Литвачы уллу бийлик (1812)
| Литвачы Уллу бийлик Францияны къаранчха къралы | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 Литвачы эм Белорус генерал-губернаторлукъда Кюнчыгъыш Европаны картасында (1812) | |||||||
| Ара шахары | Вильно | ||||||
| Тил(лер)и | орус, белорус, поляк, литва, идиш тилле | ||||||
Литвачы генерал-губернаторлукъ — I Наполеон 1812-чи джылны француз-орус къазауатны заманында къурагъан административ-политикалыкъ къуралышды.
Тарих
[тюзет | къайнакъны тюзет]1812 джылны 16 (28) июнда Наполеонну уллу аскери Вильнону кючлейди. Шахаргъа биринчи болуб, акъ-къызыл-акъ байракъ бла бий Доминик Радзивиллни улан полку киреди. Шахарны кючлегенден сора алгъыннгы Литвачы Уллу Бийликни территориясында Наполеон эки генерал-губернаторлукъ къурайды: «Литвачы» эмда «Белорус». Литвачы Уллу Бийликни орнуна салыуун, Польша короллукъну орнуна салынмагъаныча, Наполеон унамайды. Бу ишлени оноуун император къазаутны бошалыуу бла этер планы болгъанды. Литвачы генерал-губернаторлукъну шляхтасына поляк аскер-политикалыкъ бирликге - Польша Короллукъну Баш конфедерациясына къошулургъа эркинлик берилгенди. Бу бирликни къурамында Литвачы корпусну полклары къуралгъанды.
Административ бёлюнюу
[тюзет | къайнакъны тюзет]Хогендорпну Литовачы генерал-губернаторлукъну территориясына Вильно, Гродно, Минск губернияла (ала атларын губерниядан департаментге тюрлендиргендиле) эмда Белосток область киргендиле. Генерал-губернаторлукъну ара шахары Вильно болгъанды.
Белорус генерал-губернаторлукъгъа Витебск, Могилёв и Смоленск губернияла киргендиле. Ара шахары Могилёвда болгъанды.
Литвачы генерал-губернаторлукъ эки аскер бёлгеге юлешиннгенди, хар биринде тамада болгъанды. Хар бёлгеде территориялыкъ принцип бла джерли эллиле бла башха къауумладан биришен къатыш дивизия къуралгъанды, аланы къурамында экишер джаяу бригада эмда биришер атлы бригада болгъады.
Власть органла
[тюзет | къайнакъны тюзет]19-чу июнда (1-чи июлда) Хогенторпну францз администрациясында джерли кеси оноу орган къуралгъанды - Литвачы Уллу Бийликде болджаллы правительствону комиссиясы. Болджаллы правительство джети комитетден къуралгъанды, хар комитетни башчысы комиссиягъа киргенледен болады:
- Азыкъны эмда гёзенлен комитети — Станислав Солтан (комиссияны председатели)
- Финансланы комитети — Кароль Прозор
- Полицияны комитети — Юзеф Сераковский
- Cюдю комитет — Франц Ельский
- Аскер комитет — бий Александр Антоний Сапега
- Ич ишлени комитети — граф Александр Потоцкий
- Окъуу комитет — Ян Снядецкий
- Комиссияны секретары — Юзеф Игнатий Коссаковский
- Литвачы департаментлени генерал-губернатору эмда Вильнону губернатору — Дирк ван Хогендорп
Болджаллы правительствону башчысы болуб литвачы кърал къуллукъчу С. Солтан сайланнганды, алай а ауруучу болгъаны себебли, аны къуллугъун Наполеонну генерал-адъютанты Д. ван Хогендорп тындыргъанды. Имераторчу комиссар болуб Л. Биньонну салгъандыла, кечирек ол эки кере Францияны тыш ишлерини министри болгъанды. Болджаллы правительствону власты Вильно, Минск, Гродно эмда Белосток департаментлеге джайылгъанды. Витебс эмда Могилёв департаментлени айры администрациялары болгъанды. Бу территорияланы Наполеон, I Александр бла келишиб алыу-бериу болса берир мураты болгъанды[1].
Болджаллы правительствону башчылары
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Юзеф Сераковский (1812-чи джылны 18-чи июлундан)
- Станислав Солтан (1812-чи джылны 24-чю августундан)
- Дирк ван Хогендорп (1812-чи джылны сентябрындан)
- Станислав Солтан (1812-чи джылны сентябрындан)
Аскер
[тюзет | къайнакъны тюзет]1812 джылны 5 (17) июлунда Наполеон, генерал-губернатора Хогендорпну департаментлеринден рекрутла бла кеси излеми бла келгенледен беш джаяу полк бла терт атлы полкну къураууну юсюнден декрет чыгъаргъанды. Литвачы копрусну къуралыууна 500 минг франк айрылгъанды. Корпусну адам саны 14 минг чакълы болгъанды. Литвада, Наполеон дагъыда 3-чю гвардиячы улан полкну къурайды, аны къурамында да 1026 адам болады. 12 (24) августда ЛУБ-ну Болджаллы правительствосуну комиссиясы 5004 адам санында алты егерь батальон къураргъа бегим алгъанды. Литвачы корпус неда "Баш конфедерацияны литвачы аскерлерини корпусу" эки къатыш типли дивизиядан къуралгъандыла. Дивизияла территориялыкъ принципле къуралгъадыла - хар бири кесини аскер бёлгесинде. Бёлгелеге эмда дивизиялагъа литвачы эмда варшавачы генералла башчылыкъ этгендиле. Литвачы корпусну къурауда, алгъын Варшава герцоглукъну аскерин къурауда хайырланнган схема хайырландырылгъанды.
Литвачы корпус бла Варшава герцоглукъну аскерлерини корпусу бирге Баш конфедерацияны Поляк аскерин къурагъандыла, полкла Наполеонну Уллу Аскерини корпусларыны арасында бегитилгендиле.
Бютеулей Литвада 5 джаяу, бир егер, 4 улан полк къуралгъанды, аны тышында жандармерия, полиция, элледе милиция эмда шахарлада мизамны тутаргъа миллет гвардия да болгъанды.
3-чю гвардиячы улан полкну Реньени башчылыгъында 7-чи француз корпусха къошхандыла, 1812-чи джылны октябрында аны орус аскерле Слонимде къаушатхандыла. 1812-чи джылны декабрында жандармерия, миллет гвардия эмда егерле Вильнону къоруулаугъа къошулгъандыла.
Поляк аскерни 18-чи, 19-чу, 20-чы эмда 22-чи литвачы джаяу аскер полклары 1813-чю джылда Модлин къаланы джакълагъадыла, 17-чи эмда 19-чу литвачы улан полкла Германияда 1813-14 джылланы компаниясына къошулагъандыла, сёз ючюн Гамбургну къоруулауунда.
Дагъыда къара
[тюзет | къайнакъны тюзет]Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ Кривошапкина И. Е. Взаимодействие «Великой армии» и её Администрации с местным населением на занятых территориях Россииской империи во врeмя Отечественной войны 1812 года Архивная копия от 28 ноябрь 2021 на Wayback Machine — Томск, 2017 — С. 16—17
Литература
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Земцов В. Н. Литва при Наполеоне: Деятельность временного Правительства Великого княжества Литовского // Вопросы всеобщей истории, № 19, 2017
- Ивашкевич Януш, Litwa w roku 1812 (Литва в 1812 году), — Варшава, 1912.
- Мариан Кукель, Wojna 1812 roku (Война 1812 года), — Краков, 1937.
- Рембовский А., «Konfederacja Generalna i pospolite ruszenie w roku 1812» (, Biblioteka Warszawska, vol. 1, 1896, fascicle 3, pp. 478—514; vol. 2, 1896, fascicle 1, pp. 67-86.
- Владислав Заевский, Józef Wybicki Варшава, — 1983.
- Анатолий Тарас. 1812 год. Трагедия Беларуси, — Минск, 2018
- http://22pp.ucoz.net/