Словен тил бетни къайнагъына къара

{{Тил
| аты= Словен тил
| кеси аты= slovenski jezik, slovenščina
| къралла= [[Словения]], [[Австрия]], [[Италия]], [[Маджар]], [[Хорватия]]
| официал статус= [[Словения]], [[Европа бирлик]]
| сёлешгенле= 2,2 млн
| рейтинг= 
| юйюрю= Индоевропа тилле
| классификациясы= — [[Индоевропа тилле]]<br />{{0}}— [[Славян тилле]]<br />{{0}}{{0}}— [[Къыбыла-славян тилле]]<br />{{0}}{{0}}{{0}}— Кюнбатыш къауум
| джазыу система= [[Латиница]] ([[словен алфавит]])
| iso1= sl
| iso2= slv
| википедия= [http://sl.wikipedia.org/wiki/Glavna_stran sl.wikipedia.org]
| слоган=Prosta enciklopedija
}}
'''Словен тил''' ({{lang-sl|slovenski jezik, slovenščina}}) — къыбыла-славян тиллени кюнбатыш къауумуна кирген [[тил]]ди. Сёлешгенлени саны 2 миллион чакълы барды. Аланы асламысы [[Словения]]да джашайды. Словен тил [[лужиц тилле]]ден сора [[экили сан]]ны сакълагъан джангыз славян адабият тилди. Словен тилни кесини аты ([[словак тил]]деча) «славян тил» магъананы тутады (тенглешдир: {{lang-cu|слов{{unicode|ѣ}}ньскъ}})

== Тарихи ==
Словен диалектни биринчи джазма юлгюсюне «Брижин (Фрейзинген) юзюклени» ({{lang-sl|Brižinski spomeniki}}) санайдыла.Ала [[972]] бла [[1093]] джылланы арасында джазылгъандыла. Бу дин текст [[латиница]]да джазылгъанды. Славян тилледе сакъланнга эм эски джазмаланы бириди бу.

Словен адабият тилни [[XVI ёмюр|XVI ёмюрде]] къуралыуу реформаторла [[Трубар, Примож|Примож Трубарны]] (1508—1586), [[Бохорич, Адам|Адам Бохорични]] (1520—1598) эм [[Далматин, Юрий|Юрий Далматинни]] (1547—1589) атлары бла байламлыды. Ол заманда бусагъатдагъы [[Словения]]  [[Сыйлы Рим империя]]ны, [[Австрия империя]]ны эм [[Австрия-Маджар]]ны кесеги болгъанды, ол [[кърал]]лада [[немец тил]] башчылыкъ этген къауумну тили болгъанды, словенча къара халкъ сёлешгенди.

{|style="float: right; margin-left: 4em; margin-bottom: 0em; width: 305px; border: white solid 1px"
|[[Файл:Freising manuscript.jpg|left|thumb|140px|Брижин (Фрейзинген) юзюкледен бет]]
|[[Файл:Ilirizem matia majer pravila 1848 00a.jpg|right|thumb|75px|Матия Майер: «Иллирий сёзлеуню айныууну джорукълары»]]
|}
Немец тил словен тилге уллу этки этгенди, ол себебден бусагъатдагъы сёлешилген словен тилде кёб [[германизм]] барды. Сёз ючюн,  словенча тамырлы ''blazina'' (джастыкъ) деген сёз бла бирге австрий-немец ''Polster'' («поуштер» деб айтылады, [{{МФА|poʊʃtər}}]) сёз да хайырланады. Аны кибик, солвен тилде славян тамырлы ''izvijač'' (бургъуч/отвертка) сёз бла бирге ''šrauf’ncigr'' (айтылгаъны «шрауфнцигр», [{{МФА|ʃraʊfəntsɪgər}}], {{lang-de|Schraubenzieher}}) сёз джюрюйдю. [[1920 джыл]]гъа дери белгили словен алимлени асламысы кеси тиллеринде джазмагъандыла, ол заманда [[лингва-франка]] болгъан немец тилде джазгъандыла кёбюсюне.

[[XVIII ёмюр]]дe [[адабият]] тилни тамалы долень диалектледен шималгъа, [[Любляна]]гъа тая башлайды. Алайы долень эмда горень диалектлени арасында орта орун алгъанды. Бусагъатдагъы словен тилни долень консонантизми бла горень вокализми барды дерге боллукъду.

[[Иллиризм]] эмда [[панславизм]] [[Серб-хорват тил|серб-хорват]], [[Чех тил|чех]] эмда [[орус тил]]леден алыныулагъа себеб болгъанды.

[[1850 джыл]]лада словен адабият тилни къуралыуу бошалады. Адабият тилни къуралыууна эмда айныууна кесини адабият чыгъармачылыгъы бла католик епископ [[Сломшек, Антоний Мартин|Антоний Мартин Сломшек]] уллу юлюш къошханды.

== Джазмасы ==
{{main|Словен алфавит}}

[[Файл:Bohoricica valentin vodnik pesme za pokusino 1806 1-5.jpg|thumb|291px|Бохоричица]]
[[Глаголица]] бла [[кириллица]]ны хайырландырыуда аз юлгю барды, асламысы бла словен тилде [[латиница]]ны хайырланнгандыла, алай а анда  [{{МФА|ʒ}}], [{{МФА|ʃ}}] эмда [{{МФА|tʃ}}] ючюн белги болмагъанды. Бу проблемагъа, заманына кёре, тюрлю-тюрлю оноу этгендиле.

* [[Реформация]]ны заманындан башлаб 1850 джыллагъа дери асламысы бла «[[бохоричица]]» хайырланнганды ([[Бохорич, Адам|Адам Бохорини]] аты бла аталгъанды, бу система латин [[S (латиница)|'''S''' харифни]] эки формасын эки башха таууш белгилеуде хайырланады, эмда шууулдауукъланы белгилеуде эки харифни салгъанды ('''s''' [с], '''{{unicode|ſ}}''' [ц], '''z''' [з], '''sh''' [ш], '''{{unicode|ſh}}''' [ч], '''zh''' [ж]). Бу системаны джетишмегени [з]/[с], [ж]/[ш] харифлени сёзню аллында, уллу харифден башланса, бир-биринден айырыр мадар болмагъаныды (гитче '''s'''/'''ſ''' литераланы уллусу '''S''' болады). Бохорчица бла джазгъан джазыучуладан эм ахыр белгили поэт [[Прешерн, Франце|Франце Прешернди]] ([[1800]]—[[1849]]).
{|style="float: right; margin-left: 4em; margin-bottom: 0em; width: 275px; border: white solid 1px"
|[[Файл:Peter Dajnko - Posvetne pesmi (1827, fragment).jpg|left|thumb|108px|Дайнчица]]
|[[Файл:Metelcica valentin stanic 1928 cesar in opat.jpg|right|thumb|122px|Метелчица]]
|}
* [[XVIII ёмюр]]ню биринчи джарымында «[[дайнчица]]» ([[Дайнко, Петр|Петр Дайнкону]] аты бла, [[1787]]—[[1873]]) эмда «[[метелчица]]» ([[Метелко, Франц Серафин|Франц Метелкону]] аты бла, [[1779]]—[[1860]]) атлы эки система чыгъады, алада латиницада джетишмеген белгиле кириллицадан алынадыла — [{{МФА|ʃ}}], [{{МФА|tʃ}}] эм [{{МФА|ʒ}}] .
* [[XIX ёмюр]]ню арасында бусагъатха дери модификация этилген (Ć бла Đ харифле къоратылгъан) [[Гай, Людевит|Людевит Гайны]] [[хорват алфавит]]и  («гаица») хайырланады. Бусагъатдагъы [[словен алфавит]]де 25 хариф (Q, W, X, Y харифлени къошмай, алай а — Č, Š, Ž харифлени къошуб) эмда дараджасы харифге тенг этилген юч [[диграф]] — DŽ, LJ, NJ — барды.

== Словен тилни вариантлары ==

=== Сёзлеуле ===
{|style="float: right; margin-left: 4em; margin-bottom: 0em; width: 275px; border: white solid 1px"
|[[Файл:Gruppy dialektov.png|left|thumb|174px|Диалект къауумла]]
|}
Словен тил бирикмеген тилледенди. Аны 40 диалектден асламысы барды, ала 8 къауумгъа юлешинедиле: корош, тенгиз, ровтар, горень, долень, штайер, паннон эмда кочев (алгъын немецле джашагъан Кочевье шахарда джашагъанланы джангы къатыш къаууму).

Бир къауум диалектледе эки къауумну да халлары барды, сёз ючюн, корш эм горень къауумну (Австрияны къыбыласында, Кранска-Гораны диалекти), тенгиз эм долень къауумланы (Италияда резьян диалект).

=== Социал вариантла ===
* Джыйымдыкъ тил (''zborni jezik'') — школну, театрны адабият тили;
* Орта неда китаб-сёлешиу тил (''splošno ali knjižnopogovorni jezik'') — Словенияны арасында, эмда шахарлада хайырланнган сёлешиу-адабият тил;
* Андан диалектлеге кёчюуде регионал сёлешиу тилле.

=== Словен адабият микротилле ===
* Прекмур-словен тил: бусагъатда джыйымдыкъ тил орнун алгъанды, алай бусагъатда да Маджарда хайырдандырылады (сёз ючюн, ''Porabje'' газетде).
* [[Резьян микротил|Резьян тил]]  [[Италия|Италияда]] (''rozajanski/rozojanski jazek/langäč'', ''rozajanskë/rozojanskë rumuninjë''‚ ''po näs'', ''po našin''): кёб тюрлю факторланы себеби бла, резьянлыла бютеу словен норма бла хайырланмагъандыла, ала кеслерини диалектлеринде джазгъандыла.

== Джибериуле ==
* [https://sl.wikipedia.org/wiki/Wikipedija:Slovar%C4%8Dek Гитче словен-ингилиз-орус wiki-сёзлюк]
* [https://web.archive.org/web/20110713182810/http://slovarji.najdi.si/anglescina Ингилиз-словен онлайн сёзлюк]
* [http://www.philology.ru/linguistics3/kondrashov-86e.htm Кондрашов Н. А., Словенский язык]
* [https://www.slonline.si/ Learn Slovenian, Centre for Slovene as a Second and Foreign Language]
* [https://rur.bz/slovenian/a1 Словен тил (A1, ингилиз)]

{{stub|тил}}

[[Категория:Тилле]]