Суу (черек, къобан): Версияланы арасында башхалыкъ

Интерактивная навигация по истории

← Алдагъы тюрлендириу Эндиги тюрлендириу →

Контент кетерилди Контент къошулгъанды

КёрюнюмлюВикитекст

Тизгин ичи

03:24, 5 февраль 2014 версиясы

Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Черек.

Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Къобан (магъаналары).

Къобан (черек, суу) — джертюбю саркъыу сууланы кесини бассейнинден эмда джербашы саркъыу сууладан ашам табхан, кеси тешген суу орун бла саркъгъан табигъат суу агъымды.

Къобанланы джерни гидрологиясыны бёлюмю — къобан гидрология (потамология) тинтеди.

Баш билгиле

Амазонка сууну аягъы, космосдан кёрюнюуу

Хар къобанныда къуралгъан джери — башы эмда тенгизге, кёлге неда башха къобаннга къошулгъан джери — аягъы болады.

Кеслери океанлагъа, тенгизлеге, кёллеге неда къумлада мырдылада тас болгъан къобанлагъа — баш къобан дейдиле; баш къобанлагъа къошулгъан суулагъа — джетек суу дейдиле.

Кесини джетеклери бла баш къобан — къобан системаны къурайдыла, ол кеси къалынлыгъы бла белгиленеди.

Суу джыйыу майдандан къобан системаны сууларын джыяды. Суу джыйыу майдан бла бу къобан системаны тутхан эмда башха къобан системаладан суу айырыу бла джаякъланнган джер къабукъну огъары къатларыны бирлигине къобан бассейн дейдиле.

Къобанла рельефни созулгъан, алаша формаларында — ёзенледе саркъадыла, ёзенни эм алаша джерине суу орун дейдиле, ёзенни къобан къобхан заманында батдыргъан кесегине уа — пойма, неда пойма терраса дейдиле.

Суу агъымны чегине джагъа дейдиле, сууну агъымына кёре онг бла сол джагъа айырадыла.

Сууну башы бла аягъыны башхалыгъына къобанны тюшюую дейдиле; къобанны тюшюуюню узунлугъуна илишкиси къобанны тиклиги деб белгиленеди, эмда процентле (%) бла неда промиллеле (‰) бла белгиленеди.

Саркъгъан джерлерини рельефине кёре къобанла тау неда тюздеги боладыла. Кёб къобанлада суу тау тип бла башланыб тюздеги типге кёчеди. Тау къобанла, асланмысы бла уллу тиклиги бла, терк саркъыуу бла айрылады. Тар ёзенледе саркъадыла. Тюздеги къобанлада меандрла ёч тюбейдиле.

Джер тобну юсюнде къобанла тенг юлешинмегендиле. Хар континентде башха океанлагъа суу саркъыуун чеклери — суу айырыуланы белгилерге боллукъду. Джерни баш суу айрыуу континентлени эки баш бассейннге юлешеди: атлантика-арктикалыкъ (Атлантика эмда Шимал Бузлауукъ океанлагъа саркъады) эмда шошокеанлыкъ (Шош эмда Индий океанлагъа саркъады ).

Къобан сеть эм бек къалынлыкъгъа экватор бёлгеде джетеди, анда дунияны эм уллу къобанлары саркъадыла — Амазонка, Конго; тропик эмда орта климат бёлгеледе да болады къалын, алай а тау районларында болуучанды (Альпла, Кавказ, Къаялы таула д.а.к.). Къуругъан джерледе кёзюулю саркъгъан къобанла боладыла (вади Сахарада, крик Австралияда д.б.).

Дунияны эм уллу он къобаны

Амазонка (7100 км)
Нил (6650 км)
Янцзы (6300 км)
Миссисипи, Миссури бла бирге (6420 км)
Хуанхэ (5464 км)
Обь, Иртыш бла бирге (5410 км)
Амур Аргунь бла бирге (4410 км)
Конго (4380 неда 4670 км) (башыны белгилегенине кёре)
Лена (4400 км)
Макензи (4240 км)

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Суу (черек, къобан).

Шаблон:Link FA

@@ Тизгин 14: / Тизгин 14: @@
 Кесини джетеклери бла баш къобан — [[Къобан система|къобан системаны]] къурайдыла, ол кеси къалынлыгъы бла белгиленеди.
-[[Суу джыйыу майдан|Суу джыйыу майдандан]] къобан системаны сууларын джыяды. Суу джыйыу майдан бла бу къобан системаны тутхан эмда башха къобан системаладан [[суу айырыу]] бла джаякъланнган [[Джер къабукъ|джер къабукъну]] огъары къатларыны бирлигине [[къобан бассейн]] дейдиле.
+[[Суу джыйыу майдан]]дан къобан системаны сууларын джыяды. Суу джыйыу майдан бла бу къобан системаны тутхан эмда башха къобан системаладан [[суу айырыу]] бла джаякъланнган [[Джер къабукъ|джер къабукъну]] огъары къатларыны бирлигине [[къобан бассейн]] дейдиле.
 Къобанла рельефни созулгъан, алаша формаларында — [[Ёзен|ёзенледе]] саркъадыла, ёзенни эм алаша джерине [[суу орун]] дейдиле, ёзенни къобан къобхан заманында батдыргъан кесегине уа — [[пойма]], неда пойма [[Къобан терраса|терраса]] дейдиле.
@@ Тизгин 24: / Тизгин 24: @@
 Саркъгъан джерлерини рельефине кёре къобанла ''тау'' неда ''тюздеги'' боладыла. Кёб къобанлада суу тау тип бла башланыб тюздеги типге кёчеди. '''Тау къобанла''', асланмысы бла уллу тиклиги бла, терк саркъыуу бла айрылады. Тар ёзенледе саркъадыла. '''Тюздеги къобанлада''' [[Къобан меандр|меандрла]] ёч тюбейдиле.
-Джер тобну юсюнде къобанла тенг юлешинмегендиле. Хар континентде башха [[Океан|океанлагъа]] суу саркъыуун чеклери — [[Суу айырыу|суу айырыуланы]] белгилерге боллукъду. Джерни баш суу айрыуу континентлени эки баш [[Къобан бассейн|бассейннге]] юлешеди: атлантика-арктикалыкъ ([[Атлантика океан|Атлантика]] эмда [[Шимал Бузлауукъ океан|Шимал Бузлауукъ океанлагъа]] саркъады) эмда шошокеанлыкъ ([[АШош океан|Шош]] эмда [[Индий океан|Индий океанлагъа]] саркъады ).
+Джер тобну юсюнде къобанла тенг юлешинмегендиле. Хар континентде башха [[Океан|океанлагъа]] суу саркъыуун чеклери — [[Суу айырыу|суу айырыуланы]] белгилерге боллукъду. Джерни баш суу айрыуу континентлени эки баш [[Къобан бассейн|бассейннге]] юлешеди: атлантика-арктикалыкъ ([[Атлантика океан|Атлантика]] эмда [[Шимал Бузлауукъ океан]]лагъа саркъады) эмда шошокеанлыкъ ([[АШош океан|Шош]] эмда [[Индий океан]]лагъа саркъады ).
-Къобан сеть эм бек къалынлыкъгъа [[Экватор бёлге|экватор бёлгеде]] джетеди, анда дунияны эм уллу къобанлары саркъадыла — [[Амазонка]], [[Конго (суу)|Конго]]; тропик эмда орта климат бёлгеледе да болады къалын, алай а тау районларында болуучанды ([[Альпла]], [[Кавказ]], [[Къаялы таула]] д.а.к.). Къуругъан джерледе кёзюулю саркъгъан къобанла боладыла ([[вади]] [[Сахара|Сахарада]], [[крик]] [[Австралия|Австралияда]] д.б.).
+Къобан сеть эм бек къалынлыкъгъа [[Экватор бёлге|экватор бёлгеде]] джетеди, анда дунияны эм уллу къобанлары саркъадыла — [[Амазонка]], [[Конго (суу)|Конго]]; тропик эмда орта климат бёлгеледе да болады къалын, алай а тау районларында болуучанды ([[Альпла]], [[Кавказ]], [[Къаялы таула]] д.а.к.). Къуругъан джерледе кёзюулю саркъгъан къобанла боладыла ([[вади]] [[Сахара]]да, [[крик]] [[Австралия]]да д.б.).
 == Дунияны эм уллу он къобаны ==
@@ Тизгин 45: / Тизгин 45: @@
 [[Категория:География]]
+{{Link FA|he}}