Уллу Колумбия бетни чыкъгъан текстине къарау

{{Тарих кърал|аты=Колумбия Республика|кеси аты={{lang-es|República de Colombia}}|статусу=[[бойсунмагъан кърал]]|p1=Джангы Гранада|flag_p1=Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|p2=Венесуэла генерал-капитанлыкъ|flag_p2=Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|p3=Венесуэланы Ючюнчю Республикасы|flag_p3=Bandera_de_Angostura_(20_de_noviembre_de_1817).svg|p4=Эркин провинция Гуаякиль|flag_p4=Bandera de Guayaquil.svg|къуралгъанды=1819<ref name="Bethell1985">{{книга |заглавие=The Cambridge History of Latin America |ссылка=https://books.google.com/books?id=0QghsDsSCB4C&pg=PA141 |год=1985 |издательство=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-23224-1 |страницы=141 |ref=Bethell |язык=en |автор=Bethell, Leslie}}</ref>|къурутулуннганды=1831|s1=Джангы Гранада Республика|flag_s1=Flag of New Granada.svg|s2=Венесуэла Кърал|flag_s2=Flag_of_Venezuela_(1830-1836).svg|s3=Эквадор|flag_s3=Flag of Ecuador.svg|s4=Перу|flag_s4=Flag of Peru.svg|s5=Гайана|flag_s5=Flag of Guyana.svg|s6=Бразилия империя|flag_s6=Flag Regent Prince of Brazil.svg|байракъ=Flag_of_the_Gran_Colombia.svg|герб=Coat of arms of Gran Colombia (1821).svg|гимн=Marcha Libertadora (Азатланыуну маршы)|карта=Great_Colombia_(orthographic_projection).svg|ёлчеми=250px|ара шахар=[[Богота|Санта-Фе-де-Богота]]|тил=[[испан тил]]|дин=[[католицизм]]|валюта=[[пиастр]]|джер ёлчем=2 172 609 км² (1822) 2 519 954 км² (1825)|халкъ=2 469 000 адам (1825)|кърал оноу форма=[[Федератив республика|Федератив]] [[президент республика]]|башчыланы чынлары1=Президент|башчы1=[[Боливар, Симон|Симон Боливар]]|башчылыкъ этген джыллары1=1819-1830|башчы2=[[Кайседо, Доминго|Доминго Кайседо]]|башчылыкъ этген джыллары2=1830,1831|башчы3=[[Москера, Хоакин|Хоакин Москера]]|башчылыкъ этген джыллары3=1830,1831|башчыланы чынлары4=|башчылыкъ этген джыллары4=1830-1831|башчы4=[[Урданета, Рафаэль|Рафаэль Урданета]]|башчыланы чынлары5=Вице-президент|башчы5=Франсиско Антонио Cеа|башчылыкъ этген джыллары5=1819-1820|башчы6=Хуан Герман Россио|башчылыкъ этген джыллары6=1820-1821|башчы7=[[Нариньо, Антонио|Антонио Нариньо]]|башчылыкъ этген джыллары7=1821|башчы8=[[Кастильо-и-Рада, Хосе Мария дель|Хосе Мария дель Кастильо]]|башчылыкъ этген джыллары8=1821|башчы9=[[Сантандер, Франсиско де Паула|Франсиско Хосе де Паула Сантандер]]|башчылыкъ этген джыллары9=1821-1827|башчы10=[[Доминго Кайседо]]|башчылыкъ этген джыллары10=1830-1831|п7=|къошакъ_параметр3=}}

'''Уллу Колумбия''' ({{lang-es|La Gran Colombia}}) — тарихде 1819-1831 джыллада [[Къыбыла Америка|Къыбыла]] эмда [[Ара Америка|Ара Америкада]] къуралгъан [[Колумбия Республика]]ны атыды. Бусагъатдагъы [[Колумбия|Колумбияны]], [[Венесуэла|Венесуэланы]], [[Эквадор|Эквадорну]] эмда [[Панама|Панаманы]] джерлеринде болгъанды<ref>{{cite web|url= http://www.bicentenarioindependencia.gov.co/Es/Contexto/Especiales/Paginas/NombredeColombia.aspx|title= Los nombres de Colombia|accessdate= 2016-08-12|website= Alta Consejería Presidencial para el Bicentenario de la Independencia de Colombia|archiveurl= https://web.archive.org/web/20160918125618/http://www.bicentenarioindependencia.gov.co/Es/Contexto/Especiales/Paginas/NombredeColombia.aspx|archivedate= 2016-09-18|deadlink= yes}}</ref>, частично [[Бразилия|Бразилии]],  [[Гайана|Гайаны]] и [[Перу]].

Бу территория [[Джангы Гранада]] вице-короллукъну, [[Венесуэла генерал-капитанлыкъ]]ны, кечирек а у а [[Короллукъ аудиенсия Кито|Короллукъ Аудиенсия Китону]] джерлерине келишгенди.

== Атыны этимологиясы ==
''Уллу Колумбия'' аты, бусагъатдагъы [[Колумбия|Колумбия Республиканы]] 1831-чи джылгъа дери болгъан кърал бла аджашдырылмамасы ючюн хайырландырылады. Кърал болгъан заманда  ''Уллу Колумбия'' термин бир кере да хайырланмагъанды, аны тарихчиле къурагъандыла.

''Колумбия'' сёз [[Колумб, Христофор|Христофор Колумбну]] ({{lang-es|Cristóbal Colón}}, {{lang-it|Cristoforo Colombo}}) аты бла байламлыды, эмда революционер [[Миранда, Франсиско|Франсиско де Миранда]] ол атны, ол заманлада [[Португалия|Португалия]] бла [[Испания|Испанияны]] колониялары болгъан [[Джангы Дуния (Америка)|Джангы Дунияны]] территориясын белгилер ючюн къурашдыргъанды.
.
== Боливар эмда Федерация ==
[[Къыбыла Америка|Къыбыла Американы]] испан колонияларын азатлагъан [[Боливар, Симон|Симон Боливар]] эмда  [[Венесуэланы Биринчи Республикасы|Венесуэланы Биринчи Республикасыны]] башха революционерлери ''Колумбия'' сёз бла Американы бютеу испан юлюшюн белгилегендиле, 1819-чу джылда уа [[Ангостурада Конгресс]] джангы къралгъа ол атны береди.

Аллында Конгресс федератив республика къурар муратлы болады, къурамы юч департамент болургъа оноу этиледи, ара шахарлары [[Богота]] (Кундинамарка Департамент), [[Каракас]] (Венесуэла  Департамент), эмда [[Кито]] (Кито Департамент). 1819-чу джылда бютеу алгъыннгы вице-короллукъладан колониялыкъ бойсунуудан къуру бир къаууму азатланады.

Джангы республиканы конституциясыны тексти [[Кукута Конгресс|Кукутада Конгрессде]] теджеледи, аннга кёре ара шахар [[Богота|Боготагъа]] кёчюрюледи. Конституциягъа кёре къралда кючллю централизация дараджа болургъа керек болады, аны чуруму джангы къуралгъан къралны къоруулауда кючлю аскер координацияды, ол себебден бу текстге федералистле огъунакъ джанлы боладлыла. Къралны джангы административ юлешиниую бегитиледи — Венесуэла, Кундинамарка эмда Кито андан гитчерек административ биримлеге юлешидиле. [[Боливар, Симон|Боливар]]  къралны президенти болуб сайланады, вице-президент [[Сантандер, Франсиско де Паула|Франсиско де Паула Сантандер]] болады.

Болгъаныны биринчи джаллыранды Уллу Колумбия къатында кёб территориягъа Испан бойсунуугъа къаршчы кюрешлеринде болашыда, Панама федерациягъа 1821-чи джыл киреди, аны юсюне да Кито бла Венесуэланы талай провинциясы да къошулады. 1822-чи джылда  [[Эркин провинция Гуаякиль]] да къошулады. 

[[Перу]] 1824-чю джыл Уллу Колумбияны болушлугъу бла бойсунмазлыгъын алады. 1826-чы джылда Боливар бла Сантандер экинчи болджалгъа сайланадыла.

== Къралны чачылыуу ==
{{Баш статья|Уллу Колумбияны чачылыуу}}
Испания бла къазауат бошалгъандан сора, бирикген кърал бла сепаратистлени арасында келишмегенлик кюч алады. Регионланы хакъларын ёздюруге чакъырыула, регионла бла ара правительствону арасында ангылашмаусузлукъгъа чурум болады, хаман да компромиссле излерге керек болгъанлай турады.

Этилген оноула эки джанны да толусу бла разы этмегени себебли, кърал власть ышангысыз халгъа келеди.

[[Боливар, Симон|Боливар]] [[Латин Америка|Латин Американы]] бирлешдирирге излегенди, алай болса да бютеу кюрешиу заманында бу нюзюрге джеталмагъанды. Уллу Колумбия бирикген латин-америкачы кърал къурауда биринчи тырмашыу болгъанды. Латин-америкачы политикачыланы асламысы бирикген кърал идея джанлы болмагъандыла, ахырында Боливарны кёлю чыгъыб, проектни андан ары бардырыуну тохтады, 1830-чу джылда президентликден да кетеди. 

Боливар къуллугъун къойгъандан сора, къралны ичинде келишмезликле андан да кючлю джанадыла, бир кёзюуде  [[Урданета, Рафаэль|Рафаэль Урданета]] инарал болджаллы халда Боготада властны кючлеб, Боливарны къуллугъуна къайтарыргъа да излейди.

Федерация ахыры бла 1830-чу джылны аягъына чачылады, 1831-чи джылда [[Венесуэла]], [[Эквадор]] эмда [[Джангы Гранада Республика]] кеслерини бойсунмаулукъларын баямлайдыла.

== Айрылгъан къралланы андан ары джазыулары ==
Кундинамарка департамент ([[Сьюдад-Боливар|Ангостурада]] алыннган бегимге кёре) джангы кърал ''Джангы Гренада Республика'' болады . 1863-чю джылда Джангы Гранада атын ''Колумбияны Бирлешген Штатлары'' деб ауушдурады, 1886-чы джылда уа бусагъатдагъы атын алады — ''[[Колумбия|Колумбия Республика]]''. [[Панама]] бу къралны бёлеги болуб 1903-чю джылгъа дери турады, ол заманда 
[[Американы Бирлешген Штатлары|Американы Бирлешген Штатларыны]] болушлугъу бла, [[Панама илипин|Панама илипинни]] ишлерге эмда хайырланыргъа шарт бла айрылыб эркин болады.

Барысындан да кеч айрылгъан Панамыны тышында, Уллу Колумбиядан къуралгъан къралланы байракълары Уллу Колумбияныкъыгъа ушайдыла:

{| align=center
|+ '''Уллу Колумбияны чачылыуундан сора къуралгъан къралла'''
|-
|
| [[Файл:Flag of Panama.svg|200x60px|Панама]]
|
|- style="text-align:center;"
|
| [[Панама]]
|
|-
| [[Файл:Flag of Ecuador.svg|200x60px|Эквадор]]
| [[Файл:Flag of Colombia.svg|200x60px|Колумбия]]
| [[Файл:Flag of Venezuela (state).svg|200x60px|Венесуэла]]
|
|- style="text-align:center;"
| [[Эквадор]]
| [[Колумбия]]
| [[Венесуэла]]
|}
 
== Дагъыда къарагъыз ==
* [[Венесуэланы биринчи республикасы]]
* [[Венесуэланы экинчи республикасы]]
* {{iw|Венесуэланы ючюнчю республикасы||en|Third Republic of Venezuela}}
* [[Колумбия-перу къазауат(1828—1829)]]
* [[Перу бла Боливияны Конфедерациясы]]
* [[Ара Американы Бирлешген Провинциялары]]

== Белгиле ==
{{Белгиле}}

== Литература ==
* {{книга |заглавие=The Santander Regime in Gran Colombia |ссылка=https://archive.org/details/santanderregimei0000bush |издательство=[[Greenwood Publishing Group|Greenwood Press]] |место=Westport, CT |год=1970 |isbn=0-8371-2981-8 |oclc=258393 |ref=Bushnell |язык=en |автор=Bushnell, David}}
* {{книга |заглавие=The Constitutions of Colombia |издательство=[[Duke University Press]] |место=Durham, NC |год=1948 |oclc=3118881 |ref=Gibson |язык=en |автор=Gibson, William Marion}}
* {{книга |заглавие=Simón Bolívar: a Life |ссылка=https://archive.org/details/simonbolivarlife0000lync |издательство=[[Издательство Йельского университета|Yale University Press]] |год=2006 |место=New Haven and London |isbn=0-300-11062-6 |ref=Lynch |язык=en |автор={{iw|John Lynch (historian)|Lynch, John|en|John Lynch (historian)}}}}
==Тыш джибериуле==
*[http://www.crwflags.com/fotw/flags/co-gran.html "Gran Colombia,"] Дунияны байракълары

[[Категория:Тарих|Категория: Тарих]]
[[Категория: Тарих къралла]]
[[Категория: Къыбыла Америка]][[Категория: Латин Америка]]