Сют

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
ийнек сют стакан
Тиши шимал кийикни норвег саамла сауадыла (XIX ёмюр)
Къандагъайны саууу

Сют — джелинлилени (орус. млекопитающие) тишилерини джелинлеринде къуралгъан азыкъ суусунду. Табигъатда сют алкъын башха ашарыкъны эрителмеген балаланы багъар ючюндю. Бусагъатда уа сют адам хайырланнган кёб тюрлю азыкъда барды. Сютню чыгъарыу а промышленностну уллу санагъаты болгъанды.

Сют — кёб компонентли полидисперс системады, аны ичине кирген затла (вещество) бютеулей ингичге дисперс турумдадыла, ол себебден сют суусун констистенциялы болады.

Ийнек сют[тюзет | къайнакъны тюзет]

Ийнек сют — ийнекни ана сютюдю, уллу ёлчемледе чыгъарылады, эмда эм бек хайырланнган джаныуар сютдю.

2005 джылда дунияда 413,7 млн тонна сют чыгъарылгъанды.

Сютню орталама химия къурулушу[тюзет | къайнакъны тюзет]

Къургъакъ сют къылыу — сютню дайым ауурлукъгъа дери 102÷105 °C температурада кебдиргенден сора къалыуу.

Къургъакъ майсыз сют къалыу — сютню кертилигин кёргюзюмюдю. 8% аз болса, сютге суу къошулгъаннга саналады.

Сютню нормализациясы — сютню ичиндеги затларыны кёргюзюмлерин башха сютню къошуб, стандартха келтириудю.

Сют сууусун болгъаны, сууу кёб болгъаны ючюн тюл, сютню къурагъан затланы бир-биринде эригени ючюндю.

Башха джаныуарланы сютлери[тюзет | къайнакъны тюзет]

Сютню къурамы
Къурагъанла Адам    Ийнек     Къой   Эчки   Байтал   Шимал марал 
Суу 87,2 % 87,5 % 82,7 % 86,6 % 90,1 % 66,9 %
Карбонгирдат 7,0 % 4,8 % 6,3 % 3,9 % 5,9 % 2,8 %
Май 4,0 % 3,5-4,2 % 5,3 % 3,7 % 1,5 % 16,9 %
Акъ 1,5 % 3,5 % 4,6 % 4,2 % 2,1 % 16,9 %
Микроэлементле 0,3 % 0,7 % 0,9 % 0,8 % 0,4 % 1,2 %

Ийнеклени тышында тюрлю-тюрлю халкъла бла башха джаныуарланы сютлерида хайырланады- кийиклени, эчкилени, къойланы, атланы, гаммешлени, къандагъайланы эмда башхаланы.

Кийик сютню кёбюсюне шималда джашагъан халкъла хайырланадыла, сёз ючюн эвенкле бусагъатдада кийик сютню ащарыкъны тышында дин джаны блада хайырланадыла.

Сютден азыкъла[тюзет | къайнакъны тюзет]

Сют кесича къалмай андан кёб тюрлю азыкъ этиледи:айран, сютбашы, сюзме бышлакъ, кумыз, бышлакъ, ряженка, чайкъагъан айран, хуппеги, гыпы, джууурт, простокваша д. б.

Джибериуле[тюзет | къайнакъны тюзет]

  Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Сют.