Тил

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.

Тил — адамланы арасында ангылашыуну сакълагъан бир белги системады, кесине кёре джорукълары болгъан, эмда ол джорукъланы ичинде айныгъан, ёсген джаны болгъан бир барлыкъды. Тауушладан къуралгъан, магъананы берген бир къуралышды.

Тилни талай типин таныйдыла :

Тиллени лингвистика тинтеди. Белги системаланы семиотика тинтеди.Тилни структурасыны адамны ангысына эмда къылыгъына эткиси бла психолингвистика кюрешеди.

Тиллени тенглешдириу[тюзет | кодну тюрлендир]

Дунияны бютеу тиллери, бир-бирлерине бек ушамасалада, бирикген структурагъа иедиле. Тиллени классификациясыны талай мадары барды:

  • маданият-тарих ареалла бла - ареал (джайылгъан джерине кёре);
  • типли; сёз ючюн, грамматика магъанасыны ангылатыу мадарына кёре тиллени аналитика,джаякълаучу, синтетика и полисинтетика тиллеге юлешедиле;
  • генетика, джаратылыууна кёре эмда тиллени джууукълукъларына кёре. Тилле къауумлагъа джыйыладыла; алада - юйюрлеге. Бир-бир юйюрлени андан мийик дараджа таксоннга - макроюйюрге джыядыла. Тиллиени генетика ышанларыны тамалында тинтиу бла тил систематика кюрешеди.

Дунияда тил динамика[тюзет | кодну тюрлендир]

Джерде 5 мингден артыкъ тил барды

Коммуникацияланы айныуу бла сау тилледни эки ыйыкъгъа 1 тил терклиги бла саны азая барады[1].

40 эм бек хайырланнган тилледе дунияны халкъыны 2/3 сёлешеди. Эм кёб къытай, испан, хинди, ингилиз, орус, португал эмда араб тилледе сёлешедиле. Француз тилда бек джайылыбды, алай а аны ана тилине санагъанланы саны алай кёб тюлдю. Эки неда андан кёб тилде сёлшеген адамланы санлары кёбден кёб болуб барады. Сёз ючюн индий сохталаны уллу бёлюмю ингилиз тилни ана тиллеринден эсе иги биледиле.

Тил сакъланыр ючюн 100 минг адам чакълы бир болургъа керекди халкъны саны. Бусагъатда 400 тил чакълы бир джокъ болур халгъа келиб турадыла[2].

Тилле асламысы бла джазмасы болмагъан тил болса ёледи. Дагъыда бир чуруму глобализация бла миграцияды. Адамла элледен шахарлагъа кетедиле, тиллерин унутадыла.

Бусагъатдагъы тиллени джарымы чакълы бири XXI ёмюрню ортасына хайырланыудан чыгъарыкъдыла. Тилни джюрютген андан кючлю тил система бла контактха кирсе тилге къоркъуу болады, ол себебден ал сафда гитче халкъланы тиллерине эмда къраллыкълары болмагъан халкъланы тиллерине барды. Сабийлени 70% азы окъуса ана тилин, ол тил тас болургъа къоркъууда тилге саналады. ЮНЕСКО-ну «Тас болуугъа къоркъууда дуния тиллени атласына» кёре Европада 50 тил чакълы бирге тас болуу къоркъуу барды.

Белгиле[тюзет | кодну тюрлендир]

  1. http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1912041,00.html
  2. http://teach-learn.narod.ru/languages.htm
Wikimedia Commons  Викигёзенде (Wikimedia Commons) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Тил.