Истанбул бетни чыкъгъан текстине къарау

{{Магъанала}}
{{Джерлешим
|аты                           = Истанбул
|ориг. аты                     = {{lang-tr|İstanbul}}
|фото                          = Istanbul City Collage.jpg
|фотону ачыкълау               =
|байракъ                       =
|герб                          =
|гербини юсюнден статья        = Герб
|байрагъыны юсюнден статья     = Байракъ
|тенгизден мийиклик            = 100
|кърал                         = Тюрк
|сагъат бёлге                  = UTC+2, джай — UTC+3
|баш.къошакъ.параметр          = Алгъыннгы атлары
|баш.параметрни.ачыкълау       = 330 дери — Византий<br />450 дери — Джангы Рим<br />1930 дери — Константинополь
|тюб.къошакъ.параметр          = Тамалы салыннганды
|тюб.параметрни.ачыкълау       = б. э. дери 667 джылда
|къошакъ.параметр#3            =
|параметрни.ачыкълау#3         =
|къошакъ.параметр#4            =
|параметрни.ачыкълау#4         =
|админ.бёлюннгени              =
|карта                         =
|картаны ёлчеми                =
|loc-map                       =
 |lat_deg= 41|lat_min= 0|lat_sec=36
 |lon_deg= 28|lon_min= 57|lon_sec=37
 |CoordAddon              = type:city(10034830)_region:TR
 |CoordScale              = 
|къралны картасыны ёлчеми      =
|майдан                        = 5 343
|халкъ                         = [[Истанбул (ил)|илде]] — {{ёсюу}}{{s|13 854 740}} адам<ref>{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13425|publisher=The Turkish Statistical Institute|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2012|date=28 января 2013 г.|accessdate=28 января 2013 г.|archiveurl=http://www.webcitation.org/6E76B1AgT|archivedate=2013-02-01}}</ref><br />шахарда — {{s|6 536 862}} адам<ref name="tuik">{{cite web|url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_buyukbelediye.RDF&p_kod=1&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html|publisher=TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (Турецкий институт статистики)|title=Büyükşehir belediyeleri ve bağlı belediyelerin nüfusları — 2011 Население илов (провинций) и ильче (районов-муниципалитетов)|work=ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ (ADNKS) VERİ TABANI|year=2011|accessdate=9 May 2012|archiveurl=http://www.webcitation.org/69g1xvG4K|archivedate=2012-08-05}}{{ref-tr}}</ref>
|басыннганы                    = 2 480,9
|агломерация                   =
|миллет къурам                 = 
|дин къурам                    =
|статус                        =
|башчы                         = Экрем Имамоглу
|web                           = http://www.ibb.gov.tr/
|телефон                       = +90 212 (Европа кесеги)<br /> +90 216 (Азия кесеги)
|почта                         = 34010-34850 <br /> 80000-81800
|автомобиль код                =
|статистика.къошакъ.параметр   =
|статистика.параметр.ачыкълау  =
}}

'''Истанбул''' ({{lang-tr|İstanbul}} — {{IPA|[isˈtanbuɫ]}}, [иста́нбул]) — [[Тюрк]]ню эм уллу [[шахар]]ыды эмда къралны баш саудюгер, индустриал, культура аралыгъы эм портуду. [[Босфор]] ачыкъ богъаз шахарны [[Европа]]дагъы бла [[Азия]]дагъы эки кесекге бёледи эмда бу богъазны юсю бла эки кёпюр салыныбды. Истанбулну эки бёлюмюнде да джашагъан адамла саналса, ол Европаны эм уллу шахары болады, эмда дунияда эм уллу шахарладан бириди.
[[Рим империя|Рим]], [[Византия]], [[Латин империя|Латин]] эм [[Осман империя|Осман]] империяланы [[ара шахар]]ы болгъанды<ref>[https://web.archive.org/web/20211210094953/https://turk.expert/blog/symbols-istanbul.html Истанбулын үзэсгэлэнт газрууд ба бэлгэдэл]</ref>.

[[XIII ёмюр]]де [[араблыла]] шахарны «Истинполин» деб таныгъандыла, бу ат грекча εἰς τὴν Πόλι(ν) («ис тин пόли(н)», «ис тим бόли(н)») — «шахаргъа»<ref>[https://web.archive.org/web/20071218080707/http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul]: ''In the 13th century Arabs used the appellation Istinpolin, a «name» they heard Byzantines use—eis tēn polin—which, in reality, was a Greek phrase that meant «in the city.»''</ref> деген фразадан къуралгъанды. Араблыланы айтыуларындан бусагъатдагъы аты да чыкъгъан болургъа боллукъду<ref>Lewis, ix</ref><ref>D. J. Georgacas, The names of Constantinople, ''American Philological Association: Transactions'', Ixxviii (1947), 347-67. См. Edward G. Bourne, The Derivation of Stamboul, ''Τhe American Journal of Philology'', Vol. 8, No. 1 (1887), с. 78-82</ref>. Башха версиягъа кёре шахарны бусагъатдагъы аты ''Исламбул'' («исламны шахары») дегенден къуралгъанды. Алай а, 1453 джылда Константинополь кючленнгинчи дери да ''Истинполин'' ат болгъаны себебли, ахыр версия ишеклиди<ref>Adrian Room, ''Placenames of the world'', McFarland, 2006, с. 177</ref>. [[1760 джыл]]да чыкъгъан (практикада реализация этилмеген) [[Фирман (указ)|фирман]], XV ёмюрню документлеринде огъуна тюбеген ''Исламбол'' атны официал халда джюрютюрге салгъанды<ref>"Istanbul", ''The Encyclopedia of Islam'', Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, с. 224</ref><ref>Alain Servantie, ''Le voyage à Istanbul'', Editions Complexe, 2003, с. 4</ref>.

[[1930 джыл]]гъа дери шахарны официал халкъла аралы аты — [[Константинополис]] (''грек.'' «Константинни шахары»; {{lang-tr|Konstantiniyye}}) болгъанды. Башха тарих аты (бусагъатха дери да [[Святейший Архиепископ Константинополисни — Джангы Римни Эм Сыйлы Архиепископу эмда Бютеудуния Патриарх|Константинополисчи патриархны]] титулунда хайырланнган) — ''Джангы Рим''<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Константинополь}}</ref> неда ''Экинчи Рим'' ({{lang-el|Νέα Ρώμη}}, {{lang-la|Nova Roma}}) болгъанды. Тамалы салыннгандан [[330 джыл]]гъа дери шахарны аты ''[[Византий|Виза́нтий]]'' ({{lang-el|Βυζάντιον}}; ''Бизантион'') болгъанды.

[[1923 джыл]]да [[Тюрк республика]]ны халкъла аралы танылыуундан сора ол джылны [[29 октябрь|29 октябрында]] къралны ара шахары [[Анкара]] баямланнганды. [[28 март]] [[1930 джыл]]да<ref>{{cite book|last=Robinson|first=Richard D.|title=The First Turkish Republic: A Case Study in National Development|publisher=Cambridge University Press|year=1965|location=Cambridge}}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1023189.stm BBC — Timeline: Turkey]</ref><ref>Room, Adrian, (1993), ''Place Name changes 1900—1991'', Metuchen, N.J., & London:The Scarecrow Press, Inc., ISBN 0-8108-2600-3 p. 46, 86.</ref> тюрк {{ангылатыу|тамадалыкъ|властла}} шахарны къуру тюрк атын хайырланыргъа буйрукъ бергенди. Болса да, [[грек тил]]де ''[[Константинополь]]'' ({{Lang-el|Κωνσταντινούπολη}}, «Константинуполи») ат сакъланады. Грекча Истанбул къуру ''Шахар'' деб да танылады ({{Lang-el|[[:el:Κωνσταντινούπολη#Ονομασίες|Πόλη]]}}, «Поли»).

== Орналгъаны ==
Истанбул, [[Тюрк]]ню шимал-кюнбатыш джанында, дуппурлу джерледе, [[Босфор]] ачыгъ богъазны эки джагъасында да эм (''къыбылада'') [[Мермер тенгиз]]ни джагъасында орналгъанды. Шахарны баш кесеги [[Европа]]да орналады, гитчереги — [[Азия]]да. Шахарны европалы кесегин [[Алтын Мюйюз (Истанбул)|Алтын Мюйюз]] бухта эки бёледи. Шахарны майданы — 2 106 км²-ди, координатлары — {{coord|41|00|N|29|00|E|type:city(10034830)_region:TR}}.

== Халкъы ==

1912 джылда шахарда эм аны тийресинде джашагъанды: 449 114 тюрклю, 364 469 грекли, 159 153 эрменли, 46&nbsp;581 чууутлу, 4 331 болгарлы, 142 825 башха адам<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref>.

Шахарда джашагъан халкъны саныны динамикасы:
{| class="wikitable"
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Джыл
! style="background:#efefef;" | Халкъ
|-
| [[330]] || align="right" | 80 000
|-
| [[400]] || align="right" | 400 000
|-
| [[530]] || align="right" | 590 000
|-
| [[545]] || align="right" | 560 000
|-
| [[715]] || align="right" | 370 000
|-
| [[950]] || align="right" | 530 000
|-
| [[1000]] || align="right" | 750 000
|-
| [[1200]] || align="right" | 350 000
|-
| [[1453]] || align="right" | 56 000
|}
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Джыл
! style="background:#efefef;" | Халкъ
|-
| [[1477]] || align="right" | 175 000
|-
| [[1566]] || align="right" | 600 000
|-
| [[1817]] || align="right" | 500 000
|-
| [[1860]] || align="right" | 715 000
|-
| [[1885]] || align="right" | 873 570
|-
| [[1890]] || align="right" | 874 000
|-
| [[1897]] || align="right" | 1 059 000
|-
| [[1901]] || align="right" | 942 900
|-
| [[1914]] || align="right" | 909 978
|}
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Джыл
! style="background:#efefef;" | Халкъ
|-
| [[1927]] || align="right" | 680 857
|-
| [[1935]] || align="right" | 741 148
|-
| [[1940]] || align="right" | 972 000
|-
| [[1945]] || align="right" | 1 102 000
|-
| [[1950]] || align="right" | 1 366 000
|-
| [[1955]] || align="right" | 1 875 000
|-
| [[1960]] || align="right" | 1 912 000
|-
| [[1965]] || align="right" | 2 101 000
|-
| [[1970]] || align="right" | 2 132 407
|}
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Джыл
! style="background:#efefef;" | Халкъ
|-
| [[1975]] || align="right" | 2 547 364
|-
| [[1980]] || align="right" | 4 772 708
|-
| [[1985]] || align="right" | 7 475 982
|-
| [[1990]] || align="right" | 9 220 000
|-
| [[1997]] || align="right" | 11 690 000
|-
| [[2000]] || align="right" | 12 803 000
|-
| [[2005]] || align="right" | 13 097 536
|-
| [[2006]] || align="right" | 13 820 830
|-
| [[2010]]|| align="right" |12 783 000
|}
|}

== Сурат галерея ==
<center>
<gallery>
Ayasofya_2006-2.JPG|Айя-София
blue_mosque_2006-1.jpg|Кёкмежгит
Istanbul_Topkapi Sarayi.JPG|Топкапы тохана
Istambul Yerebatan-2006.jpg|Цистерна Базилика
Kız_Kulesi.jpg|Къыз къала
Twierdza Rumeli Istambuł RB1.jpg|[[Румелихисар]]
Grand Bazar Orient.jpg|[[Гранд базар]]
Misir Carsisi inside.jpg|[[Мисир базар]]
Istambul tunel.jpg|[[Тюнель]]
Kadiköymodadtrassenbahn.jpg|Тарих трамвай
Suleymaniye Mosques.JPG|Сулеймание-джами
Hagia Eirene Constantinople July 2007 001.jpg|Сыйлы Иринаны клисасы
Istanbul Fatih Sultan Mehmet Bridge.JPG|Фатих Солтан Мехметни кёпюрю
Car bed kap deu1.jpg|Шахар къабыргъала
Akveduk Valenta.JPG|[[Валентни акведугу]]
Valentin aqueduc stambul.jpg|Валентни акведугу
Istiklal street.jpg|Истикляль джаяу орам 
The Galata tower.jpg|[[Галата къала]]
</gallery>
</center>

== Белгиле ==
{{белгиле}}

{{викигёзен|Istanbul}}

[[Категория:Истанбул|*]]
[[Категория:Алгъыннгы ара шахарла]]
[[Категория:Византия]]
[[Категория:Осман империя]]
[[Категория:Тюркню шахарлары]]
[[Категория:Тюркню портлары]]
[[Категория:Сыйлы шахарла]]
[[Категория:Миллионер шахарла]]