Къарачай-малкъар джазма
Къарачай-малкъар джазма — къарачай-малкъар тилни джазыу системасыды. XX ёмюрде къарачай-малкъар тил ючюн талай алфавит хайырланнганды.
Араб алфавит
[тюзет | къайнакъны тюзет]Къарачай-малкъар тилге араб алфавитни тамалында алфавит 1920 джылда къуралгъанды эмда къабыл этилгенди. Араб алфавитден башхалыгъы — ачыкъ тауушланы белгилеген къошакъ харифле болгъандыла.
Латин алфавит
[тюзет | къайнакъны тюзет]Латин алфавит къарачай-малкъар тилге 1924 джыл къабыл этилгенди[1]:
| A a | B в | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ƣ ƣ | I i | J j | K k | Q q | L l | M m | N n |
| Ꞑ ꞑ | O o | Ө ө | P p | R r | S s | Ş ş | T t |
| Ь ь | U u | V v | Y y | X x | Z z | Ƶ ƶ |
1926 джылда харифлени тизгинлери тюрлендирилгенди эмда S̷ s̷, H h, W w харифле къошулуннгандыла.
Кириллицаны тамалында алфавит
[тюзет | къайнакъны тюзет]Къарачай-малкъар тилге биринчи кириллицалы алфавит 1924 джыл къуралгъанды, «Харифле» китаб чыгъарылгъанды, алай а официал халда хайырланмагъанды бу алфавит: А а, Ä ä, Е е, О о, Ö ö, Ы ы, И и, У у, Ӱ ӱ, К к, Қ қ, Г г, Ӷ ӷ, Х х, Х̆ х̆, Н н, Ң ң, П п, Л л, Т т, Д д, Ж ж, С с, З з, Ч ч, Ш ш, Б б, Р р, Ф ф, М м, В в, Ц ц, Ю ю, Я я, ь, й[2].
Официал халда кириллицалы алфавит 1936 джыл къабыл этилгенди. Аны къурмына орус алфавитни бютеу харифлери киргендиле, дагъыда диграфла: Гъ гъ, Къ къ, Нг нг.
1961—1964 джыллада башха алфавит хайырланнганды: диграфла джасакъланнгандыла, алай а Ғ ғ, Ө ө, Җ җ, Қ қ, Ң ң, Ў ў, Ү ү, Һ һ харифле къошулгъандыла. Андан сора алфавит, дагъыда бир реформаны ётюб, бусагъатдагъы халгъа келгенди[1]:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Дж дж | Е е |
| Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л |
| М м | Н н | Нг нг | О о | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | ъ |
| Ы ы | ь | Э э | Ю ю | Я я |
Дж дж хариф Къарачай-Черкесияда хайырланады. Дагъыда Къарачай-Черкесияда 1970-чи джыллагъа дери Ў ў бла Нъ нъ (Нг нг харифни орнуна) харифле хайырланнгандыла, алай а тилни Къарачай-Черкесияда бла Къабарты-Малкъарда джюрюген вариантларын унификация этер умутда, бу харифле къоратылгъандыла.
Алфавитлени тенглешдириу таблица
[тюзет | къайнакъны тюзет]Алфавитлени тенглешдириу таблица[1]:
| Арабица
(1920-1924) |
Латиница
(1924—1938) |
Латиница
(1994, проект) |
Латиница
(офиц.тюл) |
Кириллица
(1961—1964) |
Кириллица
(эндиги) |
|---|---|---|---|---|---|
| ا | A a | A a | A a | А а | А а |
| ب | B в | B b | B b | Б б | Б б |
| و | V v | V v | - | В в | В в |
| گ | G g | G g | G g | Г г | Г г |
| غ | Ƣ ƣ | Ğ ğ | Ğ ğ | Ғ ғ | Гъ гъ |
| د | D d | D d | D d | Д д | Д д |
| ە | E e | E e | E e | Е е | Е е |
| ۆ | Ө ө | Ö ö | Ö ö | Ө ө, Ё ё | Ё ё |
| ژ | Ƶ ƶ | J j | C c | Ж ж | Ж ж |
| ج | Ç ç | C c | C c | Җ җ | Дж дж (Ж ж) |
| ز | Z z | Z z | Z z | З з | З з |
| ي | I i | İ i | İ i | И и | И и |
| ي | J j | Y y | Y y | Й й | Й й |
| ك, ک | K k | K k | K k | К к | К к |
| ق | Q q | Q q | Q q | Қ қ | Къ къ |
| ل | L l | L l | L l | Л л | Л л |
| م | M m | M m | M m | М м | М м |
| ن | N n | N n | N n | Н н | Н н |
| ڭ, ݣ | Ꞑ ꞑ | Ng ng | Ñ ñ | Ң ң | Нг нг (Нъ нъ) |
| وٓ | O o | O o | O o | О о | О о |
| پ | P p | P p | P p | П п | П п |
| ر | R r | R r | R r | Р р | Р р |
| س | S s | S s | S s | С с | С с |
| ت | T t | T t | T t | Т т | Т т |
| و | U u | U u | U u | У у | У у |
| و | W w | W w | W w | Ў ў | У у (Ў ў, У́ у́) |
| ف | F f | F f | F f | Ф ф | Ф ф |
| خ | X x | X x | H h | Х х | Х х |
| ح | H h | H h | - | Һ һ | - |
| — | S̷ s̷ | Ç ç | Ç ç | Ц ц | Ц ц |
| چ | C c | Ç ç | Ç ç | Ч ч | Ч ч |
| ش | Ş ş | Ş ş | Ş ş | Ш ш | Ш ш |
| — | — | Ş ş | Ş ş | Щ щ | Щ щ |
| — | — | ' | - | ъ | ъ |
| ىٕ | I ı | I ı | Ы ы | Ы ы | |
| — | — | ' | - | ь | ь |
| ئە, اە | E e | E e | E e | Э э | Э э |
| ۉ | Y y | Ü ü | Ü ü | Ү ү, Ю ю | Ю ю |
| - | - | Ya ya | Ya ya | Я я | Я я |