Кърал оноуну формасы: Версияланы арасында башхалыкъ

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
Тизгин 43: Тизгин 43:
<br />'''<span style="color:#964b00">Мор</span>''' — [[Бир партиялы система|бир партиягъа]] конституция бла баш орун берилген республикала
<br />'''<span style="color:#964b00">Мор</span>''' — [[Бир партиялы система|бир партиягъа]] конституция бла баш орун берилген республикала
<br />'''<span style="color:#C96">Джарыкъ мор</span>''' — правительствону юсюнден баш закону болмагъан къралла
<br />'''<span style="color:#C96">Джарыкъ мор</span>''' — правительствону юсюнден баш закону болмагъан къралла
<br />'''<span style="color:#cccccc">Серый</span>''' — башында ангыламлагъа келишмеген къралла
<br />'''<span style="color:#cccccc">Серый</span>''' — башында ангыламлагъа келишмеген къралла]]
<br />*Бу карта кърал оноуну форамасын ''[[de jure|де-юре]]'' кёргюзеди, ''[[de facto|де-факто ]]'' алай болмазгъада болур.
<br />*Бу карта кърал оноуну форамасын ''[[de jure|де-юре]]'' кёргюзеди, ''[[de facto|де-факто ]]'' алай болмазгъада болур.
<br />*Бир бир къралла конституциялары бла кёбпартиялы, демократ халда сайлау системалары болсада, кертиликде [[Авторитаризм|авторитар]], къраллагъа саналадыла
<br />*Бир-бир къралла конституциялары бла кёбпартиялы, демократ халда сайлау системалары болсада, кертиликде [[Авторитаризм|авторитар]], къраллагъа саналадыла

20:56, 5 ноябрь 2009 версиясы

Кърал оноуну формасы кърал властны, баш кърал органланы системасыны къуралыуун белгилейди.

Кърал оноуну формасын кърал джараштырыуну формасы эмда политикак режимбла алджаштырыргъа джарамайды. Бютеу бу юч ышанла бир бирлерине къошулуб, къралны формасын ангылатадыла.

Тарихни тюрлю тюрлю кёзюулеринде кърал оноуну формасы тюрлю тюрлю магъананы джюрютгенди. Алайдыда, аграр джамагъатда кърал оноуну формасыны магъанасы къуру къралны башчысы къаллай мадар бла оноугъа келгениди (сайлаула бламы, огъесе осуйлукъму). Феодализмни индустриал джадмагъатха кёчюйю, монархланы властлары къарыуун тас эте башлагъанды, халкъ келечилик а кюч ала, кърал оноу формалада бай бола, тюрлене. Баш магъананы энди кърал тамада сайлау бламы, огъесе осуйлукъ бламы келгени тюл, кърал тамаданы, парламенти, правительствону арасында илишкиле къалай къуралгъанларыды. Аланы полномочиялары бир-бирлерине базман къалай боладыла. Къысхасы бла властланы юлешиниуу къалай къуралгъаныды.

Алай бла кърал оноун формасы:

  • къралда властланы баш органларыны къалай къуралгъанын,
  • аланы структурасын,
  • кърал органланы аралырнда илишкилени тамалында къаллай принципле болгъанын,
  • къралны баш власты бла тюз гражданланы арасында илишкиле къалай къуралгъанын,
  • кърал органланы къуралыуу,гражданланы хакълары бла эркинликлерин къаллай халда баджаргъанын кёргюзеди

«политика режимни» «оноуну форамсындан» айры кёрюрге керекди. Политика режим асламысы бла социология халыды къралны, къралда властха кёчюню не халда этиуню кёргюзеди, оноуну формасы уа къралда власть органланы къалай къуралгъанларын эмда органла къалай бир-бирлерибла джарашханларын кёргюзеди.

Кърал оноуну формалары


Дунияны картасында кърал оноуну формасы

Оноу форма бла къралла:
Кёкпрезидент республикала, толтуруучу властха бащчылыкъ бютёлеуде президент этеди, правительствону башчысы болады
Джашил — президент республикала, алай а толтуруучу власть парламентге бир кесек бойсунады
Сарыкъатыш республики (джарым-президен, парламент-президент, президент-парламент республикала) — правительство парламент бла президентни аллында джууаблыды, парламент правительствону сайлаууна къатышады
Оранжпарламент республики, парламент правительствону къурайды
Къызылпарламентчи конституцион монархияла, парламент/парламент правительствону къурайды, монарх керти властха ие тюлдю
Лилиялы — къарыусуз парламентли, монархны керти власты болгъан конституцион монархияла
ФиолетАбсолют монархияла
Морбир партиягъа конституция бла баш орун берилген республикала
Джарыкъ мор — правительствону юсюнден баш закону болмагъан къралла
Серый — башында ангыламлагъа келишмеген къралла


*Бу карта кърал оноуну форамасын де-юре кёргюзеди, де-факто алай болмазгъада болур.
*Бир-бир къралла конституциялары бла кёбпартиялы, демократ халда сайлау системалары болсада, кертиликде авторитар, къраллагъа саналадыла