Контентге кёч

Руми

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Маўлана
Руми, иранлы расим Хусейн Бекзад, 1957
Руми, иранлы расим Хусейн Бекзад, 1957
Руми, иранлы расим Хусейн Бекзад, 1957
Туугъан аты محمد ابن محمد ابن حسين ابن أحمد
Туугъаны 30 сентябрь 1207
Балх, бусагъатда Афгъанистан, ол сагъатда Хорезмчахлыкъ
Ёлгени 17 декабрь 1273 (66 джылда)
Къония, бусагъатда Тюрк, ол сагъатда Рум солтанлыгъы
Миллетлиги Муслиман
Джашагъан джери Анатолу
Баш иш(лер)и шыйых
Юй бийчеси Гевхер къатын, Карра къатын
Сабий(лер)и Солтан Уалад, Уллу Ариф Челеби, Амир Алим Челеби, Малике къатын
Дагъыда
Тарикъаты Маулауия, акъыдасы Матуридилик, мазхабы Ханафилик

Мухаммат ибн Мухаммат ибн Хусейн ибн Ахмат Джалаладдин Руми (фарси محمد ابن محمد ابن حسين ابن أحمد جلال‌الدین رومی), огъесе джангыз Руми (фарси رومی) (т. 30 Сентябрь 1207 дж. ё. 17 Декабрь 1273 дж.) — Хорезмчахлыкъда туўгъан иранлы назмучу, суфий, матуриди [1]алим, ханафи факъых [2] [3].

Румини назмулары Фарси тилдедиле, амма анда-бында Тюрк тилде да [4]джазады, эмда арабча [5], урумча [6] [7] [8]. Маснаўи назмуу, Къонияда джазылгъан, фарси тилни эм багъалы назмуландан бирисиче саналады [9] [10]. Румини фикирлери кърал чеклеринден бла халкъ юлешиўлеринден чыгъадыла – ишлерини иранлыла, тюрклюле, таджикле, афгъанлыла,курдлула, урумлула, Орта Асиядан муслиманла, эмда Хиндни муслиманлары кючлю сюйедиле. Назмулары Фарси адабиятгъа эткъыладыла, эмда Чагъатай, Пашту, Курд, Урду бла Осман адабиятгъа да [11] [12] [13].

Румини Уллу Иранда окъуйдула, эмда толу Фарси сёлешген дунияда. [14] [15] Назмулары кёб дуния тиллеге тарджумалангъандыла. Тюркде Румини "эм белгили назмучу"ча атылгъандыла, [16] эмда АБШда "эм иги сатылгъан назмучу" болгъанды. [17] [18]

Аты

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Туўгъан аты – Мухаммат ибн Мухаммат ибн Хусейн ибн Ахмат [19]. Амма белгилирек аты – Маўлана Джалаладдин Мухаммат Руми (مولانا جلال‌الدین محمّد رومی), фарси сёлешгени: Мōлāнā Джалāл ад-Дӣн Мухаммад Рӯмӣ. Джалаладдин – араб атды, араб тилден "Динни сыйлылыгъы"ча тарджумаланады. Нисбалары – Руми эмда Балхы, Рум эмда Балх джерледен келеди, Румда джашагъан ючюн бла Балхда туўгъан ючюн [20].

Энтда "Мулла-йе Рум" (Румну молласы) (مولّای روم) ат бла белгилиди.

Руми "Маўлана" ат бла белгилиди Иранда эмда Тюркде эмда Азербайджанда.

Джашаў

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Къысхасы

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Руми иранлы юйдегинде туўгъанды [21][22][23][24], Балх шахарда[25], бусагъатлы Афгъанистанда. Маўлананы атасы, Бахауддин Мухаммат Уалад, ол шахарда факъых бла дагъаватчы болгъанды[26]. Балхда ишлеб бла джашаб тургъанды 1212 джылгъа дери, ол джылда а уа Самаркъандгъа барды, Румиге а уа 5 джыл болгъанды[27].

Уллу Балх фарси маданиятны эм уллу марказларындан болгъанды, эмда анда суфийлик бир-эки ёмюр ючюн бардырыргъанды. Эм кючлю эткъылау Румиге этгенле, атасындан сора, Аттар бла Санай деген фарси назмучуладыла. Атасы Назмуддин аль Кубраны силсиласында эди. [28]

Джалаладдин джашаўуну кёб юсюн Рум солтанлыкъда джашагъанды [29] эмда Къония деген шахарда 1273 джылда ёлдю. Ол шахарда да асыранды, къабыры энди зиярат джерди. Джашы Солтан Уалад Маўлаўи тарикъатны къурду, энтда Тёгерек айланнган дарўишлени тарикъаты аты бла белгилисини.

Сабийлик бла кёчюу

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Румини атасы Баһā уд-Дӣн Ўалад факъых эмда суфий эмда муршид эди, сохталары бла "Солтан аль-Улама"ча (Алимлени солтаны) билген. Руми, Ибадетнамеге къараб, тукъуму бла, Эубекир халифни туудукъларынданды [30]. Амма бусагъатдагъы алимледен кёб юсю бу чыкъгъангъа разы тюлдюле. Эм толу шеджереси 7 белгили Ханафи факъыхлагъа джетеди [31] [32] [33].

Могъолла Орта Асиягъа кирген сагъатда, Маўлана юйдегиси бла кюнбатхангъа кечеди. Руми ол сагъатда Нишапур шахарда Аттар фарси назмучу бла тюбергенди. Аттар былай кёргёню бла Румини рух гъалийликни таныды. Атасыны кёрюб, Аттар айтды: "Тенъиз, Бахри мухитгъа аўушдуруруб барады” [34] [35]. Назмучу джашчыкъгъа кесинги "Асрарнаме"ни берди, Дунияда джанны къыйынлашыўну юсюнден китабны. Бу тюбенюў онсегиз джыл болгъан Румиге кючлю эткъылады, артдаракъ ишлериге учунуў болду.

Нишапурдан, юйдеги Багъдадгъа кетди, шахарны суфийле бле тюбенюў эте[36]. Багъдадтан Хиджазгъа бардыла эмда Хадж къылдыла. Къараўан Дымашкъны, Малатияны, Эрзинджанны, Сивасны, Къайсарины, эмда Нигдени ётгенди. Джети джыл ючюн Къараманда джашагъан эдиле: Румини къарнашы бла анасы да анда ёлдюле. 1225 джылда, Руми Говхар-къатынны къатынгъа алды, ол некяхдан Солтан Уаладны эмда Аладдин Челебини табдыла, Говхарны ёлгенден сора, Руми энтда некях этдирди эмда Амир Алим Челеби джашны табдыла эмда Малике къатын къызны.

1228 джылда, солтандан чакъырыў болду, аны ючюн Маўлана Къонияда джерлеширди.

Къураў эмда Шамсе Табриз бла тюбеў

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Бахауддин медресени башчы болгъанды, аны ёлгенден сора, джашы Мухаммад ибн Мухаммад (Маўлана) болгъанды медресени башчысыча. Бахауддинни сохталарындан бириси, Саид Бурхануддин Мухакъкъикъ Термези Румиге дерслени бериб тургъан эди, Шериатда бла Тарикъатда юретген эди. Руми муфтий болду - фатаўаланы чыгъарыб, хутбаланы бериб джашагъан эди. Руми Анатолуда бек белгили болгъанды, сохталаны да джыйды, устаз болгъанды.

Бу заманда, Руми Дымашкъгъа джерлеширди, анда тёрт джыл сюелди.

Джашаўуну толу тюрленген заманы Шамс-и Табриз бла тюбеў эди, 1244 джылны 15 ноябринда. Танылгъан рахбардан эмда устаздан, Руми аскетге тюрленгенди. Суфий мистикликде устаз-сохта келишиўге бек эс ийиў барды. Магъарифатгъа джетерге ючюн мизамлыкъ бек керекди.

Джомакъда айтынгнган бла къараб, Шамс Джуўукъ Кюнчыгъышда джолоўчукъда айланыб, Аллах Тааладан сёз нёгер изледи. Аллах ангнга айтды: "Сен а ўа сёз нёгерге не берликсе?". Шамс айтды "Башымы берликме", эмда джуўаб келди: "Сен излеген адам - Къониядан Джалаладдин".

1248 джылны 5 декабринде кечеде Шамсны артдагъы эшикге чакъырдыла. Шамсны андан сора киши да кёрмегенди [37].

Айдан эсе кёб заман ючюн Руми Шамсны аджалынгъа ийнанмагъанды эмда Дымашкъда аны изледи. 40 кюн сора англады эмда траўр ючюн къара киийимлени кийиб башлады. Диван-и Шамс-и Табризде джазады:

Неге излейме? Мен мутлакъа

ангнга ушашма. Джаны менден сёлешеди.

Кесими изледим! [38]

Андан сора джашаў эмда аджалы

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Окъуўлары

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Уллу ишлери

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Дини

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Къалгъан затлары

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Джибериў

[тюзет | къайнакъны тюзет]
    Бу теманы юсюнден энчи статьяла: Руми эмда Руми
  1. ↑ Ahmad, Imtiaz. "The Place of Rumi in Muslim Thought." Islamic Quarterly 24.3 (1980): 67.
  2. ↑ Lewis, Franklin D. (2008). Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi. Oneworld Publication. p. 9. How is that a Persian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as in Central Asia, but was considered in those days as part of the greater Persian cultural sphere, wound up in central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere, in what is now Turkey, some 1,500 miles to the west?
  3. ↑ Schimmel, Annemarie (7 April 1994). The Mystery of Numbers. Oxford University Press. p. 51. These examples are taken from the Persian mystic Rumi's work, not from Chinese, but they express the yang-yin [sic] relationship with perfect lucidity.
  4. ↑ Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse."
  5. ↑ Lewis, Franklin: "On the question of Rumi's multilingualism (pp. 315–317), we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek (although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish) (Lewis 2008:xxi). (Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi, 2008). Lewis also points out that: "Living among Turks, Rumi also picked up some colloquial Turkish." (Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi, 2008, p. 315). He also mentions Rumi composed thirteen lines in Greek (Franklin Lewis, Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi, One World Publication Limited, 2008, p. 316). On Rumi's son, Sultan Walad, Lewis mentions: "Sultan Walad elsewhere admits that he has little knowledge of Turkish" (Sultan Walad): Lewis, Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi, One World Publication Limited, 2008, p. 239) and "Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish" (Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, 2000, p. 240)
  6. ↑ Δέδες, Δ. (1993). "Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή" [Poems by Mowlānā Rūmī]. Τα Ιστορικά. 10 (18–19): 3–22.
  7. ↑ Meyer, Gustav (1895). "Die griechischen Verse im Rabâbnâma". Byzantinische Zeitschrift. 4 (3). doi:10.1515/byzs.1895.4.3.401. S2CID 191615267.
  8. ↑ https://archive.today/20120805175317/http://www.tlg.uci.edu/~opoudjis/Play/rumiwalad.html
  9. ↑ Gardet, Louis (1977). "Religion and Culture". In Holt, P.M.; Lambton, Ann K.S.; Lewis, Bernard (eds.). The Cambridge History of Islam, Part VIII: Islamic Society and Civilization. Cambridge University Press. p. 586.
  10. ↑ Seyyed, Hossein Nasr (1987). Islamic Art and Spirituality. Suny Press. p. 115.
  11. ↑ https://www.hurriyetdailynews.com/rumi-work-translated-into-kurdish-77675
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20170417122146/http://www.daily-sun.com/printversion/details/70741/Nazrul:-The-rebel-and-the-romantic
  13. ↑ https://www.daily-sun.com/printversion/details/339651/A-tribute-to-Jalaluddin-Rumi
  14. ↑ http://www.rferl.org/content/Interview_Many_Americans_Love_RumiBut_They_Prefer_He_Not_Be_Muslim/2122973.html
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20100816123932/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/LH14Ak01.html
  16. ↑ http://www.omifacsimiles.com/brochures/divan.html
  17. ↑ https://www.bbc.com/culture/story/20140414-americas-best-selling-poet
  18. ↑ http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,356133,00.html
  19. ↑ https://archive.org/details/RisalaEFaridunBinAhmadSipahsalarDarAhwalEMaulanaJalaluddinMaulaviFarsi/page/n17/mode/2up?view=theater
  20. ↑ https://books.google.com/books?id=rKbpCAAAQBAJ&pg=PT350
  21. ↑ https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/badr-al-din-tabrizi-COM_25104?s.num=7&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=rumi+jalal+al+din
  22. ↑ Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Румини ана тиои Фарси болгъан эди, амма Къонияда болгъан сагъатында..."
  23. ↑ Lewis, Rumi, "Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi, One World Publication Limited, 2008, p. 239) and "Sultan Valad did not feel confident about his command of Turkish" (Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, 2000, p. 240)
  24. ↑ Seyyed Hossein Nasr, Islamic Art and Spirituality, SUNY Press, 1987. p. 115
  25. ↑ Lewis: Rumi: Past and Present, East and West. The Life Teachings and Poetry of Jalâl al-Din Rumi. One World Publications, Oxford, 2000, S. 47
  26. ↑ Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire," p. 11. She refers to a 1989 article by Fritz Meier:
  27. ↑ Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire," p. 11. She refers to a 1989 article by Fritz Meier:
  28. ↑ Seyyed, Hossein Nasr (1987). Islamic Art and Spirituality. Suny Press. p. 115.
  29. ↑ Barks, Coleman, Rumi: The Book of Love: Poems of Ecstasy and Longing, HarperCollins, 2005, p. xxv, ISBN 978-0-06-075050-3.
  30. ↑ https://books.google.com/books?id=FQ9RCwAAQBAJ&q=aflaki+rumi+abu+bakr&pg=PT36
  31. ↑ Lewis, Rumi: Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2008 (revised edition), pp. 90–92: "Baha al-Din’s disciples also traced his family lineage to the first caliph, Abu Bakr (Sep 9; Af 7; JNO 457; Dow 213). This probably stems from willful confusion over his paternal great grandmother, who was the daughter of Abu Bakr of Sarakhs, a noted jurist (d. 1090). The most complete genealogy offered for family stretches back only six or seven generations and cannot reach to Abu Bakr, the companion and first caliph of the Prophet, who died two years after the Prophet, in C.E. 634 (FB 5–6 n.3)."
  32. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-mohammad-walad-b
  33. ↑ (Ritter, H.; Bausani, A. "ḎJalāl al- Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵhaṭībī". Encyclopaedia of Islam. Edited by P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online. Excerpt: "known by the sobriquet Mawlānā (Mevlâna), Persian poet and founder of the Mawlawiyya order of dervishes"): "The assertions that his family tree goes back to Abū Bakr, and that his mother was a daughter of the Ḵhwārizmshāh ʿAlāʾ al-Dīn Muḥammad (Aflākī, i, 8–9) do not hold on closer examination (B. Furūzānfarr, Mawlānā Ḏjalāl Dīn, Tehrān 1315, 7; ʿAlīnaḳī Sharīʿatmadārī, Naḳd-i matn-i mathnawī, in Yaghmā, xii (1338), 164; Aḥmad Aflākī, Ariflerin menkibeleri, trans. Tahsin Yazıcı, Ankara 1953, i, Önsöz, 44).").
  34. ↑ Ahmed, Akbar (2011). Suspended Somewhere Between: A Book of Verse. PM Press. pp. i. ISBN 978-1-60486-485-4.
  35. ↑ El-Fers, Mohamed (2009). Mevlana Celaleddin Rumi. MokumTV. p. 45. ISBN 978-1-4092-9291-3.
  36. ↑ https://www.britannica.com/biography/Rumi
  37. ↑ https://web.archive.org/web/20160531111831/http://www.semazen.net/eng/show_text_main.php?id=166&menuId=17
  38. ↑ The Essential Rumi . Коулмена Барксны тарджумалары
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Руми&oldid=117198»