Германияны оккупациясыны совет зонасы
| Германияны оккупациясыны совет зонасы нем. Sowjetische Besatzungszone Оккупация этилген территория | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 Бусагъатдагъы Германияны картасында совет оккупацион зона | |||||||
| Ара шахары | Берлин | ||||||
| Джер ёлчеми | 108333 км² | ||||||
| Кърал оноууну формасы | Аскер администрация | ||||||
| Баш тамада | |||||||
| - 1945—1946 | Г. К. Жуков | ||||||
| - 1946—1949 | В. Д. Соколовский | ||||||
| - 1949 | В. И. Чуйков | ||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Германияны оккупациясыны совет зонасы[2], неда совет оккупация зона[3] (СОЗ) (нем. Sowjetische Besatzungszone, SBZ, Ostzone) — Германияны 1945-1949-чу джыллада территориясында тёрт оккупацион зоналаны бириди, Экинчи дуния къазауатдан совет аскер администрацияны оноуунда болгъанды.
Территориясы[тюзет | къайнакъны тюзет]
Совет зонагъа Герман рейхге кирген Саксония, Анхальт, Тюрингия, Мекленбург къралла (1934-чю джылгъа дери эки айры кърал: Мекленбург-Штрелиц эмда Мекленбург-Шверин), эмда Пруссияны кюнбатыш кесеклери — Галле-Мерзебург бла Магдебург провинцияла (1944-чю джылгъа дери эки провинцияда бир Саксония провинцияны къурагъандыла), Бранденбург провинцияны кёбюсю, дагъыда Тёбен Силезия бла Померанияны къалгъанлары (кёбюсю Польшагъа къошулгъанды) эмда Брауншвейгни талай эксклав эксклавы [4] .
Совет зонаны территориясында беш административ бири къуралгъанды — юч Джер: Саксония (Пруссияны Тёбен Силезия провинциясындан къалгъан территорияла къошулгъандыла), Тюрингия (Пруссияны Саксония провинциясыны Эрфурт бёлгеси къошулуб) эмда Мекленбург (Пруссияны Померания провинциясыны къалгъаны къошулуб) эмда эки провинция: Бранденбург бла Саксония-Анхальт (Анхальт бла прусс провинция Саксонияны территориясыны кёбюсюн бирлешдириб, эмда совет зонагъа тюшген Брауншвейгни эксклавлары бла тюринг эксклав Альштедт къошулгъанды). 1946-чы джылны декабрындан 1947-чи джылны февралына дери бу джерлени эмда провинцияланы хар бириси кесини конституциясын алгъанды .
1947-чи джылны 25-чи февралында буйрукъ бла совет оккупация зонада официал халда Эркин кърал Пруссия джокъ этилгенди[5]. 1947-чи джылны 21-чи июлунда буйрукъ бла Бранденбург бла Саксония-Анхальт провинция статусларыны орнуна джер статус алгъандыла[6].
Политикалыкъ эмда экомикалыкъ джашау[тюзет | къайнакъны тюзет]
1945-чи джылны 27-чи июлунда ара администрацияла (Zentralverwaltung) къураладыла, ала министрликлени ролларын ойнагъандыла, аланы президентлери уа министрлени орнун тутхандыла, 1947-чи джылны 11-чи июнунда Герман экономика комиссия (Deutsche Wirtschaftskommission) къуралады, аннга ара администрацияланы президнетлери киредиле, башчы болуб (Vorsitzender) 1948-чи джылда социалист Генрих Рау сайланады. Ара администрацияны президентлерин эмда Немец экономика комиссияны тамадасын Германияда совет аскер администрация белгилегенди.
1946-чы джылны 13-чю июнунда кёзюулю ландтагла къураладыла (хар биринде ГСБП, ГЛДП, ХДБ эмда ССХП партияладан эмда джамагъат къуралышладан тенгишер келечи болгъанды). 1945-чи джылны 4-чю июлунда Джер администрацияла къураладыла (Landesverwaltung) Мекленбурге-Ал Померанияда, Саксонияда эмда Тюрингияда. 1946-чы джылны 20-чы октябрында ландаглагъа сайлаула ётедиле, аланы барысында да кёбчюлюкню ГСБП алады. 1946-чы джылны 20-чы декабрында Тюрингияны конституциясы алынады, 1947-чи джылны 10-чу январында — Саксония-Анхальтны конституциясы, 1947-чи джылны 6-чы февралында — Брандурбургну конституциясы, 1947-чи джылны 28-чи февралында — Саксонияны конституциясы, 1947-чи джылны 16-чы январында — Мекленбург-Ал Померанияны конституциясы. Джерлени закон къураучу органлары ландтагла боладыла, толтуруучу органлары - джер правительствола (Landesregierung), аланы къурамларында джер премьер-министрле (Landesministerpräsident) джер министрле (Landesminister), джерли кеси оноу джюрютюуню келечилик органлары крейстагла бла джерли джамагъат келечиликле, толтуруучу органла — крейсратла (ландратла бла район келечиледен къуралгъандыла) эмда джерли джамагъат кенгешле (бургомистрле бла джерли джамагъат келечиледен) болгъандыла, сюд органла болуб баш джер сюдле, джер сюдле, эмда бёлге сюдле болгъандыла, прокуратура органла — джерлени генерал прокурорлары бла джер сюдлени прокурорлары болгъандыла. Аны бла бирге совет зонаны джерлери кесини валюталарын чыгъармагъандыла (джерлени эмиссия банклары Бирликчи аскер башчылыкъны маркасыны чыгъаргъандыла)эмда кеслерини сауутлу кючлери болмагъанды (сауутлу кючлени функциясы оккупация аскер тындыргъанды — ГСАКъ, джерлеге бойсуннган джангыз кюч структура джер полицияла болгъандыла).
1946-чы джылдан башлаб, ГСДП-ны ГКП бла бирлешиб Германияны социалист бирикген партиясы (ГСБП) къурагъан алгъыннгы членлери, Германияда совет кючге къаршчы барлыкъ къоркъуу бла партияны башчылыгъындан къоратыла эмда тутула байшлайдыла, бу атламла джангы партияны башына къуру коммунистлени келтирир мурат бла этилгенди[7].
1946-чы джылны джайында ГСАА джерли органлагъа сайлаулагъа хазырлауланы башлагъанды. Аны бла бирге, Жуковну орнуна келген В. Д. Соколовский 1945-чи джылны 18-чи июнунда берген буйругъунда "ГСБП-ны хорламына керекли шартланы джаратыргъа кереклилигини" юсюнден джазгъанды. Соколовский ачыкъдан сайлауланы эсеблери "къуру ГСБП хорласа джараулугъа санаргъа боллукъду" деб джазгъанды..
1946-чы джылны 15-чи сентябрында Бранденбург джерде джерли сайлаулада ГСБП хорлайды. Бу хорламны чурумларыны юсюнден, ГСАА-ны документлеринде былай джазылгъанды: "башхалагъа кёре ГСБП-ни тизмелерине джерли сайлаулада берилген ауазланы мийик проценти (59,8), Джерни САА-сы 33 джамагъатда буржуазиялыкъ партияладан тизмелени чыгъартыргъа эркинлик бермегени бла байламлыды".
1946-чы джылны 20-чы октябрында совет оккупация зонада джерли власт органлагъа сайлаула ётгендиле. Бирикген социалистле анда 50% чакълы бир алгъандыла. Алай а Берлинни шахар эмда район джыйылыуларына ГСБП къуру 19,8 % ауаз алады, СДП — 48,7 %, ХДБ — 22,1 %, ЛДП — 9,4 %. Аны къой, Берлинни совет секторунда да коммунистле къуру 29,9 % ауаз алаладыла.
1948-чи джылда болургъа керек эндиги сайлауланы 1949-чу джылны къачына къойгъандыла. 1948-чи джылны октябрындан башлаб совет зонагъа кюнбатыш зоналадан китаб эмда басма чыгъармаланы ётдюрюу тыйылгъанды.
ГСАА совет оккупация зонадан СССР-ге промышленность керекн репарация халда тири ташыгъанды. 1945-чи джылны 16-чы августунда Жуков джерлени аскер администрацияларыны джыйылыуунда былай айтханды: «биз немецле къазауатны финалындан кеслерине келгинчи, къазауатха джоюмну джабаргъа не керек зат бар эсе, терк чыгъарыргъа керекди».
1945-чи джылда совет оккупация зонада джер реформа бардырлгъанды — 100 гектардан аслам джери болгъан мюлкле чачылгъандыла, джерлери да элчилеге чачылгъандыла. 1945-чи джылны къачында эл мюкл продукцияны амалсыз къралгъа бериую киргизилгенди.
1946-чы джылны октябрында СССР-де азыкъ дыккылыкъ себебли, И. А. Серов Л. П. Бериягъа Германиядан азыкъны "артыгъыз" джиберирге теджеу бла къагъыт джибереди. Бу теджеуле Сталиннге билдирилгендиле, эмда ол аланы къабыл этгенди. Германияны кюнчыгъышындан СССР-ге азыкъны къоратыу, алайсыз да немец халкъны алайсыз къарыусуз болумун андан да аман этеди. Ол кёбчюлюк санда халкъны къаршчылыгъына тюбейди, эмда джерли оноу органланы ишлерин къыйын этеди.
1948-чи джылны 24-чю июнунда совет аскерле Кюнбатыш Берлинни блокада этедиле, ол анда кюнбатыш герман марканы киргизиуюне джууаб болады (Берлинни блокадасы). АБШ бла бирликчиле Кюнбатыш Берлинни баджарыр амал бла хауа кёпюр къурадыла. Блокада изленнген эсеблеге келтиралмайды эмда 1949-чу джылны 12-чи майында тамамланады.
1948-чи джылны 20-чы июлунда Немец эмиссия банк къуралады эмда кюнчыгъыш джерлени немец маркасыны эмиссиясы башланады, алай бла совет зонаны 5 джерини арасында экономикалыкъ бирлик джарашдырылады. [[Файл:Bundesarchiv Bild 183-S84836, Berlin, Lustgarten, Maikundgebung.jpg|thumb|400px|Берлинде 1-чи май байрамлашыу, 1949 джыл 1949-чу джылны 15—16-чы майларында Немец халкъ конгрессге делегатланы сайлау ётеди, ол конгресс 1949-чу джылны 30-чу майында Герман Демократ Республиканы Конституциясын къабыл этеди, эмда аны тамалында ГДР-ни джерлерини палатасы, ГДР-ни халкъ палатасы къураладыла, ГДР-ни президенти къуллукъ къуралады, правительство салынады, 8-чи декабрда Болджаллы Халкъ палата "Герман Демократ Республиканы Баш Сюдюню эмда Баш Прокуратысыны къурауну юсюнден" закон алады, аны тамалында ГДР-ни Баш Сюдю бла Баш Прокуратурасы къураладыла. Алай бла кюнчыгъыш герман джерлени политикалыкъ бирликлери бегитиледи.
Терминология[тюзет | къайнакъны тюзет]
- 1945–1949
Кюнчыгъыш Германияда бу бёлгеге официал халда Совет оккупация зона, Совет зона неда Кюнчыгъыш зона деб белгиленнгенди, аны бла бирге бизни зона неда зона деб да айтылгъанды.[8][9][10]
Кюнбатышда Совет зона неда Кюнчыгъыш зона деб айтылгъанды.
- 1949-чудан башлаб
ГДР-ни къуралгъанындан башлаб Совет оккупация зона термин официал халда къуру ГДР-ге дери заманны юсюнден айтылса хайырландырылгъанды. Алай болса да Кюнбатышда Совет зона термин Совет Союзгъа бойсуннганын белгилер ючюн айтылгъанлай тургъанды, аны бла бирге кюнчыгъыш зона да джюрюгенди. ФРГ-ны правительствосу ГДР-ни танымагъанлары себебли, бютеу кърал структура Совет зона хайырланнганды..[11] Вальтер Ульбрихтни уа зонаны къараучусу чам ат бла айтыргъа ёч болгъандыла. Къуру 1970-чи джылладан башлаб ГДР-ни хайыраныб башлайдыла.[12]
Дагъыда къара[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Германияда совет аскер администрация
- Германияда совет контроль комиссия
- Германияда совет аскерлени къаууму
Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- ↑ Территорияны кёбюсю ГДР-ни къурамына киргендиле. Бир къауум кюнчыгъыш территорияла СССР-ге къошулгъандыла. Бир къаууму Польшагъа.
- ↑ Раздел V. Документы // Советская военная администрация в Германии, 1945-1949. Справочник / отв. ред.: Я. Фойтцик, А. В. Доронин, Т. В. Царевская-Дякина; при участии: Х. Кюнцель, Д. Н. Нохотович. — М.: РОССПЭН, 2009. — Б. 969. — 1032 б. — 1000 экз. — ISBN 978-5-8243-0999-7.
09 — «Совет народных комиссаров Союза ССР постановляет: I. Для осуществления контроля за выполнением Германией условий безоговорочной капитуляции и управления советской зоной оккупации в Германии образовать Советскую военную администрацию» (орус.)
- ↑ Бу да анда Архивная копия от 19 август 2019 на Wayback Machine, с. 18 (орус.)
- ↑ Герман рейх сёзде федерация болгъанды, эмда аны къурамында бёлгеле къраллагъа саналгъандыла
- ↑ WAS WAR AM 25. FEBRUAR 1947 Архивная копия от 20 февраль 2017 на Wayback Machine(нем.)
- ↑ WAS WAR AM 21. JULI 1947 Архивная копия от 20 февраль 2017 на Wayback Machine(нем.)
- ↑ Kai Cornelius, Vom spurlosen Verschwindenlassen zur Benachrichtigungspflicht bei Festnahmen, BWV Verlag, 2004, pp.129, ISBN 3-8305-1165-5
- ↑ Bücher mit Ostzone in der Deutschen Nationalbibliothek
- ↑ Neues Deutschland vom 28. Juni 1949, S. 1 unserer Zone (in Vernachlässigtes Volkseigentum), S. 3 Größter Hörsaal der Zone; S. 4 Ostzone (in Wettbewerb), S. 6 Zonen-Endspiel (in Fußballsonntag) Artikelanfänge
- ↑ Neues Deutschland vom 11. Oktober 1949, S. 3 Denkmalpflege in der Zone; S. 5 Winter-Stromversorgung in der Ostzone (Überschriften und Artikelanfänge), noch einige Tage nach der begonnenen Staatsgründung
- ↑ Bundesbahndirektion Mainz (Hg.): Amtsblatt der Bundesbahndirektion Mainz vom 10. Juni 1960, Nr. 26. Bekanntmachung Nr. 283, S. 121.
- ↑ http://www.abendblatt.de/archiv/article.php?xmlurl=/ha/1978/xml/19780201xml/habxml780103_3564.xml "Chance gegen Rumänien" des Hamburger Abendblatts von 1978
Джибериуле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Калинин А. М. Ликвидация немецкого научно-технического потенциала в советской зоне оккупации послевоенной Германии (орус.) // Информационный гуманитарный портал «Знание. Понимание. Умение». — 2011. — № 1 (январь — февраль).