Шайо сууда сермешиу
| Шайо сууда сермешиу | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Монголланы кюнбатыш чабыууллары | |||||||||
 Шайо сууну къатында сермешиу. XIII ёмюрню миниатюрасы | |||||||||
| |||||||||
| Къаршчыла | |||||||||
| Маджар, Хорватия | Монгол империя | ||||||||
| Аскер башчыла | |||||||||
| Маджарны королу IV Бела, Хорватияны герцогу Коломан |
Батый, Субэдэй, Шибан | ||||||||
| Кючлери | |||||||||
| 60 минг адам[1] | 25-30 минг адам[1][2] | ||||||||
| Къурманла | |||||||||
| 50 минг адам чакълы бир[3] | 1 000 адам чакълы бир[4] | ||||||||
Шайо сууда сермешиу (Сайо сууда сермешиу; Мохи ёзенде сермешиу) — 11 апрель 1241 джыл маджар король IV Бела бла аны къарнашы хорват герцог Коломанны аскерлери бла, Батый, Шибан, Кадан эмда Субэдэй башчылыкъ этген монгол аскерни арасында сермешиу болгъанды. Маджар-хорват аскер къаушатылгъанды.
Ал тарихи[тюзет | къайнакъны тюзет]
1240 джылда Орусха монгол чабыуулну заманында маджар король IV Бела, алгъы бурун Михаил Черниговскийни джашы Ростиславны кесини къызын тилей келген келечилигин къабыл этмегенди, артдан Даниил Галицкийни джашы Левни да къуру къоллу ашыргъанды. Бу эки зиярат да, Орусха монгол къоркъуу болуб, некяхны юсю бла Маджар бла бирлешир мурат бла этилгенди.
Монголланы баш кючлери Галични кючлеб, Маджаргъа чабхандыла, ала Карпатладагъы Мункач бла Унгвар ауушладан 12-чи март 1241 джыл ауадыла, 16-чы мартха монголланы аллында баргъан бёлеклери (Шибан, 10 минг атлы) Пештге джууукълашадыла. Каданны корпусу къыбыла маршрут бла Молдавия эм Трансильванияны юсю бла баргъанды, ала Варадин, Арад, Перг, Егрес, Темешвар кибик маджар шахарланы чачыб, сермешиуню заманына баш къауумгъа къошуладыла.
Кючле[тюзет | къайнакъны тюзет]
Галиция-Волындан Ара Европагъа кирген монгол аскерлени саны 100 мингден аслам болмагъанды, аны юсюне Польшагъа Байдарны башчылыгъы бла кирген аскерлени саны 3 тюмен (30 минг) болгъанды, баш кючле уа юч къауумгъа юлешиниб Маджаргъа къаршчы бурулгъадыла[1].
Гильом де Рубрукну билдириуюне кёре Маджарны королуну аскери 1253 джылда 30 минг адамдан къуралгъанды[5]. Алай а бу оюм монгол чабыуулдан сора айтылгъанды. Сермешиуню аллында маджар аскерге Хорватияны герцогу Коломанны аскери да къошулгъанды, алай бла маджар-хорват аскерни орта саны 60 минг чакълы бир болады[1].
Джувейни, маджарлыланы (башгирдлени)[6] кючлерин 450 минг аскерчи деб белгилейди, ол Шибанны «ала монгол аскерден эсе эки къатха кёбдюле» деген сёзлерин келтиреди.
Сермешиуню баргъаны[тюзет | къайнакъны тюзет]
Маджар-хорват аскер, алчы монгол бёлекни 6 кюнню сюрюб баргъанды, джетинчи кюнню ингиринде Шайо сууну аллындагъы Мохи ёзенде тохтайдыла.
Кече баш монгол аскер Субэдейни башчылыгъы бла сол флангда суудан ётеди, маджар лагерни къыбыладан ётедиле, башха къауум уа (Батый, Шибан) сууну юсю бла баргъан кёпюрню кючлеб, маджар сакълауул бёлекни ыхтырады. Эртденбла монголла ёзендеги маджар стауатха садакъладан эмда таш атхан тобладан атыб башлайдыла, кечирек лагерге чабадыла. Монголла маджарлыланы къуршаламагъанлары себебли, мадажр-хорват аскер къачыб башлайды, монголла къачхан аскерни сюре да джете да къаушата Пештге джетедиле.
Эсеби[тюзет | къайнакъны тюзет]
Аскерини къаушатылыуу Маджарны джакъсыз къойгъанды. Каданны корпусу Пештден Адриатика тенгизге ётюб Хорватия бла Далмацияны тонайдыла.
IV Бела австрий герцог II Фридрихде букъгъанды, болушлукъ ючюн аннга казнасы бла юч маджар комитатны бергенди. Ызларына къайтхан джолда монгол аскерле Сербия бла Болгарияны джерлерин тонаб къайтхандыла.
Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Храпачевский Р. П. Батыево побоище Цитата этиуде халат: Неверный тег
<ref>: название «RH» определено несколько раз для различного содержимого - ↑ Carey, Brian Todd, p. 128. Аланы ичинде баш къауум - Батый башчылыкъ этген 20-25 минг адам, фланг манёвр ючюн хазырланнган Субэдэйни башчылыгъында 10-15 минг адам.
- ↑ Liptai, Ervin (1985), Military History of Hungary, Budapest: Zrínyi Katonai Kiadó.
- ↑ Морган, Дэвид (1990) Монголы. Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-17563-6.
- ↑ Гильом де Рубрук. Путешествие в восточные страны[1]
- ↑ Джувейни. История завоевателя мира[2]
Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Р. П. Храпачевский. Военная держава Чингисхана — М: ООО «Издательство ACT», 2004[3]
- Магистр Рогерий. Горестная песнь о разорении Венгерского королевства татарами / пер. с лат. яз. и коммент. А. С. Досаева. СПб.: Дмитрий Буланин, 2012, 304 с.
- «История военного искусства VI—XVI вв.», Разин Е. А. «Омега-Полигон», С.-Пб., 1999[4]