Афинле бетни къайнагъына къара

{{магъанала}}
{{Джерлешим
|аты                           =Афинле
|ориг. аты                     ={{lang-el|Αθήνα}}
|фото                          =Collage Rome.jpg
|фотону ачыкълау               =
|байракъ                       =
|герб                          =
|гербини юсюнден статья        =Герб
|байрагъыны юсюнден статья     =Байракъ
|тенгизден мийиклик            =20
|кърал                         =Греция
|регион                        =Аттика
|сагъат бёлге                  =UTC+2, UTC+3 джай
|баш.къошакъ.параметр          =Региону
|баш.параметрни.ачыкълау       =Аттика
|тюб.къошакъ.параметр          =Префектурасы
|тюб.параметрни.ачыкълау       =Афинле
|къошакъ.параметр#3            =
|параметрни.ачыкълау#3         =
|къошакъ.параметр#4            =
|параметрни.ачыкълау#4         =
|админ.бёлюннгени              =7 муниципал район
|карта                         =
|картаны ёлчеми                =
|loc-map                       =
 |lat_deg= 38|lat_min= 00|lat_sec=
 |lon_deg= 23|lon_min= 43|lon_sec=
 |CoordAddon              = type:city(745514)_region:GR
 |CoordScale              = 
|къралны картасыны ёлчеми      =300
|майдан                        =412
|халкъ                         =745,514 (шахар тёгереги бла бирге 3,686,371)<ref name=pop>{{cite web |url=http://www.statistics.gr/Main_eng.asp |title=Population of Greece |work=General Secretariat Of National Statistical Service Of Greece |publisher=www.statistics.gr |accessdate=2007-08-02 |year=2001 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070701001022/http://www.statistics.gr/Main_eng.asp |archivedate = 2007-07-01}}</ref>
|саналгъан джыл                =2001
|басыннганы                    =8 160 
|агломерация                   =4 013 200
|миллет къурам                 =греклиле
|дин къурам                    =ортодокс христианла
|статус                        =
|башчы                         =Никитас Какламанис
|web                           =www.cityofathens.gr/
|телефон                       =21
|почта                         =10x xx, 11x xx, 120 xx
|автомобиль код                =Yxx, Zxx, Ixx
|статистика.къошакъ.параметр   =
|статистика.параметр.ачыкълау  = 
}}
'''Афи́нле''' ({{lang-el|Αθήνα}}) — [[Греция]]ны, [[Аттика]] номну эмда Афинле номархияны (префектураны) [[ара шахар]]ыды. Орналгъаны Ара Грециядады эмда къралны экономика, культура эмда административ аралыгъыды. Атын грек мифологияда [[Афина]]дан алады. Афинлени тарихи бек байды. Классика кёзюуде (б. э. д. V ёмюр) кърал-шахар кесини айныуунда эм мийиклеге чыкъгъанды, анда европа цивилизацияны айныууну тенденцияларыны белгилейди. Бу шахар бла [[Сократ]], [[Платон]] эм [[Аристотель]] кибик философланы, [[Эсхил]], [[Софокл]] эм [[Еврипид]] кибик драманы тамалында тургъан трагиклени атлары байламлыды. Афинледе кърал оноу система — [[демократия]] болгъанды.

Афин агломерацияны джери — 412 кв.км. болады. Бу территория: Эгалео (Αιγάλεω), Парнита (Πάρνηθα), Пендели (Πεντέλη) эм Имито (Υμηττός) таула бла къуршоуладыла. Былайда Грецияны адам санындан юч этиб бириси джашайды, эмда 2001 джылны санаууна кёре 3 361 806 адам болады. Алай бла 1 кв.км. джерде 160 адам джашайды. Шахарны арасында тенгизни дараджасындан мийиклик 20 метрди, алай а шахарны территориясыны рельефи бирча тюлдю, тюзле таула бла алмашадыла.

== Шахарны аты ==
Бурунлада «Афинле» аты кёблюк санда болгъанды — {{lang-grc2|Ἀθῆναι}} {{IPA|[atʰɛ̑ːnaɪ]}}. [[1970 джыл]]да [[Грек тил#Хронологизация|кафаревусланы]] къоратыу оноу алыннгандан сора, бирлик санда аты — Αθήνα {{IPA|[aˈθina]}} — официал болгъанды.

Мифологиягъа кёре акъылманлыкъны аллахы -Афинаны атын шахар Афинаны тенгиз иеси [[Посейдон]] бла даулашыуундан сора алгъанды. Афинлени биринчи патчахы [[Кекропс (Геяны джашы)|Кекроп]] (Κέκροπας) джарымы адам, джарымы джылан болгъанды, аны аллында оноу этерге чыгъады, ким боллукъду шахарны болушу деб. Эки кандидат болгъанды -Афина бла Посейдон, ала Кекроннга саугъа этерге керек болгъандыла, патчах къайсысыны саугъасын джаратса, аны шахар болушу этерге оноу алыннганды. .

Посейдон кесини ючтиши бла джерге урады да, джерден кёзлеу чыгъыб башлайды. Греция исси, къаялы къралды, суу анда бек керекди, алай суу тенгиз суу болады, тузлу. Афина джерге ургъаны да, джерден олива терек ёсгенди. Патчах бу саугъаны бек джаратханды. Аны бла шахар Афинаны атын алгъанды.

== Тарихи ==
{{main|Грецияны тарихи}}
[[Файл:Parthenon temple at the Acropolis Athens in 2004.jpg|thumb|left|250px|<center>Афин Парфенон]]
Грек культураны джашнагъан заманыны кёбюсюнде Афинле магъаналы шахар болгъандыла. Грецияны алтын ёмюрюню заманында ( б. э. д. 500 джылдан б. э. д. 300 джылгъа дери) шахар культура бла интеллигенцияны аралыгъы болгъанды, кюнбатыш цивилизацияны бешигиди. и (около [[500 год до н. э.|500 года до н. э.]] до [[300 год до н. э.|300 до н. э.]]) был центром культуры и интеллигенции, и являлся колыбелью западной цивилизации. Буруннгу Афинлени идеялары бла практикалары бюгюнде «кюнбатыш цивилизация» атны джюрютедиле. Алтын ёмюрден сора да Афинле бай шахарлай къалгъандыла, аланы быллай джашаулары Рим империяны эпохасына дери баргъанды.

Философя школланы 529 джыл [[Византия империя]]ны императору [[I Юстиниан]] джабханды. Аннга дери 200 джыл алгъан христиан дин империяны официал дини баямланнганды. Афинле алгъыннгы сыйын тас этиб, тюз провинциал шахарчыкъ болгъанды.  [[XIII]] бла [[XV ёмюр]]лени арасында шахарны византий, француз эмда итальян рыцарла кючлегендиле. Ахыргъыла  XIII ёмюрню аллында Афин герцоглукъ да къурайдыла.

[[1458 джыл]] тюрклюле шахарны кючлейдиле, Афинле [[Оттоман империя]]ны бир кесеги болады. Шахарны халкъы империяны тюшюую бла кючлю азаяды. Шахарны кёб тюрлю районлары бла кёб эски мекям  [[XVII]]—[[XIX ёмюр]]лерини арасында чачыладыла, шахар а уа талай къауумгъа азыкъ болады. Тюрк бла [[Венеция республика]]ны арасында къазауатла да Афинлени джазыуунда бек аман ыз къояды. Венециялы инарал [[Морозини, Франческо|Франческо Морозини]] шахарны 1687 джылны  22-чи сентябрында алыргъа излеб штурмунда  артиллериясы бла [[Парфенон]]ну чачады.

[[Файл:Vista su Atene dal Licabeto.jpg|thumb|250px|<center>Афинлени кёрюнюмю]]
1833 джыл Грек короллукъ къуралыб Афинле ара шахары болгъанында, былайда гитче джерлешимчик болгъанды. Аны ызындан джыллада джангы къуралгъан къралны ара шахары терк айныб башлайды. Андан сора кючлю кенгергени 1923 джылгъа келеди, ол заманда [[Тюрк-Грек халкъ ауушдуруу]]ну эсебинде Анатолиядан кеглен греклилени иги кесеги Афинлени къыйырында джерлешеди. Экинчи дуния къазауатда Афинлени немецле кючлейдиле. Къазауатдан сора шахар джангыдан ёсюб, айныб башлайды, артыкъсыз да бек 1960-чы джыллада. Ол заманлада шахарны къыйырында кёб бетон юй ишленнгенди.
Грецияны [[Европа Бирлик]]ге кириую бла шахаргъа джангы инвестицияла келедиле, аны бла бирге автомобиль трафик бла хауа кирлилик проблемала да келедиле.

== Афинлени административ бёлюнюую ==

Афинле атны талай затха айтыргъа боллукъду:
* Афинле шахаргъа, Афинлени арасын алады, неда А зона деб билинеди. 7 муниципал округга бёлюнеди;
* Афинле номархия, шахарны арасы бла шахар тёгереги киреди (Α, Β, Γ, Δ зонала);
* Афин конурбация, аннга Афинле номархия бла Пирей номархияны муниципалитетлери киреди (Α, Β, Γ, Δ, Σ, ΣΤ зонала), аны тышында Кюнчыгъыш эмда Кюнбатыш Аттиканы да талай муниципалитети киреди.
* Афинле шахарны метрополиялары, аннга бютеу Аттика киреди (Α, Β, Γ, Δ, Σ, ΣΤ, Ζ зонала).

Бусагъатда Афинле 7 муниципал округга бёлюнюбдюле, аланы атлары джокъду номерлидиле:

* 1-чи муниципал районнга шахарны арасы бла сатыу-алыу ючмюйюш киреди(Στάδιο-Ομόνοια-Πλάκα);
* 2-чи муниципал районнга къыбыла-кюнчыгъш тийреле киредиле Νέο Κόσμο бла башлаб Στάδιο бла бошаб;
* 3-чю муниципал округга къыбыла-кюнбатыш тийреле киредиле (Αστεροσκοπείου, Πετραλώνων και Θησείου);
* 4-чю муниципал округга къыбыла тийреле киредиле (Κολωνού, Ακαδημίας Πλάτωνος, Σεπόλια μέχρι Πατήσια);
* 5-чи муниципал округга шимал-кюнбатыш тийреле киредиле Προμπονά районнга дери;
* 6-чы муниципал округга ара тийрелени шималы киреди (Πατήσια Κυψέλη);
* 7-чи муниципал округга шимал-кюнчыгъыш тийреле киредиле (Αμπελόκηποι, Ερυθρός).
Бу бютеу округлада властны эмда бютеу политика партияланы келечиликлери барды.
{{Panorama simple
|image      = Image:Pamorama of Athens.jpg
|fullwidth  = 16079
|fullheight = 1494
|caption    = Афинле
|height     = 200
}}

== Буруннгу Афинлени белгили адамлары ==
* [[Тесей]] — Афинлени биринчи патчахларыны бириди, шахарны къурагъан бу болгъанды
* [[Перикл]] — джамагъат деятель эмда Афинлени б. э. д . V ёмюрде башчысы;
* [[Солон]] — закон къураучу эмда шаир, [[джети акъылман]]ланы бириси;
* [[Сократ]] — белгили философ;
* [[Платон]] — философ, Сократны сохтасы эмда [[Аристотель|Аристотелни]] устазы;
== Улоу инфраструктурасы ==
[[Файл:Афинский трамвай.jpg|thumb|<center>Афина трамвай]]
Афинле шахаргъа эки джол бла кирирге боллукъду: Афинле-[[Ламия]] миллет [[автомагистраль]] бла, джол шахаргъа шималдан киреди, эмда Афинле - [[Коринф]] миллет автомагистраль бла, ол шахарны кюнбатханындан киреди.  Афинлеге  [[Пирей]], [[Рафина]] эм [[Лаврион]] портладан да кирирге болады. Хауа бла [[Элефтериос Венизелос (аэропорт)|Афинлени халкъла арасы аэропорту «Элефтериос Венизелос»]] («Ελευθέριος Βενιζέλος») тюшерге да болады. Грецияда метросу болгъан джангыз шахарды.

Афинледе джамагъат улоуну системасы [[троллейбус]]ладан, [[автобус]]ладан эмда рельса улоудан къуралады ([[метро]], шахар тюбю электропоездле эмда  [[трамвай|трамваи]]).

== Бурунгу белгили джерле ==
* [[Акрополь]]
* [[Джеллени къаласы]]
* [[Дионисни театры]]
* [[Ликавит]]
* [[Аттикалы Геродну одеону]]
* [[Афинаагора]]
* [[Олимпейон]]
* [[Ареопаг]]
* [[Адрианны библиотекасы]]
* [[Гефестны табыныуу]]
== Къарнаш шахарла ==
{| cellpadding="11"
|- valign="top"
|
* {{Байракъ|Тюркменистан}} [[Ашхабад]] ({{lang-en|Ashgabat}}), [[Тюркменистан]]
* {{Байракъ|АБШ}} [[Вашингтон (Колумбия округ)|Вашингтон]] ({{lang-en|Washington}}), [[АБШ]]
* {{Байракъ|АБШ}} [[Лос-Анджелес]] ({{lang-en|Los Angeles}}), [[Калифорния]], [[АБШ]] 
* {{Байракъ|АБШ}} [[Чикаго]] ({{lang-en|Chicago}}), [[Иллинойс]], [[АБШ]] ([[1997]])<ref>[http://www.chicagosistercities.com/index.php Chicago Sister Cities]</ref>
* {{Байракъ|АБШ}} [[Филадельфия]] ({{lang-en|Philadelphia}}), [[Пенсильвания]], [[АБШ]]
* {{Байракъ|АБШ}} [[Бостон]] ({{lang-en|Boston}}), [[Массачусетс]], [[АБШ]]
* {{Байракъ|АБШ}} [[Афиноле (Джорджия)|Афинле]], [[Джорджия]], [[АБШ]]
* {{Байракъ|Эрмен}} [[Ереван]] ({{lang-hy|Երևան}}), [[Эрмен]]
* {{Байракъ|Канада}} [[Монреаль]] ({{lang-fr|Montréal}}, {{lang-en|Montreal}}), [[Канада]]
* {{Байракъ|Португалия}} [[Лиссабон]] ({{lang-pt|Lisboa}}), [[Португалия]]
* {{Байракъ|Италия}} [[Генуя]] ({{lang-it|Genova}}), [[Италия]]
* {{Байракъ|Италия}} [[Флоренция]] ({{lang-it|Firenze}}), [[Италия]]
* {{Байракъ|Италия}} [[Сиракузы]] ({{lang-it|Siracusa}}), [[Италия]] 
* {{Байракъ|Испания}} [[Мадрид]] ({{lang-es|Madrid}}), [[Испания]] 
* {{Байракъ|Испания}} [[Барселона]] ({{lang-ca|Barcelona}}), [[Испания]]
||
||
* {{Байракъ|Колумбия}} [[Кали (шахар)|Кали]] ({{lang-es|Santiago de Cali}}), [[Колумбия]]
* {{Байракъ|Чехия}} [[Прага]] ({{lang-cs|Praha}}), [[Чехия]]
* {{Байракъ|Россия}} [[Москва]], [[Россия]]
* {{Байракъ|Россия}} [[Домодедово (шахар)|Домодедово]], [[Россия]]
* {{Байракъ|Къытай}} [[Пекин]] ({{lang-zh|北京}}), [[Къытай]] ([[2005]])<ref>[https://web.archive.org/web/20080516222136/http://www.ebeijing.gov.cn/ying/default.htm Beijing Sister Cities]</ref>
* {{Байракъ|Къытай}} [[Сиань]] ({{lang-zh|西安}}), [[Къытай]]
* {{Байракъ|Чили}} [[Сантьяго]] ({{lang-es|Santiago de Chile}}), [[Чили]] 
* {{Байракъ|Кипр}} [[Никосия]] ({{lang-el|Λευκωσία}}), [[Кипр Республика|Кипр]]
* {{Байракъ|Палестина}} [[Вифлеем]] ({{lang-ar|بيت لحم}}), [[Палестина]] 
* {{Байракъ|Марокко}} [[Рабат]] ({{lang-ar|الرباط}}), [[Марокко]] 
* {{Байракъ|Перу}} [[Куско]] ({{lang-es|Cusco}}), [[Перу]] 
* {{Байракъ|Сербия}} [[Белград]] ({{lang-sr|Београд}}), [[Сербия]]
* {{Байракъ|Мисир}} [[Каир]] ({{lang-ar|القاهرة}}), [[Мисир]]
* {{Байракъ|Ливан}} [[Бейрут]] ({{lang-ar|بيروت}}), [[Ливан]]
* {{Байракъ|Украина}} [[Киев]] ({{lang-uk|Київ}}), [[Украина]]
|}

'''Партнер шахарла'''
* {{Байракъ|Франция}} [[Париж]] ({{lang-fr|Paris}}), [[Франция]] ([[2000]])
* {{Байракъ|Италия}} [[Рим]] ({{lang-it|Roma}}), [[Италия]]

== Белгиле ==
{{белгиле}}
{{викигёзен|Athens}}

[[Категория:Шахарла]]