Суу къобуу

Суу къобуу , Суу басыу^[1] — баргъан сууда, кёлде эмда башха суу сакълау джерледе сууну дараджасы кёлютюрюлюб, экономикагъа, социал сферагъа эмда табигъатха заран бериб, уллу территорияны суу басыуду.

Суу къобууну джайылгъанына эмда берген заранына кёре классификация

Гитче

Гитче суу къобуула тюзде саркъгъан суулада боладыла. Бек уллу болмагъан территорияланы суу басады. Эл мюлк джерлени 10% азы суу тюбюне кетеди. Адамланы джашау ритмлерин бузмайды. 5-10 джылны ичинде бир керек болады. Берген зараны бек уллу болмайды.

Уллу

Эслерча заран бередиле, иги кесек джер суу тюбюне кетеди, эл мюлк джерлени 15% дери басылады. Адамланы мюлк эмда джашау ритмлерин бузады. Бир къауум адамны эвакуация этерге керек болады. 20-25 джылны ичинде бир кере болады.

Бек уллу

Уллу материал заран бередиле, сууланы бассейнлерин саулай басадыла. Эл мюлк джерлени 50-70% суу тюбюне кетеди, джерлешим пунктла да кетерге болады. Джашауну барыуун ауур тюрлендиреди. Кёбчюлюкню эвакуация этерге керек болады. 50-100 джылда бир кере болуучанды.

Пеляхлы

Мюлкге бек уллу заран бередиле, адамла ичинде да ёлюмлеге чурум боладыла, бирден аслам суу бассейни басадыла. Эл мюлк джерлени 70% асламы суу тюбюне кетеди, кёб джерлешим джер, инженер коммуникация, санагъат къуралыш да басылады. Адамланы джашаулары бек тюрленеди. 100-200 джылда бир кере болады.

Чурумлары

Эстергомда суу басыу, Маджар, 2006-чы джылны 1-чи апрели.

Тохтамагъан джангурла

Кёб заманны джаугъан джангурла, суу къобуугъа себеб боладыла. Ала кёбюсюне мылы климаты болгъан регионлада, джаз неда къач тюбейдиле. Кёбню баргъан джангур, къобанланы, кёллени джагъаларындан чыгъыугъа себеб болады, ала эсе уа тёгерекни басадыла.

Къарланы эриую

Джер иги эримей, къарны интенсив халда эриую, джолланы суу басыууна сылтау болады. Быллай суу къобууну кючю кёб факторгъа кёре болады, ол себебден тюрлю-тюрлю болургъа боллукъду - эсленмегенден башлаб пеляхлыгъа дери. Кёбюсюне башха факторла бла къатыш келеди.

Цунами

Тенгиз джагъалада эмда айрымканлада суу басыу цунамилени ызларындан болургъа болады. Джер тебрениуден неда вулкандан кюч алгъан толкуънла джагъаланы басадыла. Быллай суу басыула Японияда эмда Шош океанны башха айрымканларына тюбеучендиле. Кёлле бла богъазлада уллу джер тайыуладан сора да болады.

Тюбню кёлтюрюлюую

Сууланы саркъгъан орунларыны тюбю кёлтюрюуден да болургъа болады. Хар баргъан суу акъыртын акъыртын аягъында эмда дельтасына балчыкъны джыяды, ол процесс башланнгандан сора талай джылдан суу тёгерегин басаргъа болады, бу типли суу басыу эм къоркъуусузланы бирине саналады, заманында суу ызын ариулау, башланмагъанлай тохтатады.

Бедженлени суу алыу

Суу объектде болгъан беджен, башындан келген сууну кючюн, тюрлю-тюрлю чурумла бла (сёз ючюн, джер тебрениу) тыялмазча болса. Быллай суу къобуу бек кючлю болады, аллында тюбеген тыйгъычны ууатады, алай а заманлама бла къысха болады.

Дагъыда къарагъыз

Белгилеуле

↑ Суу къобуу бла суу басыу бир процессни эти стадиясыды, алай болса да Суу къобуу термин бла белгиленеди

Литература

Наводнения // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Водні ресурси: використання, охорона, відтворення, управління: підручник / А. В. Яцик, Ю. М. Грищенко, Л. А. Волкова, І. А. Пашенюк. — К.: Генеза, 2007. — 360 с. — ISBN 978-966-504-708-7
Боярин М. В. Основи гідроекології: теорія й практика: навч. посіб. / М. В. Боярин, І. М. Нетробчук. — Луцьк: Вежа-Друк, 2016. — 365 с. — ISBN 978-966-2750-44-7
Система протипаводкових заходів у басейні р. Боржава / В. П. Чіпак, Т. П. Мельник. — Рівне: Волин. обереги, 2008. — 201 с. : іл., табл. ; 20 см. — Бібліогр.: с. 162—174 (157 назв). — 300 пр. — ISBN 978-966-416-099-2
O'Connor, Jim E. & John E. Costa The World's Largest Floods, Past and Present: Their Causes and Magnitudes [Circular 1254]. — Washington, D.C.: U.S. Department of the Interior, U.S. Geological Survey, 2004.
Thompson, M.T. Historical Floods in New England. [Geological Survey Water-Supply Paper 1779-M]. — Washington, D.C.: United States Government Printing Office, 1964.
Powell, W. Gabe Identifying Land Use/Land Cover (LULC) Using National Agriculture Imagery Program (NAIP) Data as a Hydrologic Model Input for Local Flood Plain Management, Applied Research Project. — Texas State University–San Marcos, 2009.

Джибериуле

Эм уллу суу алыуланы юсюнден база (ингилиз тилде)(ингил.)
Общая информация и хронология наводнений в Санкт-Петербурге на реке Неве
Самые ужасающие наводнения в истории.
«Russian — King County Flood Safety Video.» () — King County Flood Control District, Округ Кинг, Вашингтон, США — YouTube

[1] Суу къобуу бла суу басыу бир процессни эти стадиясыды, алай болса да Суу къобуу термин бла белгиленеди

[1]