Адай гютдю
| Адай гютдю | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Дарманлы адай гютдю. Чакъгъан ёсюмлюкню кёрюнюмю. | ||||||||||||
| Илму классификациясы | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Латин аты | ||||||||||||
| Althaea L. | ||||||||||||
|
Адай гютдю (лат. Althaéa) — мальвалыла юйюрден бирджыллыкъ неда кёбджыллыкъ ханс къауумду.
Ботаника ангылатыуу
[тюзет | къайнакъны тюзет]Эки метрге джетгенк ёксюлдюм джашил хансды. Баш, тюб тамыры да базыкъдыла, къысхадыла. Кёб бутакъчыкълары барды. Орта тюб тамыры агъашчады, бутакълары джумушакъ, аланы тыш кёрюнюшлери кёксюлдюм, ичлери акъсылдыла. Баш тамырдан ёрге ёсген саптагъайы тюздю, юсю кёксюлдюм тююкле бла джабылыб, эм башы бутакъчыкълагъа айрылыбды. Ала къысхадыла, ёрге айланыбдыла, чапыракълары кёзюулю битедил, узунлукълары 5 сантиметрге джетед, къыйрлары мычхыны ауузучады, кёрюнюулери къатапачады. Чапыракъланы къоюнларында гоккалары, ала адай гютдюню саптагъайыны башырагъындадыла. Къысха гюл саптагъайны юсюнде битеди, гокка табакъчыкъ беш чапыракъ къалакълыды. Аланы орталарында назик джипчикле блабир-бирлерине байланыб, кимит бетли бек кёб 50-60 чакълы эрекер урлукъ болады. Урлугъу - юч уялы, кёб ууакъ урлукълу зугул, конгур бетлиди. Адай гютдю, июнь айдан сентябргъа дери чагъады, урлугъу сеньябрь, октябрь айлада бишеди.
Магъанасы эмда хайырланыуу
[тюзет | къайнакъны тюзет]Дарман ханс кибик адай гютдю эртдеден бери белгилиди, Къарачайда бу дарманны ёпкесинде, ёпке башында, тамакъда сууукъдан бергендиле, хыппырыгъын аталмагъанлагъа да бек джарагъанды.
Адай гютдюню тамырындан:
- ашарыкъ индустрияда кёмюклеучю этедиле.
- медицинада эмда ветеринарияда — хыппырыкъ атдырыучу дарман этиледи.
- Мукалтин — дарманлы адай гютдюден этилген джараулу ёпке дарманды.
Классификациясы
[тюзет | къайнакъны тюзет]Келечилери
[тюзет | къайнакъны тюзет]12 тюрлюсю[1] Евразияны орта климатлы зонасындадыла, аладан бир къауум:[2]
- Althaea armeniaca Ten. — Эрмен адай гютдю
- Althaea broussonetiifolia Iljin — Брусцена чапыракълы адай гютдю
- Althaea cannabina L. — Кендир адай гютдю
- Althaea hirsuta L. — Къаты тюклю адай гютдю
- Althaea longiflora Boiss. & Reut.
- Althaea ludwigii L. — Людвигни адай гютдюсю
- Althaea officinalis L. — Дарманлы адай гютдю