргъанла: Байрамукъланы Ф. И., Акъбайланы А. А., Москва, 2005.

Чыгъармачылыгъыны юсюнден

• Ислам Къарачайлы. Сатирические песни Карачая. // Советский Северный Кавказ. Ростов-на-Дону, 1930.
• Къалай улу Аппа. // Лайпанланы С. Заманла ушагъы. Черкесск, 1967.
• Къалай улу Аппа. // Ортабайланы Р. Къара сууну къатында. Черкесск, 1981.
• Аппа. // Ёзденланы А. Джашауну оюулары. Черкесск, 1988.
• Известные люди Карачаево-Черкесии. Краткий биографический словарь. т.1 Черкесск, 1997.
• Сен къалай эсенг, мен алай. // Биттирланы Т. «Итиль суу агъа турур…». Нальчик, 1998.
• Народные певцы Карачая К. Кочкаров, А. Джанибеков, И. Семенов. // Чанкаева Т. Эволюция карачаевской литературы: проблематика, поэтика, межлитературные связи. М.-Ставрополь, 2004.