Джылны чакълары
Джылны чакълары — джылны юлдешген терт заман кёзюудю.
Талай тюрлюсю болады:
- Орузламалыкъ джыл чакъла — къралланы асламысында джыл ючюшер айдан къуралгъан тёрт сезоннга юлешинеди.
- Астрономялыкъ джыл чакъла кюнню къайтыууну нохтасындан (джай, къыш) эмда Кече бла кюн тенгликден (джаз, къач) саналады.
- Фенология хар джылны климат сезонуну узунлугъун эмда хар бирини башланыууну болджалын айгъакълайды, аны табигъат болуула бла байлайды (сезон ангыламны хайырланады). Хар сезонну энчи кюн хал эмда температур шартлары болады.
Сентябргъа дери шимал джарымтоб, Кюннге бегирек бурулубду эмда кюн джанындан асламыракъ джылытылады. Бу болум23-чю сентябрь - 21-чи март кёзюуде тюрленеди. Былай бла шимал джарымтобдагъы чакъла быллай атлагъа ие боладыла: Джаз (21-чи март -22-чи июнь), джай (22-чи июнь - 23-чю сентябрь), къач (23-чю сентябрь -22-чи декабрь), къыш (22-чи декабрь - 21-чи март). Къыбыла джарымтобда бу чакъ тизим тамам терсине болады, анда джаз 23-чю сентябрда башланады. Джылны чакълары Джерни кесини бурулууу бла Кюнню тёгерегине бурулууну бир теркликде болгъаны бла байламлыды. Былай бла джер джюзюнден кёкге къаралса, Кюн джерни башха джерлеринде башха мийикликде болады. Шимал къышны кёзюуюнде, Джерни Къыбыла джарымтобу Кюннге бурулубду, эмда аслам джылыу алады, ШИмал джарымтоб эсе уа джалыу алгъанны азайтады. Алай бла бир джарымтобда сууукъ чакъ башланса, башхада джылы чакъ башланады.
Орузламада джыл чакъла
[тюзет | къайнакъны тюзет]Орузламада джыл чакъла табигъат чакъла бла орта кенгликледе келишмейдиле, алай а джыл санауну тенг этер ючюн формал халда болсада бирча болады. Джыл чакъланы Шимал джарымтобда кёзюулери былай болады:
- Джаз - 1-чи март -31-чи май
- Джай - 1-чи июнь -31-чи август
- Къач - 1-чи сентябрь -30-чу ноябрь
- Къыш — 1-чи декабрь - февралны ахыр кюню
Къыбыла джарымтобда:
- Джаз - 1-чи сентябрь -30-чу ноябрь
- Джай - 1-чи декабрь - февралны ахыр кюню
- Къач - 1-чи март -31-чи май
- Къыш — 1-чи июнь - 31-чи август
Шимал джарымтоб | Ай | Къыбыла джарымтоб | |||
---|---|---|---|---|---|
Орузламада | Климат | Астрономиялыкъ | Климат | Астрономиялыкъ | |
Къыш | Къыш | Къыш | Башил ай (Январь) | Джай | Джай |
Джаз | Байрым ай (Февраль) | ||||
Джаз | Тотурну ал айы (Март) | Къач | |||
Джаз | Тотурну арт айы (Апрель) | Къач | |||
Джай | Хычауман ай (Май) | ||||
Джаз | Луккул ай (Июнь) | Къыш | |||
Джай | Элия ай (Июль) | Къыш | |||
Къач | Къыркъар ай (Август) | ||||
Къач | Къыркъаууз ай (Сентябрь) | Джаз | |||
Къач | Кюзню арт айы (Октябрь) | Джаз | |||
Къыш | Абыстол ай (Ноябрь) | ||||
Къыш | Эндреуюк ай (Декабрь) | Джай |