Прейсиш-Эйлауну къатында сермешиу
| Прейсиш-Эйлауну къатында сермешиу | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Тёртюнчю коалицияны къазауаты | |||||||||
 Эйлауну къатында сермешиуню майданында Наполеон. | |||||||||
| |||||||||
| Къаршчыла | |||||||||
 Франция
|
 Россия .svg){kind=small} Пруссия
| ||||||||
| Аскер башчыла | |||||||||
| I Наполеон
|
Беннигсен
| ||||||||
| Къоранчла | |||||||||
| 20 000 ёлю эмда джаралы | 23 000 ёлю эмда джаралы | ||||||||
Прейсиш-Эйлауну къатында сермешиу — орус-прусс-француз къазауатлада эм къанлы сермешиудю.
Сермешиуню аллы бла болум
[тюзет | къайнакъны тюзет]1807 джылны январында Ней, Нойдербургну къатында аскерелерини къыш фатарларыны аманлыгъын джаратмай, Наполеонну буйругъун да сакъламай, кеси инициативасы бла атлы аскерлени Гуттштадт бла Гейльсбергни туурасына келтиреди. Бу эки шахар да Кёнингсбергден 50 км узакълыкъда болгъандыла.
Орус аскерни баш командири Беннигсен Нейни корпусуну орнундан тебиуюн, Кюнчыгъыш Пруссияны баш шахары Кёнингсбергге уллу чабыуулча ангылагъанды. Бу шахарда джандаш аскерлени баш сауут гёзенлери болгъанды, эмда Кёнингсберг прус король Фридрих Вильгельмни къолунда къалгъан уллу шахарладан джангыз болгъанды, эмда джандаш аскерле бу шахарны бермезге керек болгъандыла.
Орус аскер эрлай къыш фатарларындан чыгъыб, Эссенни башчылыгъы бла 20 000 аскерчини Варшаваны къатыда къояды, эмда Гейльсбергге айланады. Беннигсен, онг флангында Лестокну прус корпусу бла джакъланыб (10 000 чакълы бир адам), Бернадотну 1-чи аскер корпусун уруб, Висла суудан ётюб, Уллу Аскерни коммуникацияларын кесерге планлагъанды.
Уллу кючлени алгъа урууларын кёрген Бернадот Торн сууну юсю бла Остеродеге ыхтырылады. Наполеон, 28-чи январда орус аскерни джюрюшюн эшитиб, аллында Нейни буйрукъсуз джюрюулерин ушатмайды. Алай а ол заманда бузлауукъла келиб, декабрдача болмай, джолла джюрюрча боладыла. Наполеон Йенадача манёвр бла орус аскерни къуршалаб къаушатыр мурат этеди.
Алай бла император бу буйрукъланы береди:
- Бернадотха Торнгъа ыхтырылыуну андан ары бардырыб, джауну ызындан терилтиб тузакъгъа джыяды
- 5-чи корпус Варшаваны джакълайды
- Удино 6 000 аскерчиси бла Остролёнкагъа коммуникацияланы сакъларгъа джибериледи
- Уллу Аскерни баш кючлери юч колонна бла Лава сууну онг джагъасы бла алгъа урадыла: онг джанындан — Даву (20 000 аскерчи), арасындаМюрат кавалериясы бла Сульт (бютеулей 27 000), гвардия (6 000) эм Ожеро (15 000), сол джанындан Ней (15 000)[1]. (бютеулей 83 000)
Манёврну джетишими операцияны таша тутуу бла байламлы болгъанды. Ол себебден, Наполеонну Варшавадан Вилленбергге кетиую да, бош инспекцион джолоучулукъ кибик кёргюзюлгенди. Алай а не кюрешселе да тахсаны туталмагъандыла.
Къазакъла Бертьеден Бернадотха баргъан курьерни тутхандыла. Беннигсен французланы бютеу планларын билгенди эмда джуубын терк бергенди. Бютеу орус аскер Янковону къатына джыйыла башлагъанды. Андан сора орус аскер Алленштайнгъа кёчюб, Аллени ётерге керек болгъанды. Ол заманда Мюрат бла Сульт Алленштайнны кючлейдиле, французланы 4-чю корпуслары уа Наполеонну буйругъу бла Гуттштадтха, артха ыхтырылгъан орус аскерлени тузакъда тутар мурат бла джюрюгенди. Кесини кавалериясындан, оруслула Янково къатында бетджан къурагъанын билгендиле, Алленштайнны юсю бла ыхтырылмазлыгъын ангылаб, Беннинсген сермеширге оноу этеди.
Наполеон мычымай алгъа урургъа оноу этеди. Алай а Сультну корпусуну уруу, бош джерге келгенди — Беннигсен планларын тюрлендириб артха ыхтырылыргъа оноу этеди. Наполен орус аскер къайры джюрюгени белгисиз болгъады. Ол себеден ол кесини аскерлерин юч колонна бла алгъа сюргенди: Даву — Аллени ёзени бла Кюнчыгъышха баргъан джолланы кесер мурат бла; баш кючле — Лансберг эм Эйлауну юсю бла; Ней — Пассаргуну юсю бла. Бернадотха уа, Наполеон Лестокну прусларыны тохтаусуз сюрюрге буйрукъ бергенди.
Джау орус арьергардны таймаздан ызлаб келгенди. Кючлю эмда къанлы сермешиулени бири Гофени къатында 6-чы февралда болгъанды. Экинчи кюнюнде Цигельхофда Багратион бла генерал Барклай де Толли башчылыкъ этген орус аскерни арьергарды Мюрат бла Сультну корпуслары бла сермешгендиле.
Эйлау. 7-чи февраль 1807 дж. (э. ст. 26-чы январь)
[тюзет | къайнакъны тюзет]Наполеон, биргесине Уллу Аскерни къуру бир кесеги болгъаны себебли оруслула бла сермешиуге кирир муратлы болмагъанды. Ол заманда Беннигсен Багратионнга 4-чю пехота дивизияны бериб французлуланы Эйлаудан къыстарына буйрукъ береди. Шум болуб оруслула юч колонна бла шахаргъа джууукълашадыла, сора Багратионну буйругъу бла «Ура!»деб къычыра алгъа чабадыла. Джау шахардан къачады.
Эйлау. 8-чи февраль 1807 дж.
[тюзет | къайнакъны тюзет]Наполеон, Ней бла Давуну корпусларыны сакълагъаны себебли, 8-чи февралны ортасына дери сермешиуге кирирге излмегенди. Танг аласында, 5 сагъатда Наполеон Эйлаудан бир тоб атылыу узакълыкъда эки саф бла тизилген 450 ауур саууту бла 67 000 орус аскер сирелиб тургъанын юсюнден хапар алгъанды. Беннигсенни фронтуну узунлугъу 4,5 км болгъанды. Французлулада аскер саны азыракъ болгъанды: гвардия (9 000 адам), Сульт (16 750), Ожеро (14 500), Мюрат (15 200). Бу санла 6-чы февралны ингириникидиле. 7-чи февралны сермешиулеринде къурманланы да санаб, 8-чи февралны эртденине Наполеонну 48-49 минг аскерчиси, 300 тоб саууту болгъанды[2]. Алай а, кюнню ичинде эки джан да болушлукъ келирин сакълагъандыла. Беннигсен Лестокну прус корпусундан сора башха болушлукъ келмезин билгенди (9000 чакълы бир аскерчи), французлула уа эки корпус сакълагъандыла: Даву (15 100) и Нея (14 500)[3].
Эйлау бла Ротененни арасында Сультну 4-чю корпусуну эки дивизиясы, онг флангдан Мийону дженгил кавалериясы бла джакъланыб, орус аскерни арасы бла къаты сермешиуге киредиле. Сультну дагъыда бир дивизиясы, Эйлаудан солда сермешиу сафха сирелгенди. Уллу Аскерни къыйыр сол флангында, Шлодиттенни туурасында, 5-чи эмда 7-чи гусар полкла сирелгендиле. Наполеон гвардиясы бла Эйлауну къабырларында къалгъады. Мюратны резервдеги кавалериясы Ожерону джаяу полкларыны ызындан, Эйлауну онг джанында тизилгендиле.
Сермешиу кючлю артиллерия канонада бла башланнганды. Саны кёб болгъан орус батареияла французлулагъа тобладан атхандыла, алай француз артиллерияны къаушаталмагъандыла, аны чурумларыны бири француз сафланы Эйлау бла Ротененни мекямлары джабханды, ол себебден тобланы кёбюсю юйлеге тюшгенди, неда французлулагъа джетмей къалгъанды. Француз канонирлени уа тобларын ачыкъ джерде тургъан орус аскерлеге атаргъа мадарлары болгъанды. Аны бла бирге французлула устаракъ болгъанлары себебли джаудан эсе иги марагъандыла.
Кюнню ортасына французлуланы онг флангларында маршал Давуну корпусуну алчы колонналары кёрюнедиле. 3-чю корпусну аскерлери сермешиу майданнга акъыртын киредиле. Биринчи авангард келиб, эмда эрлай алгъа уруб, оруслуланы Зерпалленден ыхтырылыргъа зорлайды. Авангардны ызындан терк марш бла Фрианны дивизиясы, ызындан Моранны эмда Гюденни дивизиялары киредиле. Бютеулей да Давуну 15 000 чакълы бир аскерчиси болгъанды, алай бла Уллу Аскерни саны оруслуланыкъы бла тенгиширек болады.
Давуну полклары аскер саф болуб, Кляйн-Заусгартен бла Зерпалленнге алгъа урадыла, Беннигсенни аскерини сол флангына чабадыла. Наполеон 3-чю корпусха болушлукъгъа Сльтну корпусуну бир бёлегин джибереди. Французлула кёб къарыуларын да тауусуб оруслуланы Кляйн-Заусгартен элни къатында, бютеу сермешиу майданнга бийлик этиб тургъан дуппурладан ыхтырадыла Кляйн-Заусгартен бла Зерпаллен элле сермешгенлени къолларына талай кере тюшедиле. Орус аскерни тылына французланы чыгъаргъа мадарлары ачыла башлайды, Беннисген араны къарыусузлаб, флангларын кючлендирирге керек болады.
Орус резервлени уллу бёлеги Давуну туурасында джыйлгъанын эслеб, Наполеон орус аскерни арасына Ожерону корпусуну кючлери бла урургъа мурат этеди (15 000 адам). Корпусну эки дивизиясы Эйлауну къабырларындан къыбылада орус артиллерияны канонадасына да къарамай, къар басхан тюзде алгъа урадыла. Онг джанындан генерал Дежарденни дивизиясы, онг джанындан да Эдлени дивизиясы алгъа урадыла. Джаяу аскерлеге болушлукъгъа къабырланы аллында 7-чи корпусну артиллериясы тизиледи.
Бу кёзюуде эки аскерге да сакъланмай тургъанлай боран урады. Тюз джер болгъаны себебли, ургъан джел джердеги къарны да кёлтюрюб кёрюнюуню бузады. Къар бла "сокъур" болгъан француз аскерле дезориентация болуб, ургъан джерлерине таб баралмагъандыла. Асыры солгъа кетиб, джауну 7-чи корпусу, 72 тобдан къуралгъан уллу орус батареяны туурасына чыгъыб къалады. Быллай дистанциядан марагъан бек тынч болады. Хар атханлары ышаннга джетеди. Орус тобла француз аскерлени чаладыла. Талай минутну ичине Ожерону корпусу 5 200 аскерчисин ёлю эмда джаралы тас этеди"[4]. Ожеро джаралы болады, Дежарден ёледи, Эдле да джаралы болады. Беннигсен ызына ыхтырылгъан джаугъа кавалерия бла пехотаны джибериб, контр урууну башлайды. Мычымай алгъа ургъан аскерлени орус артиллерия да джакълайды. Аны оту асламысы бла Эйлауну къабырларында джыйылгъан Наполеончу гвардиягъа атылады.
Ол заманда оруслула алгъа чабыуулларында кеслерини баш аскерлеринден айырыладыла, французла да аны бла хайырланыргъа излейдиле. Наполеон Мюратны кавалериясын сермешиуге киргизирге буйрукъ этеди. 2 дивизия бир уллу колоннагъа джыйылыб аскер сафха киреди.
Алгъа ургъан орус атлыла Наполеонну штабына джууукълашадыла, француз императорну Мюратны кавалериясы къутхарады. Къанлы сермешиуле барадыла, эки джан да ауур а на всем скаку врезалась в ряды русских войск. Начался ожесточенный бой с переменным успехом. Обе стороны понесли в нём тяжелые потери. Тем не менее, блестящая атака конницы Мюрата спасла положение французской армии. Противники отвели свои силы на исходные позиции, но артиллерийская дуэль продолжалась.
12 сагъатха сермешиуге Давуну корпусу киреди. Зерпаллен элни къатында ол орус аскерлени урады. Французлула бу кючлери бла хорлаямлайдыла, Наполеон болушлукъгъа аскерле джибереди. Джуукъ заманда алайдагъы орус аскерле Клейн-Заусгартен элге ыхтырыла башлайдыла. Беннигсенни сол флангы Кучиттеннге ыхытырыла башлайды, джауну къолуну орус бетджанла тюшедиле. Болумну тюзетген атлагъа джегилген 36 тоб бла Лестокну корпусуну болушлугъу болады.
Алай бла джууукъда сол флангдагъы французлула ызларына атыладыла. Алай бла Прейсиш-Эйлауну къатындагъы сермешиу бошалады. 21 сагъатха дери эки джандан да канонада тохтамайды, алай кючлери тауусулгъан аскерле джангы сермешиуге кирмейдиле.
Эсеб
[тюзет | къайнакъны тюзет]Кече орус аскерле ызларына бурадыла. Аланы ыхтырылыуларына французлуланы да тыйгъыч болалырча къарыулары болмайды. Сермешиу болгъан джерде Наполеон он кюн турады, сора ол да къаршчы джанына ыхтырылыб башлайды. Ызындан сюрген къазакъла 2000 джаралы француз аскерчини джесир этедиле. Эки аскер да, бу магъанасыз эмда кишиге да хорлам келтирмеген сермешиуден сора кеслерине келир ючюн кёб заман кетеди.
Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Литература
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Petre, F Loraine «Napoleon’s Campaign in Poland 1806—1807.» 1901.