Къарачай-малкъар тил

Къарачай-малкъар тил
Къралла:	Россия, Туркия, Къазакъстан, Къыргъызстан, АБШ
Официал статусу:	Къарачай-Черкес бла Къабарты-Малкъар Республикала (Россия)
Бютеу сёлешгенле:	423 372(2020)
Джазыу системасы:	кирилл алфавит (къарачай-малкъар алфавит), диаспорада латин алфавит
Категориясы:	Алтай тилле
Генетика классификациясы
— Алтай юйюр 0— Тюрк тилле 00— Къыпчакъ группа 000— Къуман-къыпчакъ тюбгруппа
Тил кодлары
ISO 639-1	—
ISO 639-2	krc
Википедияда
Бёлюмю:	krc.wikipedia.org
Слоганы:	Википедия, эркин энциклопедия

Къарачай-малкъар тил — тюрк тилледен бириди. Къарачайлыла бла малкъарлыла сёлешген тилди. Эки диалектге бёлюнеди: къарачай-басхан-чегем («ч»-диалект) эмда малкъар («ц»-диалект). Россияда къарачай-малкъар тилде сёлешгенлени саны 303 минг адамды (2002 джыл халкъ тергеуге кёре).

Литература къарачай-малкъар тил, къарачай-басхан-чегем диалектни тамалында къуралгъанды. Джазыу система 1920-24 дждж. араб джазыуну тамалында болгъанды (аджам), 1924-36 дждж. латин алфавитни тамалында, 1936 джылдан бери — кирилл алфавит бла тамалланады.

Къарачай-малкъар тил, Къарачай-Черкес («Къарачай-Черкес Республиканы миллетлерини тиллерини юсюнден» Закон, 1996) бла Къабарты-Малкъар («Къабарты-Малкъар Республиканы миллетлерини тиллерини юсюнден» Закон, 1995) республикалада кърал тилди.

Къарачай-малкъар тилде «Къарачай» бла «Заман» газетле эмда «Минги тау», «Нюр», «Лячин» журналла чыгъадыла.

Алфавит

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Къарачай-малкъар джазма.

Бусагъатдагъы къарачай-малкъар алфавит (кесек тюрлениуле бла, 1936 джылдан бери хайырланады):

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Дж дж	Е е
Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л
М м	Н н	Нг нг	О о	П п	Р р	С с	Т т
У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	ъ
Ы ы	ь	Э э	Ю ю	Я я	Ӏ ӏ	Ӏь ӏь	Ҥ ҥ

Дж дж хариф Къарачай-Черкесияда хайырланады. Дагъыда Къарачай-Черкесияда 1970-чи джыллагъа дери Ў ў бла Нъ нъ (Нг нг харифни орнуна) харифле хайырланнгандыла, алай а тилни Къарачай-Черкесияда бла Къабарты-Малкъарда джюрюген вариантларын унификация этер умутда, бу харифле къоратылгъандыла.

Латин алфавит

Латин алфавит къарачай-малкъар тилге 1924 джыл къабыл этилгенди:

A a	B в	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ƣ ƣ	I i	J j	K k	Q q	L l	M m	N n
N̡ n̡	O o	Ө ө	P p	R r	S s	Ş ş	T t
Ь ь	U u	V v	Y y	X x	Z z	Ƶ ƶ	Ӏ Ӏ
Ӏь Ӏь

1926 джылда харифлени тизгинлери тюрлендирилгенди эмда S̷ s̷ хариф къошулуннганды.

Литература

• Акбаев Ш. Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. Черкесск, 1963.
• Алиев У. Б. Синтаксис карачаево-балкарского языка. М., 1973.
• Аппаев А. М. Диалекты балкарского языка в их отношении к балкарскому литературному языку. Нальчик, 1960.
• Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язык. Синтаксис. Ч. 2. Нальчик, 1992.
• Гочиева С. А. Наречия в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1983.
• Грамматика карачево-балкарского литературного языка. Ч. 1. Фонетика и морфология. М., 1979.
• Грамматика карачаево-балкарского языка. Под ред. Н. А. Баскакова. Нальчик, 1966.
• Грамматика карачаево-балкарского языка. Фонетика. Морфология. Синтаксис. Нальчик, 1976.
• Карачаево-барлкарско-русский словарь. Под ред. Э. Р. Тенишева. М., 1965.
• Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. Нальчик, 1970.
• Отаров И. М. Лексикология карачаево-балкарского языка. Нальчик, 1982.
• Русско-карачаево-балкарский словарь. Нальчик, 1970.
• Толковый словарь карачаево-балкарского языка. Т. 1. Нальчик, 1995.
• Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1963.
• Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. Черкесск, 1989.
• Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразование. Черкесск, 1991.
• Хаджилаев Х.-М. И. Очерки карачаево-балкарской лексикологияя. Черкесск, 1970.
• Чеченов А. А. Историческая фонетика карачаево-балкарского языка. М., 1996.
• Чеченов А. А. Проблемы формирования языка карачаевцев и балкарцев. М., 1996.

Белгиле

Бу, тилни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Бу статьяны тюзетиб эмда информация къошуб, проектге болушургъа боллукъсуз.