Фолкленд къазауат бетни къайнагъына къара

{{Къазауат
|conflict    ='''Фолкленд къазауат'''
|partof      = 
|image       =  
|caption     = <small>''Башындан солгъа сагъат бурулгъаныча: '' Бата башлагъан «[[Генерал Бельграно (крейсер)|Генерал Бельграно]]» крейсер; Десант кеме «[[Сир Тристам]]»; Аргентин джесирле; [[Тэтчер, Маргарет Хильда|Маргарет Тэтчер]]; [[Сан-Карлос (Фолкленд айрымканла)|Сан-Карлосда]] британ къабырла;[[Буэнос-Айрес]]де мемориал; Аргентинаны Ючюнчю Аскер хунтасыны членлери; [[Уллу Британияны патчах тенгиз пехотасы|британ тенгиз пехотачыланы]] джесирге тюшюулери</small>
|date  = <small>[[2-чи апрель]]—[[20-чы июнь]] [[1982]]</small>
|place = <small>[[Фолкленд айрымканла]] бла [[Къыбыла Георгия]]</small>
|casus = 
|result = <small>Уллу Британияны хорламы</small>
|combatant1 =<small>{{Байракъландырыу|Уллу Британия}}<br />{{Байракъландырыу|Фолкленд айрымканла|1948}}</small>
|combatant2 =<small>{{Байракъландырыу|Аргентина}}</small>
|commander1 =
|commander2 =
|casualties1 = <small>[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 258 адам<br />[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 2 фрегат<br />[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 2 эсминец<br />[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 1 контейнер ташыучу «Атлантик Конвейор»<br />[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 1 десант кеме<br />[[Файл:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|border|25px]] 1 десант катер</small>
|casualties2 = <small>{{Байракъ|Аргентина}} 649 адам<br />{{Байракъ|Аргентина}} 1 крейсер<br />{{Байракъ|Аргентина}} 1 суу тюбю кеме<br />{{Байракъ|Аргентина}} 1 сакълауул катер <br />{{Байракъ|Аргентина}} 4 улоу кеме<br />{{Байракъ|Аргентина}} 1 чабакъ тутуучу траулер</small>
}}
'''Фолкленд къазауат''' [[1982]] ({{lang-en|Falklands War}}, {{lang-es|Guerra de las Malvinas}}) — [[Уллу Британия]] бла [[Аргентина]]ны арасында [[Фолькленд айрымканла]]ны (Аргентинада Мальвин айрымканла дейдиле) кючлер мурат бла бардырылгъан [[къазауат]]ды. Не Аргентина, не Уллу Британия ачыкъдан къазауат баямламагъандыла бир-бирлерине, эки джанындан да кеслерини закон территорияларында контролну орнуна салыр нюзюр болгъанды. Къазауат Уллу Британияны хорламы бла бошалгъанды. Бусагъатда да айрымканла аны къолундадыла.

== Урушну чурумлары ==

Фолкленд айрымканланы эки кере ачхандыла: [[1690 джыл]]да ингилиз тенгизчиле, [[1694 джыл]]да французла (ала бу айрыманлагъа Мальвин атны бергендиле, кеслерини туугъан шахарлары Сан-Малону сыйына атаб) XIX ёмюрню башындан (азатлыкъ алгъандан сора) Аргентина бу айрымканланы кесиники санагъанды. Алай а Мальвин айрымканланы Бирлешген Королевство 1833 джыл кючлейди, бу ишге Аргентинаны халкъы уллу ачыуланады. 1981 джыл властха келген генерал-лейтенант [[Леопольдо Гальтиери]] халкъда сыйын кёлтюрюр мурат бла, эскиден бери джилтин этген ачыуну тышына чыгъарады.

== Урушну башланыуу ==

[[1982 джыл]]ны [[2-чи апрель|2-чи апрелинде]] аргентин десант айрымканлагъа тюшеди, анда аз санлы британ гарнизонну джесирге алады. Аны ызындан, айрымканланы ызына къайтарыр мурат бла Къыбыла Атлантикагъа уллу британ аскер-тенгиз бирлешиу джибериледи. 

Британлыла айрымканланы блокада этгенден сора, анда тургъан аргентин гарнизонну баджарыу къыйынлашады. Фолклендеде орналгъан джангыз бетонлу аэродром асыры къысха болгъаны себебли, аргентин самолетла тюшелмегендиле.

[[25-чи апрель|25-чи апрелде]] британ кючле [[Къыбыла Георгия]] айрымканда тюшедиле, бу айрымкан Фольклендледен узакъда болгъанды, эмда аргентин кючлени саны аз болгъанды.

== Хауа-тенгиз фазасы ==
=== Сермешиулени башланыуу ===

Фолклендлени къатында баш сермешиуле 1982 джылны [[1-чи май]]ында башланнганды, аргентин авиация джауну флотуна чабханды, британ авиация бла кемеле уа [[Порт-Стэнли]]ни къатында аргентин позицияланы бомбалагъандыла.

[[2-чи май]]да британ атом суу тюбю кеме аргентин крейсер «[[Генерал Бельграно (крейсер)|Генерал Бельгранону]]» батдырады, аны эсебинде 323 адам ёледи, бу къазауатда Аргентинаны эм уллу къурман бериуу болады. Андан сора аргентин аскер-тенгиз флотха базалагъа къайтыу буйрукъ бериледи, аны бла флотну къазауатха къошулгъаны битеди. Аргентин басым билдиргеннге кёре [[ARA San Luis (S-32)|«Сан Луис»]] атлы суу тюбю кеме [[11-чи май]]гъа дери джюзгенлей тургъанды<ref>[http://www.lanacion.com.ar/202442 Diario La Nación: La guerra que no se vio] {{ref-es}}</ref>, алай а бир джетишимли чабыу этмегенди, аны къой бир кере да торпеда чыгъармагъанды<ref>''Almost Total Exclusion''; in: Jon Guttman. ''Defiance at Sea''. Cassell, London, 1999 (Repr. 1995.), p.170-181. ISBN 0-304-35085-0</ref>. Бу шартлада аргентин аскер башчылыкъ басымны авиациягъа салады, Уллу Британия адам къурманланы саны кёбейсе кесини муратларындан артха турур деген нюзюр бла. [[A-4 Скайхок|A-4 «Скайхок»]] штурмчула бла «[[IAI Nesher|Даггер]]» къурутуучу-бомбалаучула таймаздан британ флотха чабханлай тургъандыла, алай а ала тюз эркин тюшюучю бомбаланы хайырландыргъандыла. Аргентинлилени баш умутлары джангы кемелеге къаршчы «[[Экзосет (ККР)|Экзосет]]» ракетала бла сауутланнган «[[Супер Этандар]]» штурмчулагъа салыннганды. [[4-чю май]]да быллай ракета бла «[[Шеффилд (эсминец)|Шеффилд]]» эсминец батдырылады. Алай а аргентинлиледе къуру тёрт быллай ракета болгъанды.

=== Отну кесиу ===
4-чю майдан сора сермешиуледе тёрт ыйыкълыкъ аралыкъ болады. [[15-чи май]]ны кечесинде британ спецназны энчи бёлеги - [[Энчи авиацион къуллукъ|SAS]] Пеббл айрымканда аргентин аэродромгъа чабыб, 11 самолетну къурутады. Аны бла бирге [[БМО]]-ну болушлугъу бла къазауатны тыяр муратда кёрюшюуле бардырыладыла. 20-чы майлагъа къазауатны тыйыу перспективалагъа болмагъаны ангыланады. Бу заманнга [[Уллу Британияны тенгиз пехотасы]]ны 3-чю бригадасы Фолклендлеге десант тюшерге хазырлыкъ эте тургъанды, 5-чи бригада эсе уа айрымканлагъа джолну алыгъанды.

== Джердеги фаза ==
=== Сан-Карлос бла Гуз-Грин ===
Британ аскер башчылыкъ десантны тюшюрюр джерге Сан-Карлос бухтаны сайлайды, аргентинлиле десантны сакълагъан джерден бу тамам терсине айрымканны башха джанында болады. 3-чю бригада десантны [[21-чи май]]да башлайды, алагъа къаршчылыкъ талай аргентин аскерчи этерге табылады. Алай а танг атаргъа Фолклендени башында аргентин аскер самолетла чыгъадыла, алай бухтадагъы британ кемелеге чабар мурат алгъандыла


[[25-чи май]]да аргентинлиле «Экзосет» бла «Атлантик Конвейор» контейнер ташыучуну урадыла. Талай кюнден кеме батады. Ол заманда 3-чю бригада плацдармда кесин бегитиб, андан ары этимлеге хазыр болады.

[[28-чи май]]да британ парашютчуланы батальону Дарвин эмда Гуз-Грин джерлешимлени къатына джууукълашыб, андагъы аргентин гарнизоннга чабады. [[Груз-Гринде сермешиу|Ауур сермешиуден]] сора гарнизон джесир болады. Ол заманда 3-чю бригаданы бёлеклери Кюнчыгъыш Фолклендлени юсю бла белгили джаяу джюрюшюн этиб Порт-Стенлиге келеди. 5-чи пехота бригаданы бир-бир бёлеклери десант кемеледен Порт-Стенлини къатында тюшедиле. Ол заманда эки десант кемени эслеген аргентинлиле, авиацияны ашырадыла, ол чабыуулдан сора 50 британ аскерчи ёледи, «Сэр Галахэд» десант кеме эсе уа бузулады, бузлуулары тюзетилир мадары болмагъаны себебли, кеме британлыла джанындан батдырылады. Алай болса да, июнну биринчи декадасыны ахырына, британ бригадала аргентинлилени Порт-Стенлини къатында къуршоулайдыла, эмда штурм этерге хазыр боладыла.

=== Порт-Стэнли ===
[[12-чи июнь|12-чи июнну]] кечесинде британ тенгиз пехотаны 3-чю бригадасы, аргентинлиле кючлеген Маунт-Гарриет, Ту-Систерз эм Маунт-Лонгдон мийикликлени атака этедиле. Эртденблагъа бютеу мийикликле британлыланы къолларына тюшедиле. [[14-чю июнь|14-чю июнну]] кечесинде 5-чи пехота бригаданы кёзюую келеди. Аны нюзюрюнде Маунт-Тамблдаун, Уайрлесс-Ридж эм Маунт-Уильям мийикликле боладыла. Иги хазырлыкълыкъла бардыралмасала да Уэльсчи эмда Шотлан ышанчыла муратларына джетедиле, британ аскерни элитасы [[гуркхла]]ны батальону уа сермешиугъа къатышыргъа да джетмейди.

Порт-Стенлини къуршоуланыуу къаты болгъаны себебли, кеслерини къарыу этелмезликлерин ангылаб, аргентин аскер башчылыкъ капитуляция этеди. Уллу Британия кесине Фолкленд айрымканланы къайтарады.

<center><gallery>
Файл:Falklandinseln Karte deutsch.jpg|Фолкленд (Мальвин) айырмканла
Файл:LocationFalklandIslands.png|Фолкленд (Мальвин) айрымканланы джер алыулары

Файл:Vulcan bomber 18 May 1982.JPG|[[Avro Vulcan|«Вулкан»]] бомбалаучу къайтыб келеди. 18 май 1982
Файл:Argentine POWs guarded by 2 Para.jpg|Британ парашютчула джесир аргентинлилени сакълайдыла. Порт-Стэнли, 17 июнь 1982
Файл:Super Etendard ARA 204.jpg|«Супер Этандар» Аргентинаны АТК-сы. Эскадрильяны эмблемасыны аллында бу самолет бла батдырылгъан «Атлантик Конвейор» контейнер ташыучуну ауангысы барды
</gallery></center>

== Белгиле ==
{{белгиле}}

{{викигёзен|Falklands War}}

[[Категория:Къазауат]]
[[Категория:Аргентинаны тарихи]]
[[Категория:Уллу Британияны тарихи]]