Бавар Совет республика

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Бавар Совет Республика
нем. Bayerische Räterepublik
Танылмагъан кърал
[[Веймар Республика|←]]
 
←
6-чы апрель — 3-чю май 1919 джыл [[Веймар Республика|→]]
 
→
Байракъ

Республиканы территориясы
Ара шахары Мюних
Тил(лер)и немец тил
Кърал оноууну формасы социалист республика
Президент
 - 6-чы апрель — 12-чи апрель 1919 Эрнст Толлер
 - 12-чи апрель — 3-ч. май 1919 Евгений Левине

Бавар Совет Республика (БСР) (нем. Räterepublik Baiern) — къысха заман джашагъан 1918-1919-чу джылладагъы Немец революцияны заманында социалист къралды. [1] [2] Ишчи советлени республикасы (Council communism) болгъанды. Республика 1919-чу джылны апрелинде, Баварияны Халкъ Къралыны (People's State of Bavaria) Курт Айснерни ёлтюрюлюую бла къурутлгъаныны ызындан, Баварияда социалист республика къурар нюзюр бла баямланнганды. БСР айдан аз заманны ичинде Рейхсверни эмда фрайкорну бёлеклери бла къурутулгъанды. Республиканы аудурууна къошулгъан бир къауум,Адольф Гитлер кёб джерде Бавар Совет Республика джанлы болгъанын айтханына къарамай, кечирек властха келген Германияны национал-социалист ишчи партиясына киредиле.

Бавар Совет Республиканы власты, башында коммунист Е. Левине болуб, Баварияда банкланы национализациясын башлайды, индустрия къуралышдалада, ишчилени сауутландырыб ишчи контроль къуралады, сауутланнган ишчиледен контрреволюция бла кюрешир ючюн кёзюусюз коммисияла къурайды.

Аны бла бирге бавар коммунистле иги танг халат этедиле, аланы ичинде элчи къауумну кеси джанын тартмагъаныды.

Германияны башха бёлгелеринде пролетариат джакъламайды, Бавар СОвет Республика 1919-чу джылны 3-чю майына онгчу социал-демократланы, башында Густав Носке бла Отто Вельс болгъан кючлери джанындан къурутулады.

Ал тарих[тюзет | къайнакъны тюзет]

Республиканы къуралыууну баш чуруму Герман империяны Биринчи дуния къазауатда хорланыуу болгъанды, аны ызы бла къралда социал къаугъа, азыкъ дыккылыкъ кесини ишин этгенди. Бу хаосну заманды 1918-чи джылдагъы Немец революция къабынады. 1918-чи джылны октябрында аякънда немец тенгизчиле Килде эмда башха портлада аякъланадыла. Ноябрны башына, бу къозгъалыула, бютеу къралгъа джайыладыла. 1918-чи джылны 7-чи ноябрында, Орус революцияны биринчи джыллыгъына Баварияны королу III Людвиг юйдегиси бла бирге Мюнихдеги патчах къаладан къачады, Германияны бойсунмагъан социал-демократ партиясыны келечиси Курт Айснер эсе уа (USPD), ол заманда баямланнган Баварияны Халкъ Къралыны башчысы болады [3] .

Айснер социалист кърал джанлы болса да, орус большевиклени бардыргъан политикаларына къаршчы болгъанды, власт халкъны мюлк иелик хакъын къорууларыгъын баямлайды. Джангы власт халкъны тамал кереклилерин баджаралмагъаны себебли, 1919-чу джылны январында баргъан сайлаулада, алтынчы орун алыб хорланады. 1919-чу джылны 21-чи февралында, кесини къуллукъдан айрылыууну баямлар мурат бла парламентге джол алгъан заманда, аны онгчу миллетчи [[|Anton Graf von Arco auf Valley]] (ингил.) ёлтюреди.

Айснерни ёлюмюнден сора ландтаг джыйылады, анда социал-демократланы алчысы, Айснерни хукуматында ич ишлени министри [[]] (Erhard Auer) Айснерге уллу махтау бериб башлайды, алай а ол заманнга мурдарны аркъасында Ауер болгъан хапар джайылады. Бу тамалсыз хапарлагъа ийнаныб, официант болуб ишлеген, социал-деморкат Алоиз Линдер, Ауерге герохдан эки кере атыб, ауур джаралы этеди. Бу Айснерни башха джанлыларына таукеллик береди, алада саутдан атадыла, тюйюшедиле, бир депутат ёледи, эм азы бла эки министр нервалары бузулуб госпиталлыкъ боладыла. Андан сора Баварияда власт джокъну орнунда болады. .[4]

Анда сора къозгъалыула башланадыла. Айснерни ёлюмю, демонстрациялагъа чурум болады, Мюних Университет джабылады, аристократланы тонау, кеслерин къачырыу башланады. Сайлаулада алалмагъан дагъанны, солчула энди орамда къолгъа аладыла. [4]

1919-чу джылны 7-чи мартында, социалистлени джангы алчысы Йоханнес Гоффман - антимиллитарист, алгъыннгы школ устаз, парламент коалиция властны къурады, алай болса да бир айдан, 6-чы апрелден 7-чи апрелге коммунитсле бла анархистле, Маджар Совет Республиканы къуралгъанындан кёл алыб, Эрнст Толлер башчылыкъда совет республика баямлайдыла. Толлер, алкъын къуралмагъан "Бавар Къызыл аскерден" джангы республиканы джакъларларын эмда контрреволюцияны къайсы тюрлюсю бла кюреширин излейди. [5] [6]

Гофманны правительствосу Бамбергге къачады, алайын хукуматны джангы резиденциясын этиб баямлайды.

Эрнст Толлерни правительствосу[тюзет | къайнакъны тюзет]

Эрнст Толлер, 1923-чю джыл

Аллында Бавар Совет Республиканы башында Эрнст Толлер кибик бойсунмагъан социал-демократла эмда джазыучу Густав Ландауер, саудюгер Сильвио Гезель, драматург Эрих Мюзам кибик анархистле боладыла. Кеси да драматург болгъан Толлер революцияны "бавариячы сюймеклик революция" деб суратлайды. [7]

Толлерни хукуматыны иги сайланнганды дерча тюлдю. Сёз ючюн, тыш кърал ишлени министрини орунбасары Франц Липп, талай кере психиатрия госпиталда джатыб чыкъгъанды, ол Вюртемберг бла Швейцариягъа 60 локомотив бермегенлери ючюн къазауат баямлайды. [8] [9] Рум папа XV Бенедикт джууукъ таныш болгъанын да айтханлай тургъанды [10], аны бла къалмай Владимир Ленин бла папагъа телеграмма джибереди, телеграммада алгъыннгы министр-президент Хофман Бамберге министр туалетнден ачхычланы урлаб кетгенинден тарыгъады. [11]

Толлерни башха кадр оноулары: аскер ишледен комиссар -алгъыннгы официант; хаулелиги бла тутулгъан, гудучу - Мюнихни полициясыны президенти; ташыу министрликге башчылыкъгъа темир джолда темир рельсаланы ариулаучуну салады; католик дин кючлю болгъан Баварияда, бютеу школлада монах тишириула ишлегенди, окъуу министр этиб чууутлу атеистни салады. Кърал джашар мекямланы министри уа быллай буйрукъ береди: бир юй да юч бёлюмден аслам болмазгъа керекди эмда къонакъ бёлюм аш бёлюм бла джукълау бёлюмню башында болургъа керекди. [12] Башха министр эсе уа капитализмни къурутур ючюн ахчала эркин ачха болурларын даулагъаны[9].


Евген Левинени правительствосу[тюзет | къайнакъны тюзет]

Евген Левине

1919-чу джылны 12-чи апрелинде, шабат кюн, Толлерни режимини оноугъа кириунден къуру алты кюн ётгенден сора, башында юч орус большевик болгъан Коммунист партия властны кючлейди, джангы правительствону башына Евген Левине бла ГКП-ни Бавар секциясыны башчысы Макс Левин келедиле. [1] [13] Коммунистле властны, Суу тал путчну заманында да тутадыла, ол заманда Бавар Къызыл Аскерни командири Рудольф Егельгофер контрреволюция кючлени къаушатады. [14]

Къызыл майданда Ленин биринчи май байрамлашыуда: "Азатланнган ишчи класс юбилейин къуру Совет Эресейде тюл, ... Совет Баварияда да байрамлайды" деген сёзю бла бавар коммунистлеге кёл береди [13] [15] [9] – Левине къаты коммунист реформаланы башлайды, аланы ичинде фабрика ишчиледен "Къызыл аскерни" къурау, мюлкню, азыкъны энчи сауутну конфискация, багъалы юйлени сыйырыб юйсюзлеге бериу, заводла бла башха мюлкню сыйырыб ишчилени контролуне бериу. Мюнихни эм уллу клисалырыны бири сыйырылыб, революция клиса этиледи. Бавария, Ара Европаны большевизациясыны авангардында барыргъа керек болгъанды, бютеу ишчиле уа аскер мизамгъа кирирге керек болгъандыла. [9]

Левинени акъылында къагъыт ачханы къоратыу, окъуу системаны тюрлендириу болгъады, алай а аланы барысында этерге джетишмегенди. Аны бла бирге, Макс Левин, Ленинни буйругъун тындыра аристократла бла орта классны келечилерин аманат этиб тузакълагъа атады. [9]

Левинени властны кючлеген къысха заманны ичинде бай Баварияда азыкъ джетемеу уллу проблема болады, артыкъсыз да сют джокъ болады. Сютню джетмегенини хыртха уруу, политика проблема болады, аннга джууабха коммунист правительство: «Буну магъанасы неди? ... Сютню кёбюсю буржуазияны сабийлерине кетеди. Ала джашарларын биз уллу излемейбиз. Ёлмеселе пролетариатны джаулары болуб ёсерикдиле». [15]

Гофманнгна бойсуннган аскерле бла сауутлу Kampfbund (сермешиучу лига) эмда башха къозгъалыуланы [16] 13-чю апрелде БСР-ны аудуруу кюрешлери ишчиледен къуралгъан Къызыл аскер басдырады, ол урушлада 20 адам джан береди [9]

Интервенция эмда джокъ этилиу[тюзет | къайнакъны тюзет]

Конкурент правительствола - Бабергде штаб-фатары болгъан Гофманны Баварияны Халкъ Къралы бла Мюнихдеги штаб-фатарлары болгъан Бавар Совет Республиканы аскерлери Дахауда бир-бирлерине къаршчы келедиле, Гофманны 8000 аскерчиси бла Совет республиканы 30 000 аскерчиси сермешедиле. Эрнст Толлерни башчылыгъында БСР-ни аскерлери Дахаудагъы биринчи сермешиуде хорлайдыла, алай а Гофманнга болушлукъгъа генерал-лейтенант Бургард фон Овенни башчылыгъында 20 000 аскерчиси бла Фрайкорпус бёлек джибереди. Андан сора Овенни аскерлери бла Гофманнга бойсуннган , коммунистле "Капитализмни акъ гвардиясы" деб атагъан немец аскер бёлекле Дахауну кючлейдиле, аны бла къалмай Мюнихни къуршоулайдыла. БСР джанлыла 26-чы апрелде «Vier Jahreszeiten» отелде Туле Джолдашлыкъны отоуларын кючлейдиле, анда Джолдашдыкъны секретары болгъан графиня Геллу фон Вестарпны эмда башха алтауланны аманатха джесир аладыла. [17] Эгельгофер 30-чу апрелде бу алты аманатны эмда дагъыда ышаннга салыу буйрукъ береди. [15] Аланы ичинде граф Густав Турн-и-Таксис да болады. [18] Толлер къаршчы чыкъса да аманатла ёлтюрюледиле. [19]

Фрайкорпс Мюнихни къорууларуун 1-чи майда бузады [19], орам сермешиуле ауур сауут, авиация да хайырландырылады». [20] Эм азы бла ичлеринде 335 тюз адамла болуб, 606 адам ёледи. [15] [20] Кечирек, Левине кърал сатхынлыкъ чурум бла къазагъа джолугъады, эмда Штадельгайм тюрмеде ышаннга алынады. Густав Ландауер эсе уа Фрайкорпс бла сермешиуде ёледи [21], бавар Къызыл аскерни командири Рудольф Эгельхофер эсе уа джесир алыннганындан сора, сюдге джолукъдурулмай ёлтюрюледи. Кёб башха тюрме болджаллагъа джолукъдуруладыла, аланы ичинде Толлер (5 джыл), анархист, джазыучу Эрих Мюхсам (15 джыл); бир къаууму андан да аслам джылгъа тутуладыла, бютеулей да 6000 джылгъа, бир къаууму уа каторга ишлеге. [20]

Сюд процесследен сора, эмда 1000-1200 чакълы бир коммунист бла анархистны ышаннга алыныб ёлтюрюуюнден сора, Овен шахарны азатланнганын баямлайды, Бавар Совет Республика да джокъ болады. [19] Къагъытда Гофманны правительствосу орнуна келсе да, Мюнихде керти власт онгчу кючлеге кёчеди. [22]

14-чю августда Бамберг конституция къабыл этиледи, аннга кёре Эркин кърал Бавария джангы Веймар республиканы къурамында бегитиледи.

Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]

  1. ↑ 1,0 1,1 Gaab, 2006, p. 58
  2. ↑ "Bavarian Council Republic" in Encyclopædia Britannica (1969)
  3. ↑ Schuler, Thomas The Unsung Hero: Bavaria's amnesia about the man who abolished the monarchy. The Atlantic Times (December 2008).
  4. ↑ 4,0 4,1 Mitcham (1996), б. 32
  5. ↑ Mühsam, Erich (1929) Von Eisner bis Leviné, Berlin-Britz: Fanal Verlag б. 47
  6. ↑ Mitcham (1996), бб. 32–33
  7. ↑ Gaab, 2006, p. 59
  8. ↑ Taylor, Edumund (1963). The Fall of the Dynasties: The Collapse of Old Order. London: Weidenfeld & Nicolson. p. 365. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Evans, Richard J. (2003). The Coming of the Third Reich. New York: Penguin Books. pp. 158–161. ISBN 0-14-303469-3.
  10. ↑ Noske, Gustav (2015) Von Kiel bis Kapp, Vero Verlag.б. 136
  11. ↑ Frölich, Paul (2001). Die Bayerische Räte-Republik. Tatsachen und Kritik. Cologne: Neuer Isp Verlag. p. 144. ISBN 978-3929008685. 
  12. ↑ Mitcham (1996), б. 33
  13. ↑ 13,0 13,1 Bullock, Alan (1991). Hitler and Stalin: Parallel Lives. New York: Alfred A. Knopf. p. 70. ISBN 0-394-58601-8. 
  14. ↑ Palmsonntagsputsch, 13. April 1919 – Historisches Lexikon Bayerns.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Burleigh (2000), p. 40
  16. ↑ Bracher (1970), p. 110
  17. ↑ Bracher (1970), бб. 109–110
  18. ↑ Timebase Multimedia Chronography. Timebase 1919. Accessed September 23, 2006.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Mitcham (1996), бб. 34–35
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Kershaw (1999), бб. 112–116
  21. ↑ Horrox, James Gustav Landauer (1870–1919). Anarchy Archives.
  22. ↑ Shirer, William L. (1960) The Rise and Fall of the Third Reich. New York: Simon and Schuster. б. 33

Библиография

Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]

Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Бавар_Совет_республика&oldid=109680»