Швед-норвег уния: Версияланы арасында башхалыкъ

	Швед-Норвег уния ; швед. Svensk-norska unionen, Unionen mellan Sverige och Norge, норв. Unionen mellom Norge og Sverige; Энчи уния
	; Швеция бла Норвегия 1888 джылда
Ара шахары	Стокгольм
Тил(лер)и	Швед тил, Норвег тил
Дини	Рим-католик клиса
Кърал оноууну формасы	монархия

Интерактивная навигация по истории

Эндиги тюрлендириу →

Контент кетерилди Контент къошулгъанды

КёрюнюмлюВикитекст

Тизгин ичи

21:15, 7 июнь 2012 версиясы

Швед-норвег керти уния, неда Швеция бла Норвегияны бирлешген королевствосу (швед. Svensk-norska unionen, Unionen mellan Sverige och Norge, норв. Unionen mellom Norge og Sverige) — Швеция бла Норвегияны энчи униясыды ,1814 - 1905 джыллада болгъанды. 1814 джылда швед-норвег къазауатны эсебинде къуралгъанды (алгъаракъ Дат-норвег унияны къурутхан Киль кесамат бла айгъакълданнганды). Бу уния норвеглилени азатлыкъгъа имтиниулери бла Швецияны орус-швед къазауатда Финляндияны тас этиуюн компенсация этерге излеуюню арасында компромисс болгъанды.Швеция Норвегияны ич автономиясын эмда аны Эйдсволль конституциясын (унияны къуралыуун эсеблеген тюрлениулери бла) таныргъа эм бузмазгъа борчланнганды. Уния Карлстад келишиуле бла 1905 джылда чачылгъанды, андан сора Норвегия толу бойсунмазлыкъгъы ие болуб, кесине джангы королну — VII Хоконну сайлагъанды.

Ал тарихи эмда унияны къабыл этиу

Наполеон къазауатланы заманында Швеция французлагъа къаршчы коалицияла джанлы болгъанды. 1807 джылдан башлаб Швед Померанияны Наполеон Польша кампанияны заманында кючлейди. Кронпринц XIV Карл Юхан тыш политикада тирирек къымылдай башлайды, кесида Франциягъа къаршчы курс алады. Швеция Франция джанлы Дания бла къазауат башлайды. 1814 джылны Киль мамырлыгъына кёре Дания Швециягъа Померания ючюн компенсациягъа бютеу Норвегияны берирге керек болады. Ол заманда огъунакъ норвеглиле бойсунмазлыкъ баямлайдыла, Карл Юхан анда кесини властын орнатыр ючюн экспедиция ашырады. Норвегиягъа кириу дженгил эмда къансыз бошалады^[1]. Швед-норвег уния ол джыл огъунакъ къуралады, аннга кёре эки къралгъа ортакъ монарх эмда ортакъ тыш политика болургъа керек болгаънды, униягъа кирген къралланы энчи конституциялары, парламентлери эмда законлары болгъанды. Бу сауутлу уруш Швецияны тарихинда ахыр болгъанды. Андан сора Карл Юхан мамырлыкъны бегитиу политиканы бардыргъанды, ол белгили швед нейтралитетни тамалы болгъанды.

Уния

1815—1860

Унияны шартлары дайым даулашыу джаратханды. Швед джаны унияны кючлю этерге, келликде уа бир кърал къураргъа излесе, норвеглиле кеслерини автономияларыны джакълагъандыла эмда кенгертирге излегендиле. Сёз ючюн, 1835 джылда норвег правительствону членлери тыш политика бла байламлы оноулагъа къошулургъа хакъ алгъандыла. Аны тышында къралланы арасында таможня тыйыгъычланы къоратыу да Норвегияны экономикасына ёсюмге чурум болгъанды.

Ортакъ швед-норвег комитетни теджеую бла II Оскар унияны джангы байрагъы бла гербин къабыл этгенди, ала норвеглилени эки кърал тенг болургъа керекди деген излемине келишгенди. Аны тышында эки къралгъа саудюгер эмда аскер флотларына мюйшлеринде бир-бирлерини гитче байракъчыкълары болгъан айры байракъла берилгенди. Унияны герби тенг ёлчемли эки гербден къуралгъанды.

1860—1905

1860 джылдан башлаб эки къралны арасында илишкиле тиклеше башлайдыла. Къралланы политкачыларына арасында уллу политика ангылашмазлыкъла боладыла, ала унияны къарыусузлашдырыууна, Норвегияны да кючлендириуюне себеб боладыла. 1859 джылда тахтха олтургъан XV Карл Норвегияны генерал-губернатор постун къоратыргъа унамайды. Ол уллу къаугъа джаратады. Конфликт 1873 джылда генерал-губернатор постну къоратыб, норвег правительствону башчысы премьер-министр титулну алыуу бла бошалады.

1872 джыл Стортинг норвег правительствону членлери, аны ишине къошулургъа хакъ берген законну алады, алай а II Оскар законнга къол салыргъа унамай, вето салыргъа излейди. Бу дагъыда бир кризис джаратады, джангы дискуссияда король конституция бла байламлы соруулада вето хакъгъа иемиди, тюлмюдю деб сорулады. Конфликт биягъынлай Стортингни хорламы бла бошалады, 1884 джыл II Оскар законнга къол салады. Аны бла бирге король конституциягъа тюрлениуле этилген бегимлеге вето хакъындан къуру къалады. Бу Норвегияда парламентаризмни уллу хорламыды.

Эндиги кризис норвеглилени унияны белгиси болмагъан байракъ излемлери бла джаратылады. 1890-чы джыллада Стортинг талай кере норвег байракъдан унияны белгисин къоратыугъа бегим алгъанды, алай а хар джол II Оскар вето этгенди. Ахырында II Оскар бу бегимни да къабыл этеди, бу Швецияда консерватив къауумда уллу ачыу джаратады. Бек консерватив болмагъан политика Юхан Август Грипенстед огъунакъ прессада бу джумушатыуланы хыртха уруб «норвеглилени къошакъландыргъанны тохтатыргъа керекди, аланы къамчи бла тынч этер заман келгенди» дейди ^[2].

Унияны чачылыуу

Политика кризиследен сора да Норвегия бла Швецияны узакълашыууна уллу къошакъ айныуну айры джоллары болгъанды, Норвегияны экономикада да джетишимлери норвеглилеге баш кёлтюртгенди. Унияны ахыр чачылыууна уа консуллукъ соруу келтиргенди. Норвеглиле бекден бек энчи консуллукъ даулаб башлайдыла, ол Норвегияны энчи тыш политика джюрютюрге излеми болады.

II Оскар бу изолемлени къабыл этерге унамайды, ол уллу тикликле эмда Норвегияда правительство кризис джаратады. 1905 джылда Стортинг ауаз бирлиги бла норвег консул органны къуралыууна оноу этеди, алай II Оскар аны энтда бир кере къабыл этерге унамайды. Норвег правительстов отставка этеди, алай а оставканы да король къабыл этмейди. Аны ызы бла Стортинг, король норвег халкъны аллында борчларын толтуралмагъанын баялмайды, 1905 джылны 7-чи июнунда Ноябрны униядан чыкъгъанын бегитеди. 13-чю авгсутда референдум бардырылады, анда унияны чачылыуу ючюн 368 208 адам, къаршчы да — 187 адам чёб атады.

Норвегияны униядан чыгъыуу тиклик джаратады, чеклени эки джанында да мобилизация бардырылады, Карлстадда 1905 джылны августу бла октябрында кёрюшюулерини эсебинде эки джан да айрылыуну шартларын къабыл этеди, Швеция Норвегияны бойсунмазлыгъын таныйды. 26-чы октябрда тыш ишлени министрлери Фредрик Вактмейстер (Швециядан) эмда Йорген Лёвланд (Норвегиядан) кесаматха къол саладыла.

Карлстадны ара майданында мамырлыкъ бла айрылыугъа эсгертме барды.

Белгиле

↑ [http://www.napoleon-series.org/military/battles/c_norway1814.html The Norwegian-Swedish War of 1814
↑ «Norskarna få ej krusas utan böra styras med starka tyglar och piska» https://www.aftonbladet.se/nyheter/9912/12/herman.html

Джибериуле

http://www.napoleon-series.org/military/battles/c_norway1814.html

[1] [http://www.napoleon-series.org/military/battles/c_norway1814.html The Norwegian-Swedish War of 1814

[2] «Norskarna få ej krusas utan böra styras med starka tyglar och piska» https://www.aftonbladet.se/nyheter/9912/12/herman.html

[1]

[2]

@@ Тизгин 98: / Тизгин 98: @@
 |белги                            = <!-- Шаблонну ичинде белгиле (сноскала) салынсала, былайгъа <references/> салыныргъа керекди -->
 }}
-'''Швед-норвег керти уния''', неда '''Швеция бла Норвегияны бирлешген королевствосу''' ({{lang-sv|Svensk-norska unionen, Unionen mellan Sverige och Norge}}, {{lang-no|Unionen mellom Norge og Sverige}}) — [[Швеция|Швеция]] бла [[Норвегия|Норвегияны]] [[энчи уния]]сыды ,[[1814]] - [[1905 джыл]]лада болгъанды. 1814 джылда швед-норвег къазауатны эсебинде къуралгъанды (алгъаракъ [[Дат-норвег уния]]ны къурутхан Киль кесамат бла айгъакълданнганды). Бу уния норвеглилени азатлыкъгъа имтиниулери бла Швецияны орус-швед къазауатда [[Финляндия|Финляндияны]] тас этиуюн компенсация этерге излеуюню арасында компромисс болгъанды.[[Швеция]] Норвегияны ич автономиясын эмда аны  [[Норвегияны Эйдсволль конституцисы 1814 дж.|Эйдсволль конституциясын]] (унияны къуралыуун эсеблеген тюрлениулери бла) таныргъа эм бузмазгъа борчланнганды. Уния [[Карлстад келишиуле]] бла [[1905 джыл]]да чачылгъанды, андан сора Норвегия толу бойсунмазлыкъгъы ие болуб, кесине джангы королну — [[VII Хокон]]ну сайлагъанды.
+'''Швед-норвег керти уния''', неда '''Швеция бла Норвегияны бирлешген королевствосу''' ({{lang-sv|Svensk-norska unionen, Unionen mellan Sverige och Norge}}, {{lang-no|Unionen mellom Norge og Sverige}}) — [[Швеция]] бла [[Норвегия|Норвегияны]] [[энчи уния]]сыды ,[[1814]] - [[1905 джыл]]лада болгъанды. 1814 джылда швед-норвег къазауатны эсебинде къуралгъанды (алгъаракъ [[Дат-норвег уния]]ны къурутхан Киль кесамат бла айгъакълданнганды). Бу уния норвеглилени азатлыкъгъа имтиниулери бла Швецияны орус-швед къазауатда [[Финляндия|Финляндияны]] тас этиуюн компенсация этерге излеуюню арасында компромисс болгъанды.[[Швеция]] Норвегияны ич автономиясын эмда аны  [[Норвегияны Эйдсволль конституцисы 1814 дж.|Эйдсволль конституциясын]] (унияны къуралыуун эсеблеген тюрлениулери бла) таныргъа эм бузмазгъа борчланнганды. Уния [[Карлстад келишиуле]] бла [[1905 джыл]]да чачылгъанды, андан сора Норвегия толу бойсунмазлыкъгъы ие болуб, кесине джангы королну — [[VII Хокон]]ну сайлагъанды.
 == Ал тарихи эмда унияны къабыл этиу ==
@@ Тизгин 157: / Тизгин 157: @@
 [[pl:Unia szwedzko-norweska]]
 [[pt:Reino da Suécia e Noruega]]
+[[ru:Шведско-норвежская уния]]
 [[sv:Svensk-norska unionen]]
 [[tr:İsveç ve Norveç Birliği]]