Рим соруу
Рим соруу (ит. La Questione romana) — Папалыкъ бла итальян правительствону арасында 1861 джылдан 1929 джылгъа дери баргъан тиклик болгъанды.
«Рим сорууну» тамалы 27-чи март 1961 джыл салыннганды, ол заманда Рисорджименто кёзюуде бирлешген Италия къуралады. Аны правительствосу Римни кесини ара шахары баямлайды. Де-факто итальян правительство биринчи тогъуз джылны Сардин королевствону ара шахары Туринде тургъанды, алай а папа IX Пийни къолунда Папа областны бир кесеги къалады, къралны бир этерге излеген итальян правительство аннга разы болмайды. Римни Италиягъа къошхандан сора (1870) папа кесин «ватикан джесири» баямлайды эмда итальян къралны легитим таныргъа унамайды. Ахыр 59 джылны Сыйлы тахт де-факто халкъла арасы хакъны субъекти болуб тургъады, алай а аны Италияны ичинде статусу эмда папаланы дин тышында властларыны сорууу джарашдырылмагъанды.
Рим сорууну тюзетген папа IX Пий бла Бенито Муссолинини правительствосуну арасында къабыл этилген Латеран келишиуле болгъандыла. Алагъа кёре джангы папа кърал — Ватикан — къуралгъанды.
Латеран келишиулени кючге киргенинден сора папа Ватиканны тышына чыгъа башлагъанды.
Тарихи
[тюзет | къайнакъны тюзет]18-чи февраль 1861 джылда биринчи итальян парламентни депутатлары Туринде джыйыладыла. Ол джылны 17-чи мартында II Виктор Эммануил Италияны королу баямланады, 27-чи мартда Италияны ара шахары Рим баямланады. Алай а Италияны правительствосу Римде джыйылалмагъанды, ол заманда анда Кристоф Луи Леон Жюшо де Ламорисьерни башчылыгъында француз гарнизон папаны джакълагъанды. Келишиулени къабыл этгенден сора итальян правительство Флоренцияда джыйылады.
1870 джылны июлунда француз-прус къазауат башланады. Августну аллында III Наполеон француз гарнизонну Римден чакъырады, алай бла Папа область джакъсыз къалады. Италияда халкъ Римни кючлеуню излегенди. Виктор-Эммануил, граф Густаво Понца ди Сан Мартинону IX Пийге Римни урушсуз къояргъа теджеу бла джибереди. Алай а папа ачыуланыб унамагъанды, Сан Мартино ызына къайтханды.
Сентябрда итальян аскер Римге киреди. Папа, зуавлары бла швейцар гвардиягъа къаршчыланыу буйрукъ бериб, Ватикан дуппурдагъы Квиринал къалагъа кетеди, анда кесин «ватикан джесири» баямлаб, Италия бла компромиссге барыргъа унамайды. Алай бла 1870 джылда Папа область джокъ болады, Рим, Ватикандан тышында Италияны къолуна тюшюб, де-факто да ара шахары болады. Квиринал къала, II Виктор Эммануилни резиденциясы болады. Лацио бёлге да итальян правительствону контролуна кёчеди.
Латеран келишиуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Папа соруу 1929 джылда Латеран келишиулени болушлугъу бла тюзетиледи. Аннга кёре Ватикан, Папа областны джерлерине Италия ие болгъанын таныйыд, Италия эсе уа папаны Ватиканнга ие болгъанын таныйды, эмда аннга уллу финанс компенсация тёлейди.
Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- The Last Days of Papal Rome De Cesare, Raffaele (1909).
- Peter, Hebblethwaite (1987). Pope John XXIII: Shepherd of the Modern World. Garden City, NY: Doubleday. ISBN 0-385-17298-2.
- Kertzer, David (2004). Prisoner of the Vatican. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-618-22442-4.
- John F., Pollard (2005). Money and the Rise of the Modern Papacy: Financing the Vatican, 1850–1950. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81204-6.
 Бу, тарихни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.
|