Хорватия бетни къайнагъына къара

{{Кърал
 |Аты=Хорватия Республика
 |Оригинал аты=Republika Hrvatska
 |Байракъ=Flag of Croatia.svg
 |Герб=Coat_of_arms_of_Croatia.svg
 |Гимн=Lijepa naša domovino
 |Кърал оноуну формасы=[[парламент республика]]
 |Карта=Europe location CRO.png
 |Тил= [[хорват тил]]
 |Ара шахар=[[Загреб]]
 |Эм уллу шахарла=[[Загреб]], [[Сплит]], [[Риека]], [[Осиек]]
 |Башчыланы постларыны атлары=[[Президент|Президент]]<br />[[Премьер-министр]]
 |Башчыла=[[Степан Месич]]<br />[[Ядранка Косор]]
 |Территориясыны орну=123-чю
 |Территория=56 542
 |Халкъыны орну=117-чи
 |Халкъ=4 555 000
 |Джыл=2007 
 |Басыннганы=81
 |БИП =52,05 млрд.
 |БИП джылы=2004
 |БИП орну=72-чи
 |Адам башына БИП =11 577
 |Валютасы=[[Хорват куна]] (HRK)
 |Домен=[[.hr]]
 |Телефон коду=385
 |Заман бёлюмю=1
}}
'''Хорватия''' ({{lang-hr|Hrvatska}}), '''Хорватия Республика''' ({{lang-hr|Republika Hrvatska}}) — [[Ара Европа]]ны къыбласында эмда [[Балкан джарымайрымкан]]ны кюнбатышында орналгъан [[Кърал|къралды]], [[Югославия]]ны къурамында болгъан [[республика]]ланы бириди. [[1991 джыл]] бойсунмазлыгъын баям этиб, [[Югославия]]ны къурамындан чыкъгъанда. [[Кърал оноу форма]]сы бла демократ [[Республика|респбуликагъа]] саналады. Аты [[хорватлыла]] деген [[Этноним|этнонимден]] къуралгъанды. Ара шахары да, эм уллу шахары да [[Загреб]]ди. Шимал-кюнбатышда [[Словения]] бла, шимал-кюнчыгъышда [[Маджар]] эмда [[Сербия]] бла, къыбылада — [[Босния эм Герцеговина|Босния эм Герцоговина]] эмда [[Черногория]] бла чеклешеди; кюнбатышда [[Андриатика тенгиз|Адриатика тенгиз]] джууады. Миллет валютасы — [[Хорват куна]]ды. [[БМО|БМО-гъа]], [[ЕКъИО|ЕКъИО-гъа]] (''ОБСЕ''), [[Европаны Кенгеши]]не киреди. [[НАТО|НАТО-гъа]] [[2009 джыл]]ны [[1 январь|1-чи январында]] киргенди.

== Тарихи ==

Римге дери кёзюуде, Адриатиканы джагъасында талай белгили, магъаналы индоевропалы болмагъан археология культура болгъанды, аланы ичинде эм буруннгу «[[Импрессо|импрессоды]]». Доммакъ ёмюрню эпохасында Адриатика джагъалада «импрессо» культураны адамлары джашагъандыла, ала кеслерини керамикалары бла белгилидиле. [[Бутмир культура]], кечирек а уа — [[кастельер культура]], ол культураладан джюзден артыкъ бегитилиген джашау джер къалгъанды. Бизни эраны башына, бусагъатдагъы Хорватияны джери (эскиде — [[Либурния]]) римлиле бла хорланыб, къолгъа алыннганды.
 
[[Файл:Oton Ivekovic, Dolazak Hrvata na Jadran.jpg|thumb|left|200px|Отон Ивекович, хорватлыланы Адриатика тенгизни джагъасына джетгенлери]][[Файл:Forteresse de Dubrovnik.jpg|thumb|left|200px|Дубровникни къаласы]]Хорват миллетге атын берген хорват атлы славян тайпала, Адриатиканы кюнчыгъыш джагъаларына [[VII ёмюр]]де кёчгендиле. Кечирек, [[Хорват Патчахлыкъ]] регионда эм кючлю [[кърал]] болгъанды. [[1102 джыл]] Трпиморович династия тауусулуб, хорват корона династиялыкъ уния бла [[Маджар Патчахлыкъ]] бла бирлешгенди. [[XV ёмюр]]ню ортасында, къралны шималында маджар иелик, тюрк иеликге орнун къойгъанды, ол заманлада Хорватияны бир кесеги — [[Далмация]] [[Венеция республика]]гъа киреди. [[Дубровник республика]] уа кесини эркинлигини асламысын сакълагъанды.

[[1526 джыл]], [[Сыйлы Рим империя]]ны императору Фердинанд I-ни таб династия некяхы маджар эм хорват коронаны къолгъа алады. [[Габсбургла]] ие боладыла бу эки къралгъа. [[XX ёмюр]]ни аллына дери ала болгъандыла Хорватияда иеле. Венеция Республиканы къуругъанындан сора ([[1797]]), Габсбург монархияны джерлерине [[Истрия]], [[Далмация]] бла [[Дубровник]] (1809-13 дждж. — [[наполеон Франция]]ны [[Иллирия]] провинциясы) къошулгъандыла.

[[Биринчи дуния къазауат]]дан сора [[1918 джыл]] Хорватия [[Серблилени, Хорватлыланы эмда Словенлилени Королевствосу]]на киреди, алай а тенгиз джагъала — [[Истрия]], [[Риека]] бла [[Задар]]) [[Италия]]гъа [[Венеция-Джулия]] атлы провинция болуб къошуладыла. [[1929 джыл]] кърал [[Югославия Королевство]] атны алады. [[1939 джыл]]ны [[26-чы август]]унда [[Цветковични-Мачекни келишиую]]ню тамалында, Хорватия, королевствону ичинде айры [[бановина]] болуб, автономия алады.

[[1941 джыл]] [[усташла]], [[Анте Павелич]]ни башчылыгъы бла нацистле джанлы [[Бойсунмагъан кърал Хорватия]] къурайдыла. [[Иосип Броз Тито]] башчылыкъ этген, коммунист кёллю партизан отрядланы басыуу бла, Павелични къралы къуруйду, [[Социалист Федератив Республика Югославия]] неда СФРЮ къуралады, аны ичине башха беш республика бла бирге Хорватияда киреди.

[[1991 джыл]], Хорватия бойсунмагъанын баям этеди, ол джыл огъунакъ дуния джамагъат аны баямын къабыл этеди. 1991-1992 джылладан [[1995 джыл]]гъа дери баргъан бойсунмазлыкъ ючюн къазауат башланады. Хорватия бла [[Словения]]ны СФРЮ-дан айрылыулары, къралны чачылыууна себеб болгъанды. Хорватия къралны бирлигини тамамы бла [[1998 джыл]] орнуна келгенди, биринчи [[президент]]и [[Франьо Туджман]] болады.

== Политика структурасы ==
[[Файл:Hrvatski sabor.jpg|thumb|left|200px|Хорватияны парламентини мекямы]]
Хорватия президент кърал оноу формасы болгъан [[Парламент республика|парламент республикады]], [[Унитар кърал|унитар къралды]]. [[Закончыгъарыучу власть]] [[2001 джыл]]дан бери бир палаталы Парламент (Сабор) бла келечиленеди. 1991-2001 джыллада [[парламент]] эки палаталы эди.

[[Къралны башчысы]] — [[президент]] [[Степан Месич]]ди (Хорват халкъ партия) (5 джылгъа сайланады). [[Правительство]]ну башчысы — [[премьер-министр]] Ивица Рачанды.

Хорватияны [[территория]]сы 21 жупаннга, 122 [[шахар]]гъа эмда 424 общинагъа бёлюнюбдю. Жупан статус Хорватияны [[ара шахар]]ы [[Загреб]]де да барды. [[Конституция]]сы [[1990 джыл]] алыннганды, [[Югославия]]дан бойсунмайлукъ [[1991 джыл]]ны [[25 июнь|25 июнунда]] баямланнганды. Конституциягъа: 1) азчылыкъ хакъланы юсюнден, 2) джарымпрезидент оноу моделни, парламент кърал оноуну моделине кёчюрюу, 3) парламентни реформасыны юсюнден. [[Парламент]]и бир палаталыды (асламысы партия списокладан сайланады, бир бёлеги миллет азчылыкъладан). [[2001 джыл]]гъа дери округланы палатасыда болгъанды.

Политика партияла: Хорват демократ биригиу, Хоравтияны социал-демократ партиясы, Хорват халкъ партия, Хорват элчи партия, Хакъны хорват партиясы, Истрия демократия бирлешиу, Либра.

== Географиясы ==

[[Файл:Un-croatia.svg|thumb|250px|Хорватияны картасы]]
Хорватия къыбыла-кюнчыгъыш [[Европа]]да орналгъанды. Джери - 56 542 км², суу акваториясы — 33 200 км². Акваторияда бек кёб [[айрымкан]] барды, бютеулей саны 1185-ди, аладан 67-де адам джашайды. Эм уллу айрымканла — Крк бла Цресди.

Хорватия шималда [[Словения]] (670 км), шимал-кюнчыгъышда [[Маджар]] бла (329 км), кюнчыгъышда [[Сербия]] бла (241 км), къыбылада [[Босния эм Герцеговин|Босния эм Герцоговина]] бла (932 километр) эмда [[Черногория]] бла (25 км) чеклери барды. Кърал эки бёлекден къуралады — [[континент]]лик, асламысы бла Сава сууну бассеининде; эмда адриатикалыкъ - [[Адриатика тенгиз]]ни джагъасы бла узун тар джер.

== Экономикасы ==

Баш санагъатлагъа: [[кеме ишлеу]], [[машина ишлеу]], [[химия]], [[азыкъ]], [[текстиль]], [[агъач]], [[электротехника]] эмда [[электроника]], [[фармацевтика]] саналады. [[Туризм]]да къралны [[экономика]]сында уллу орун алады.

== Халкъы ==

Адам саны — 4 млн 700 минг. [[2001 джыл]]да санаугъа кёре миллет къурамы:
* хорватлыла (89,6 %),
* серблиле (4,5 %),
* боснийлиле (0,5 %),
* Маджарлыла (0,5 %),
* словенлиле (0,3 %),
* румынлыла (0,2 %),
* албанлыла (0,1 %),
* черногорлула (0,1 %)
* башхала (4,1 %).

Дин —
* католикле (87,8 %),
* ортодоксла (православие) (4,4 %)
* башха христианла (0,4 %)
* муслиманла (1,3 %)
* башхала (0,9 %)
* дин тутмагъанла (5,2 %)

== Культура ==

Хорватияда кърал тил [[Хорват тил|хорват тилди]]. Бир-бир [[тарих]] [[шахар]]ларында [[Итальян тил|итальян тилни]] [[официал тил|официал статусу барды]]. Миллет азчылыкъланы тиллери да конституция бла сакъланады. Истрия джарымайрымканда эки къуруй тургъан роман тил барды — [[истророман тил]] эмда [[истрорумын тил]].
Хорватияда кёб тюрлю фестиваль ётеди. Быллай къалын маданият джашау, тенгиз, джумушакъ климат джыл сайын мингле бла туристлени келиулерине себеб болады.


{{Европаны къраллары}}
{{Commonscat|Croatia|Хорватия}}
{{Иги статья}}

[[Категория:Къралла]]