Социалист Республика Македония
| Социалист Республика Македония серб-хорв. Социјалистичка Република Македонија/Socijalistička Republika Makedonija макед. Социјалистичка Република Македонија СФРЮ-ну къурамында республика | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимни Денес над Македонија Бюгюн Македонияны башында | |||||||||
| |||||||||
| Ара шахары | Скопье | ||||||||
| Тил(лер)и | македон тил | ||||||||
| Валютасы | югослав динар | ||||||||
| Халкъны къалынлыгъы | 79,1 адам/км² | ||||||||
| Джер ёлчеми | 25 333 км² СФРЮ-да 4-чю | ||||||||
| Халкъы | 2 033 964 адам СФРЮ-да 4-чю | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | социалист республика | ||||||||
| Скупщинаны Президиумуну председатели | |||||||||
| - 1945-1953 | Андонов-Ченто, Методия (биринчи) | ||||||||
| Македония Республиканы президенти | |||||||||
| - 1991 | Глигоров, Киро[1] (ахыргъы) | ||||||||
| Башчы партия | Македон коммунист партия | ||||||||
| Тарихи | |||||||||
| - Демократ Македонияны баямлау | 2 август 1944 джыл | ||||||||
| - Бойсунмагъан къралны баямлау | 8 сентябрь 1991 джыл | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
.svg)
Социали́ст Респу́блика Македо́ния (серб-хорв. Социjалистичка Република Македониjа/Socijalistička Republika Makedonija, макед. Социјалистичка Република Македонија, Халкъ Республика Македония (1946—1963)) — СФРЮ-ну къурагъан 6 социалист республикаланы бири. Бусагъатда — Республика Шимал Македония. 1991—1992 джыллада айрылгъан югослав республикаладан къазауатсыз айрылгъан джангыз республикады.
Тарих[тюзет | къайнакъны тюзет]
Бусагъатдагъы македон кърал официал халда "Демократ Македония" аты бла Экинчи дуния къазауатны заманында, 1944-чю джылны 2-чи августунда, Османлы империягъа къаршчы 1903 джылдагъы Илинде къозгъалыуну кюнюнде баямланнганды. Бу бегимни Македонияны халкъ азатлау антифашист джыйылыууну (МХААДЖ)биринчи олтуруунда алыгъандыла. Бу кюнню македонлула, тарихлеринде биринчи кере энчи къралларыны баямлау кюнюча кёредиле.
1945-чи джылда республика атын "Халкъ Республика Македония" деб тюрлендиргенди. 1946-чы джылда Македония официал халда югослав федерацияны къурамына киреди. 1963-чю джылда аты башха югослав республикаладача атындан "халкъ" сёз орнуна "социалист" къошулуб, Социалист Республика Македония болады.
Статус[тюзет | къайнакъны тюзет]
Югослав федерацияны къурамында болгъан заманында республиканы энчи конституциясы, башчысы, правительствосу, парламенти, официал тили, кърал символлары, ич ишлени министрлиги эмда бойсунмагъан къраллада болгъан башха онглулукълары да болгъанды, сёз ючюн, энчи сауутлу кючлери (макед. Територијална одбрана) эмда тыш ишлени министрлиги да болгъанды.
Этник азлыкъланы хакълары конституция бла джакъланнганды. Башчы партия — Македонияны коммунистлерини бирлиги (макед. Сојуз на комунистите на Македонија).
Кёчген кёзюу[тюзет | къайнакъны тюзет]
1990-чы джылда оноу джюрютюуню формасы социалист къралдан парламент демократиягъа мамыр халда кёчгенди. Биринчи кёбпартиялы сайлаула 1990-чы джылны 11-чи ноябрында ётгендиле. Киро Глигоров 1991-чи джылны 31-чи январында Социалист Македонияны биринчи демократ хал бла сайланнган президенти болгъанды. 1991-чи джылны 16-чы апрелинде парламент къралны официал атындан "социалист" атын къоратыханды, ол джылны 7-чи июнунда эсе уа Македония Республика ат официал ат болгъаны. Тамамы бла бойсунмагъан кърал болуб 1991-чи джылны 8-чи сентябрында бардырылгъан референдумдан сора бамямланнганды.
Кърал оноу форма[тюзет | къайнакъны тюзет]
Закон чыгъарыучу орган — Джыйылыу (Собранието) аны къурамында: Бирикген урунууну собору (Собор на здружениот труд), Джамагъатланы собору (Собор на општините) эмда Джамагъат-политика собор (Општествено-политички собор), республиканы коллектив башчысы — Президиум (Претседателството), толтуруучу орган — Толтуруучу Совет (Извршниот совет), кенгеш орган — Республиканы Совети (Советот на Републиката), конституциячы къарау орган — конституция сюд (Уставниот суд), баш сюд инстанция — Баш Сюд (Врховниот суд).
Башчылыкъ[тюзет | къайнакъны тюзет]
МХААДЖ-ны башчылары[тюзет | къайнакъны тюзет]
ХРМ-ни Джыйылыууну Президиумуну председателлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
ХРМ-ни Джыйылыууну председателлери (17 июлдан 1963 — СРМ)[тюзет | къайнакъны тюзет]
СРМ-ни Президиумуну председателлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Видое Смилевский
- Люпчо Арсов
- Ангел Чемерский
- Благоя Талеский
- Томе Буклеский
- Ванчо Апостолский
- Драголюб Ставрев
- Ездимир Богданский
- Владимир Митков
НРМ/СРМ-ни премьерлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Лазар Колишевский (1945—1953),
- Люпчо Арсов (1953—1961),
- Александар Грличков (1961—1965),
- Никола Минчев (1965—1968),
- Ксенте Богоев (1968—1974),
- Благоя Попов (1974—1982),
- Драголюб Ставрев (1982—1986),
- Глигорие Гоговский (1986—1991)
Экономика[тюзет | къайнакъны тюзет]
СФРЮ-да Македония таймаздан "айнымагъан" регион статуслу болгъанды, хаманда Федерацияны экономика джанындан джетерли айнымагъан республикала бла областлагъа болушлукъ фонддан ахча алгъанлай тургъанды[2]. Кредитле узун болджалгъа эмда гитче процентлеге берирлгендиле.
Халкъы[тюзет | къайнакъны тюзет]
Къазауатдан сора биринчи халкъны тергеуюне кёре Македония эки этнослу республика болгъанды, 1153 минг адамдан 789,6 минги македонлу, 197,4 минги да албланлы болгъанды[3].
Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- ↑ Бойсунмазлыкъ баямланнгандан сора да къуллугъунда къалгъанды
- ↑ Буквич Р. Региональная проблема социалистической Югославии в 1945—1991 гг. // Вестник Мордовского университета. — 2014. — № 3. — С. 139.
- ↑ Буквич Р. Региональная проблема социалистической Югославии в 1945—1991 гг. // Вестник Мордовского университета. — 2014. — № 3. — С. 132.