Контентге кёч

Маврла

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Мавр, Абд аль-Вахид ибн Масуд ибн Мухаммед Анун, ингилиз королева I Елизаветагъа джиберилген мавр посол
Кастильячы келечиле, Альмохадланы мавритан патчахы Умар аль-Мустафикни кеслерини альянсларына къошулургъа хоу этдирирге кюрешедиле (Кантигас де Санта-Мария[en])

Ма́врла[1] (от кёблюк сан лат. Mauri (бирлик сан maurus<) чыкъгъаны бур.-урум. ἀμαυρός — «къара адамла»[2]) — буруннгу Мавретанияны халкъы[3], ислам тутхан берберле бла шимал-кюнбатыш африкачы юйюрле, VII бла XVII ёмюрлени арасында.

"Мавр" терминни VIII ёмюрде Иберия джарымайрымканны кючлеб, анда орналгъан араблыла бла берберледен сора да, хорланыб бойсунуб эмда муслиман болгъан джерлилеге да хайырланнгандыла. Ибария джарымайрымканны кючлегенлине бир къаууму негроидле болгъаны себели, бу термин XVI - XVII ёмюрледе къараууз териси болгъан адамланы барысына да хайырланнганды. Толу кескинлиги болмагъаны себебли "мавр" термин тарихчилени ичинде бек хайырланмайды. Алай болса да, "мавритан" сыфат, Испанияны муслиманланы къолларында джюз джылла бла тургъан кесеклериндеги санат бла маданият чыгъармаланы юслеринде ёч айтылады[4]. Гранаданы хорланыуундан сора къалгъан[5] эмда христианлыкъгъа кёчген маврла "морискола" ат бла белгилидиле[3].

Пиреней джарымайрымканны араб кючлеую[тюзет | къайнакъны тюзет]

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Пиреней джарымайрымканны араб кючлеую.
Реконкистаны мавритан эмда христиан сермешиую, алыннганы: Кантигас де Санта-Мария
Кородобада джума межгитни минарасы (Мескита)
Христианлы бла мавр сатранч ойнай турадыла, алыннганы: «Оюнланы китабы»[en] Альфонсо X, 1285 джууукъ

VII ёмюрню аягъына араблыла, кеслерини тамал пунктларын, бусагъатдагъы Тунисни кюнчыгъышында Кайруан шахарны этедиб, Шимал Африканы кючлейдиле, 709-чу джылгъа Танжер бла Атлантика океанны джагъасына джетедиле. 711-чи джылда Тариком ибн-Зиядны башчылыгъында араблыла бла берберлиле Пиреней джарымайрымканнга кемеле бла ётедиле. Вестготланы 711-чи джылны 19-чу июлунда Ханда кёлню къатында къаушатыб, эмда Эсиханы къатында хорлаб, араб аскерле Кордобаны, Вестгот короллукъну ара шахары Толедону эмда башха шахарланы кючлейдиле.

712-чи джылда Шимал Африкадан келген Муса ибн Нусайрны аскери Медина-Сидонияны, Кармонаны, Севильяны эмда Мериданы кючлейдиле.

718-чи джылгъа Пиреней джарымайрымкан шималда бир кесегинден къалгъаны араблыланы къолларына кёчеди. 720-чы джылда ала Галлиягъа чабады, Септимания бла Нарбонна тюшедиле. Аланы андан ары Европагъа кириулерини,732-чи джылны 4-чю октябрында Пуатьени къатында араб аскерлени Карла Мартеллни франк аскерлери джанындан къаушатылгъаны бла тохтайды. 759-чу джылда Пипин Къысха араблыланы Нарбонна бла Сепртиманиядан сюреди.

Кючлеген испан джерледе, араблыла Омейядланы халифатларыны къурамына кирген эмират къурайдыла; 756-чы джылда Омеядла бойсунмагъан Кордовский эмират, а в 929 году — Кордоба халифат къурайдыла. Джерли халкъны ичинде ислам дин джайыла башлайды.

Кючлеучюлеге бой берген джерли дин эмда дин тышы иелеге, ала иелик этген джерлени бир кесеги эмда элчилерин къойгъандыла. Джерлени кёбюсю уа джангы иелеге кёчгенди. Къыбыланы эмда къыбыла-кюнчыгъышны битимли джерлерин араблыла кеслери кючлегендиле; къралны ара эмда шимал кесеклеринде, араблыла аланы аскерлерини къурамында болгъан берберлилени джерлешдиргендиле.

Кордоба эмират (929-чу джылдан халифат) эм кючлю заманы III Абдаррахманны башчылыкъ этген заманы болады (912—961 джылла). Феодал системаны айныуу, X ёмюрню аягъына ара властны къарыусузланыууна чурум болады. 1031-чи джылда Кордоба халифат талай гитче эмиратха чачылады. Ол чачылыуу ахырны башланыуу болады.

Реконкиста[тюзет | къайнакъны тюзет]

1080-чу джыллада Пиреней джарымайрымканны тайфалары
Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Реконкиста.

Араб зулумгъа къаршчылыкъны аралыкълары джарымайрымканны шималында VIII ёмюрден башлаб чыгъа башлайдыла. Реконкистаны баш этапы 1031-чи джылда Кордоба халифатны чачылыуу бла башланады. 1085-чи джылда кастильячыла Толедону аладыла, эмда Кастилья бла Леон Короллукъну ара шахары этедиле. Къоркъуугъа кирген ууакъ араб къралла, Шимал Африкадан болушлукъгъа Альморавидлени чакъырадыла, ала 1086-чы джылда Салакны къатында сермешиуде кастильячыланы хорлаб, Реконкистаны бир талай заманнга тохтатадыла, аны бла къалмай, кеслери да бютеу муслиман Испанияны бойсундурадыла. Алай а, 1118-чи джылда Арагон, маврладан Сарагосаны сыйырады. XIII ёмюрню ортасына маврланы къолунда къыбылада гитче джерчик — Гранада эмират эмират къалады. Кюнбатышда Реконкистаны Португалия бардыргъанды (1095—1139-чу джыллада Леонну джакълыгъында графлыкъ; 1139-чу джылдан — короллукъ, 1143-чю джылда Леон да айры бойсунмагъан кърал болгъанын таныгъанды). 1492-чи джылда Реконкиста, муслиманланы Пиреней джарымайрымканда ахыр багъаналары болгъан Гранаданы тюшюую бла бошалгъанды. Испанияда къалгъан араб-бербер халкъ зор бла христианлашдырылгъанды. 1492-чи джылда Испаниядан чууутлула къысталгъандыла, 1502-чи джылда христианлыкъгъа кёчмеген маврла.

Пиреней джарымайрымканда къалгъан муслиман маврланы туудукъларына «мориско» дегендиле (moriscos). Арагон, Валенсия неда Андалусия кибик регионлада ала элчи халкъны иги кесеги болгъандыла, алай а 1609-1614-чю джыллада асламысы къысталгъандыла. Тарихчилени оюмларына кёре (Henre Lapeyre), Испанияны адам саны бютеулей 8 миллион болгъанды, андан 300 минг мориско къысталгъанды. Къысталгъанла асламысы бла бусагъатдагъы Марокко, Тунис эмда Алжирге джерлешгендиле.

Галерея[тюзет | къайнакъны тюзет]

Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]

  1. ↑ Маврла // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.(орус.)
  2. ↑ Вейсман А. Д. Греческо-русский словарь. С.-Петербург, 1899. С. 63
  3. ↑ 3,0 3,1 Мавры // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — 2-е изд., вновь перераб. и значит. доп. — Т. 1—2. — СПб., 1907—1909.
  4. ↑ «Кругосвет» энциклопедиядан статья — Маврла
  5. ↑ Гренада, королевство мавров // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  6. ↑ "Sala de los Reyes", Alhambra de Granada Архивная копия от 6 декабрь 2021 на Wayback Machine
  7. ↑ Board of the Alhambra, SALA DE LOS REYES Архивная копия от 22 август 2019 на Wayback Machine

Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]

Джибериуле[тюзет | къайнакъны тюзет]

Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Маврла&oldid=109946»