Кёппенни климат классификациясы
| ██ Af ██ Am ██ Aw/As | ██ BWh ██ BWk ██ BSh ██ BSk | ██ Csa ██ Csb ██ Csc | ██ Cwa ██ Cwb ██ Cwc | ██ Cfa ██ Cfb ██ Cfc | ██ Dsa ██ Dsb ██ Dsc ██ Dsd | ██ Dwa ██ Dwb ██ Dwc ██ Dwd | ██ Dfa ██ Dfb ██ Dfc ██ Dfd | ██ ET ██ EF |
Кёппенни климат классификациясы — климатны типлерини классификация этген системаладан эм джайылгъанланы бири. Немец-эресейчи климатолог Владимир Петрович Кёппен (1846—1940) 1900 джылда джарашдыргъанды (1918 эмда 1936 джыллада кеси джангыртыула этгенди). Кечирек немец климатолог Рудольф Гейгер (1894—1981) бир къауум тюрлениу этгенди, ол себебден бу классификациягъа Кёппени — Гейгерни климатла классификациясы да дейдиле.[1] Системаны тамал концепциясы: климатны типини эм иги критерии берилген территорияда табигъат шартлада къаллай ёсюмлюкле ёсгениди[2].
Классификацияны тамалында температура бла джауумланы режимини [sqcf,s барды. Беш климат зона типни айырадыла:
- A — джылны узунуна мийик температураланы эмда кёб джауум болгъан зонала;
- B — эсленмеген джауумулары неда тамамы бла джауумумсуз зонала;
- С — къыш бла джайда температураланы уллу башхалыкълары болмагъан эмда дайым къар джабыу болмагъан зонала;
- D — джай бла къышны арасында кескин чеклери болгъан зонала;
- E — дайым къар джабыуу эмда орта температуралары 10°С тюбюнде болгъан зонала.
Зоналаны арасында чекле эм сууукъ эмда эм джылы айланы белгиленнген изотермалары эмда орта джыллыкъ температура бла джыллыкъ джауумланы арасында келишиуню (джыллыкъ джауум барыуну хыйсабха алыб) болушлугъу бла бардырадыла.
| Биринчи хариф | Экинчи | Ючюнчю |
|---|---|---|
| A (тропик) | f (мылы) | |
| m (муссон) | ||
| w (къургъакъ къышлы саванналаны) | ||
| s (къургъакъ джайлы саванналаны) | ||
| B (къургъакъ) | W (къууджерли) | |
| S (тюзлю) | ||
| h (исси) | ||
| k (сууукъ) | ||
| C (орта) | w (къургъакъ къышлы) | |
| s (къургъакъ джайлы) | ||
| f (къургъакъ чакъсыз) | ||
| a (исси джай) | ||
| b (джылы джай) | ||
| c (сууукъ джай) | ||
| D (сууукъ (континентал)) | w (къургъакъ къышлы) | |
| s (къургъакъ джайлы) | ||
| f (къургъакъ чакъсыз) | ||
| a (жаркое лето) | ||
| b (исси джай) | ||
| c (сууукъ джай) | ||
| d (бек сууукъ къыш) | ||
| E (полюс) | T (тундра) | |
| F (ёмюрлюк бузлауукъ) |
А зоналаны къаууму: тропик климат
[тюзет | къайнакъны тюзет]Хар айны орта температурасы 18°С асламды.
- Af — мылы экваторлукъ климат (тропик джауумлу климат[3][4]). Хар айны орта джауум саны 60 мм асламды.
- Am — муссон климат. Эм къургъакъ айны орта джауум саны 60 мм азды, алай а [ 100 — джылгъа орта джауум сан / 25 ] кёбдю.
- Aw — саванналаны климаты къургъакъ къышы бла. Эм къургъакъ айны орта джаууум саны 60 мм азды эмда [ 100 — джылгъа орта джауум сан / 25 ] да азды.
- As — къургъакъ джайлы саванналаны климаты. климат саванн с сухим летом. Эм къургъакъ айны орта джаууум саны 60 мм азды эмда [ 100 — джылгъа орта джауум сан / 25 ] да азды.
Эм аслам экватор тёгерегинде джайылгъанды (Малай архипелаг, Къыбыла Американы шималы эмда Ара Африка). Аны тышында Ара Америкада, Индостанда эмда Индокъытайда тюбейди. Австралияны шималында эмда Мадагаскарда да джайылыбды.
Эм уллу шахарла:
Af:
Am:
Aw:
As:
В зоналаны къаууму: къургъакъ климат
[тюзет | къайнакъны тюзет]Эм азы бла бир айны орта температурасы 10°С кёбдю. В зона эсленмеген джауум саны неда тамамы болмауу бла танылады. Мында эвапотранспирация джылгъа джауумланы санындан эсе кёб болады.
Климатны типин белгилер ючюн бу формула хайырландырылады:
1. Орта джылгъы температура (Цельсийни градусларында) 20-гъа кереленеди.
2. Магъанасын алыр ючюн бу къошулады:
a) 280, 70 % аслам джылгъа джауум джылы кёзюуде джауады (апрель — сентябрь Шимал джарымтобда, октябрь — март — Къыбылада);
b) 140, бу кёзюуде 30-дан 70 % дери джауум болса;
c) 0, 30 % аз эсе.
3. Джауумланы джыллыкъ саны алыннган магъананы джарымындан аз эсе, климат BW деб танылады (арид). Джауумланы джыллыкъ саны алыннган магъананы джарымындан эсе кёб эсе, алай а толу магъанасындан эсе аз эсе, климат BS деб танылады (семиарид)
Ючюнчю хариф температураны белгилейди. Джылгъа температураны орта магъанасы 18°С аслам эсе, h хариф хайырландырылады. 18°С аз эсе, k хариф салынады.
- BWh — исси къуу (арид) климат.
- BWk — сууукъ къуу (арид) климат.
- BSh — исси тюзлю (семиарид) климат.
- BSk — сууукъ тюзлю (семиарид) климат.
Исси къуругъан эмда тюзлю климат асламысы бла Сахарада, Ал Азияда эмда Австралияны ич районларында джайылгъанды. Аны тышында Африканы къыбыласында (Намиб бла Калахари), Сомалиде, Мексикада (Чиуауа) эмда АБШда (Сонора) тюбейди.
Сууукъ къуу эмда тюзлю климат Орта Азияда, Къытайда (Гоби), Къыбыла Америкада (Атакама эмда Патагон къуу джер) эмда АБШ-ны ара штатларында джайылыбды.
Эм уллу шахарла:
BWh:
BWk:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Эль-Пасо |
| Африка | Намибия | Уолфиш-Бей |
| Азия | Тюркменистан | Ашхабад |
| Юзбекистан | Нукус | |
| Къазакъстан | Аральск | |
| Сирия | Дамаск | |
| Индия | Лех | |
| Къытай | Турфан |
BSh:
BSk:
С зоналаны къаууму: орта климат
[тюзет | къайнакъны тюзет]Эм сууукъ айны орта температурасы 0°С кёбюрек (неда −3°С) эмда 18°С азыракъды. Эм азы бла бир айны орта температурасы 10°С кёбдю.
Экинчи хариф сууукъ эмда джылы кёзюулени джауумларыны саныны бир-бирине илешкисиди.
w (къургъакъ къыш) — эм къургъакъ къыш айны джауум саны эм мылы джай айны джауум саныны 1/10 болады.
s (къургъакъ джай) — эм къургъакъ джай айны джауум саны эм мылы къыш айны джауум саныны 1/3 болады.
f (къургъакъ чакъсыз) — башында бир шарт да тындырылмагъанды.
Ючюнчю хариф температураны белгилейди.
a (исси джай) — эм исси джайны орта температурасы 22°С мийикди.
b (джылы джай) — эм исси айны орта температурасы 22°С азды, орта температура эм азы бла джылны ичинде 4 айда 10°С кёбдю.
c (сууукъ джай) — орта температура эм азы бла 4 айда 10°С кёбдю.
- Cwa, Cfa — орта океан климат.
- Cwb, Cfb — орта тенгиз климат.
- Cwc, Cfc, Csc — субарктика тенгиз климат.
- Csa, Csb — джерле арасы тенгиз климат.
Орта климат Африканы къыбыласында, АБШ-ны, Къытайны, Къыбыла Американы къыбыла-кюнчыгъышында уллу джерледе джайылыбды.
Тенгиз климат Кюнбатыш Европада, Новой Зеландии, на юге Африки и юго-восточном побережье Австралии.
Средиземноморский климат распространён в Южной Европе и на западном побережье США.
Эм уллу шахарла:
Cwa:
Cwb:
Cwc:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Къыбыла Америка | Перу | Пуно |
| Боливия | Эль-Альто |
Cfa:
Cfb:
Cfc:
Csa:
Csb:
Csc:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Спирит-Лейк |
| Къыбыла Америка | Чили | Бальмаседа |
| Европа | ||
| Норвегия | Харстад |
D зоналаны къаууму: сууукъ (континентал) климат
[тюзет | къайнакъны тюзет]Эм сууукъ айны орта температурасы 0°С азды (неда −3°С). Эм азы бла бир айны орта температурасы 10°С кёбдю.
D къауумуну экинчи эмда ючюнчю харифлери C къауумла бирчады.
Континентал климатланы къауумунда тёртюнчю хариф d хайырланады. Ол эм сууукъ айны орта температуралары −38°С болгъаны бла танылады.
- Dwa, Dwb, Dfa, Dfb, Dsa, Dsb — орта (мылы) континентал климат.
- Dwc, Dwd, Dfc, Dfd, Dsc, Dsd — субарктика континентал климат.
Къыбыла джарымтобда къыбыла кенгликни 50-чи эмда 60-чы параллеллеринде уллу территорияла болмагъаны себебли, континентал климат да джокъду.
Орта континентальный климат Ара эмда Кюнчыгъыш Европада эмда АБШ-ны шимал-кюнчыгъышында джайылыбды.
Субарктика континентал климат расположен Россияда, Канадада эмда Шимал Европадады.
Эм уллу шахарла:
Dwa:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Норт-Платт |
| Азия | Къытай | Пекин |
| Корея Республика | Сеул | |
| КъХДР | Пхеньян |
Dwb:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Канада | Калгари |
| Азия | Монголия | Баруунтуруун |
| Россия | Владивосток | |
| Иркутск |
Dwc:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Делта-Джанкшен |
| Азия | Россия | |
| Усолье-Сибирское | ||
| КъХДР | Самджиён | |
| Къытай | Мохэ | |
| Юйшу | ||
| Монголия | Эрдэнэт |
Dwd:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Азия | Россия | Усть-Нера |
| Аллах-Юнь |
Dfa:
Dfb:
Dfc:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Канада | Йеллоунайф |
| Томпсон | ||
| Бирлешген Штатла | Анкоридж | |
| Европа | Финляндия | Оулу |
| Тампере | ||
| Швеция | Лулео | |
| Норвегия | Тромсё | |
| Россия | Архангельск | |
| Азия | Россия | Норильск |
Dfd:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Азия | Россия | Якутск |
| Оймякон | ||
| Верхоянск |
Dsa:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Бойсе |
| Азия | Кыргызстан | Бишкек |
| Тюрк | Муш | |
| Хаккяри | ||
| Иран | Эрак | |
| Секкез |
Dsb:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Бирлешген Штатла | Флагстафф |
| Азия | Тюрк | Сивас |
| Таджикистан | Рогун |
E зоналаны къаууму: полюс климат
[тюзет | къайнакъны тюзет]Эм джылы айны орта температурасы 10°С азды.
Бу къаууму эки климат типден къуралады:
ET — тундраланы климаты, эм азы бла бир айны орта температурасы 0°С кёб, 10°С азды.
EF — дайым бузлауукъну климаты, хар айны орта температурасы 0°С азды.
Тундраны климаты Канада Арктик архипелагны, Исландияны, Гренландияны кюнбатыш джагъасында, Россияны шималында эмда кёб тау системаны башында джайылыбды.
Дайым бузлауукъну климаты Гренландияда эмда Антарктидада джайылыбды.
Эм уллу джерлешим пунктла:
ET:
| Регион | Кърал | Шахар |
| Шимал Америка | Канада | Инукджуак |
| Гренландия (Дания) | Нуук (Готхоб) | |
| Къыбыла Америка | Фолкленд айрымканла (УБ) | Порт-Стэнли |
| Азия | Россия | Тикси |
EF: джокъдула. Дайым бузлауукъну климаты къуру Антарктида бла Гренландияды ич континетал станцияларында кёрюнеди. Аланы ичинде — «Восток» станция. Мында Джерде эм гитче температура белгиленнгенди: −89,2°С. Мында температура чыртданда −14,0°С ёрге чыкъмагъанды.
Кёппенни башха климат карталары
[тюзет | къайнакъны тюзет]Бютеу картада орта-континентал чекге ≥0 °C айгъакълау хайырландырылады.
-
Шимал Америка -
Европа -
Россия -
Ара Азия -
Кюнчыгъыш Азия -
Къыбыла Америка -
Африка -
Кюнбатыш Азия -
Къыбыла Азия -
Къыбыла-Кюнчыгъыш Азия -
Меланезия/Океания -
Австралия -
Джангы Зеландия -
Дуния (1991–2020) -
Дуния (2071–2099, SSP245)
См. также
[тюзет | къайнакъны тюзет]Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ Geiger, Rudolf (1961). Überarbeitete Neuausgabe von Geiger, R.: Köppen-Geiger / Klima der Erde. (Wandkarte 1:16 Mill.) — Klett-Perthes, Gotha.
- ↑ McKnight, Tom L., Hess, Darrel. Climate Zones and Types: The Köppen System // Physical Geography: A Landscape Appreciation(ингил.). — Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 2000. — P. 200—201.
- ↑ 6.1.1. Классификация В. П. Кеппена. Тинтилгенди: 15 декабрь 2020.
- ↑ Михеев В. А. Классификация климатов. — Климатология и метеорология. — Ульяновск: Ульяновский государственный технический университет, 2009. — Б. 65. — 114 б. — ISBN 978-5-9795-0533-6. (Архивйина 2021 шеран 9 сентябрь).
Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- World Map of the Köppen—Geiger climate classification for the period 1951—2000 Архивная копия от 6 сентябрь 2010 на Wayback Machine
- Global climate maps, using Köppen classification (FAO, 1999)
 |
|---|
Кёппенни классификациясы темагъа Викигёзенде медиафайлла
