Тоб къалам

Тоб къалам — джазгъан заманда мерекебни джыйылгъан быргъычыгъындан къагъытха бурулгъан тобчукъну болушлугъу бла кёчюрген къалам .

Къурамы[тюзет | къайнакъны тюзет]

Тоблу къаламны учунда тобчукъ

Паста маталлы къалын мерекеб бла толтурулгъан ёзекден (кёбюсюне пластик быргъычыкъдан) эмда ёзекни бурнунда бегитилген темир тобчукълу учдан къуралады.

Учу быргъыды (джез, нейзильбер, къурч неда башхадан), бир къыйыры бла ёзекге киреди, бир къыйырында уа гитче металл тобчугъу барды.

Дженгил ашалмаз ючюн тобчукъланы къаты материалдан этедиле, сёз ючюн, къурчдан неда вольфрамны карбидинден, тёгерек болур а уа налмаз пастаны неда башха амалланы къайырланыб сыйыдамлайдыла.

Тёгерек формасы эмда быргъы бла тобчукъну арасында бошлукъ болгъаны, тобчукъгъа бурулур амал береди. Мерекеб, ёзекден учуну быргъычыгъы бла шарикге келеди, эмда аны бир джанын джибитеди. Джазгъан заманда тобчукъ къагъыт бла арасында ышылыуну кючю бла бурулады, тобчукъну мерекеб бла джибиген джаны быргъычыкъны тыш джанына бурулады, сора мерекеб тобчукъдан къагъытха джагъылады. Мерекебни джабышмакълыгъы эмда тыкълыгъы ёзекни не ачыкъ джеринден, не тобчукъ болгъан учундан тёгюлмезча къалын болургъа эмда къагъытха джагъылырча джабышхан болургъа керекди, аны бла бирге мерекеб дженгил кеберге керекди, ол себебден тюк къаламланы мерекеблери тоб къаламлагъа келишмейди. Тоб къаламла бла джазгъан заманда басаргъа керек болады.

Тоб къаламлагъа мерекеб (мерекеб паста) майлы тамалда пигментле неда бояула къошуб этедиле.

Бош эмда тынч этилгенлери ючюн тоблу къаламла учуз боладыла эмда кенг джайылгъандыла.

Тарихи[тюзет | къайнакъны тюзет]

Къаламны ишлеу принципин 1888-чи джылны 30-чу октябрында АБШ-да Джон Лауд патент этеди. Аны лагъымы бояуу болгъан баллон башында да пружинли тобчукъ болгъанды, аны бла хызенлеге эмда сандыкълагъа белгиле салгъандыла.^[1] Аны ызындан тоб къаламны тюрлю-тюрлюлерин бир талай лагъымчы да патент этгенди: 3 май 1904 джыл — Джордж Паркер, 1916 джылда — Ван Вечтен Райзберг (ингил. Van Vechten Reisberg).

Бусагъатдагъы тобо къалам маджар журналист Ласло Бирону чыгъармасыды (мадж. László József Bíró), ол 1931-чи джылда аны джаратханды, 1938-чи джылда уа патент этгенди. Ол кёб джылланы джашагъан Аргентинада быллай къаламлагъа аны атына «бироме» дейдиле.

Тоб къалам бла сурат салыу

Биринчи тоб къаламланы Уллу Британияны король аскер-хауа кючлерины сыпариши бла этгендиле, самолётлада мийикге чыгъгъан заманда атмосфера басымны тюшгени себебли, тюк автокъаламладан мерекеб тёгюлюб башлагъанды.

1943-чю джылны 10-чу июнунда АБШ-да тоб къаламны Милтон Рейндолдс патент этеди.

1953-чю джылда француз Марсель Бик тоб къаламны ишленнгенин маджаллашдыргъанды, къурамын да андан да бош этгенди, эмда эм учуз бир кереклик къаламны чыгъарыб башлагъанды, аты да «Bic Cristal» болгъанды.

СССР-де тоб къаламла 1960-чы джылланы аягъында, 1965-чи джылда швейцар керекле бла ишленнген заводда кёбчюлюк санда чыгъарылыб башлагъандан сора, джайылгъандыла^[2]. Ёзекле эмда джазгъан учлары СССР-де дыккы болгъандыла, ол себебден халкъгъа ёзеклени паста бла турмуш техниканы ремонт этген мастерскойлада толтургъандыла^[3].

Талай заманны совет школлада ал башланнган классладагъы сохталагъа тоб къалам бла джазаргъа къоймагъандыла: аллай къалам бла тюз эмда ариу хат къураллыкъ тюлдю деб сагъыш этилгенди (биринчи тоб къаламла тюк къаламладан эсе аман джазгъандыла)^[4]^[5]. Тоб къаламланы агъачлары иги бола башлагъанлай бу джорукъ къоратылгъанды.