Сыйым

    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Сыйым (магъаналары).

Сыйым
Символ	$V$
Ёлчемлик	L3
Ёлчелеу бирим
ЁС	м3
СГС	см3

Видеодерс: сыйым (орусча)

Сыйым — зат толтургъан кенгликни санлы белгилеуюдю. Затны сыйымы формалары эмда сызлы ёлчемлери бла белгиленеди.

ЁС-де сыйымны бирими — куб метрды; андан чыгъарылгъан биримле къураладыла — куб сантиметр, куб дециметр (литр) э. а. к. Тюрлю-тюрлю къраллада суусун эмда къуюлгъан затланы сыйымларын тюрлю-тюрлю биримле бла белгилейдиле — галлон, баррель э. б.

Формулалада сыйымны белгилер ючюн уллу латин хариф V хайырландырылады, ол лат. volume — «сыйым», «толтуруу» деген сёзню къысхартылыууду.

Сыйымны тергеб чыгъарыу

Практикада затны сыйымын Архимедни закону бла тергерге болады: затны суусуннга батдырыб, чыкъгъан суусунну сыйымы ёлчеленнген затны сыйымы болады.

Математикада тергеб чыгъарыу

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Сыйым (геометрия).

Бош формалы затланы сыйымлары ючюн энчи формулала бардыла. Сёз ючюн, къабыргъалы куб $a$ сыйымы $V=a^{3}$ формула бла тергеленеди, тюзмюйюш параллелепипедни сыйымы уа — узунлугъун кенглиги бла мийиклигине керелеб чыгъарылады.

Къыйын формалы затны сыйымы, затны талай бош формалы затлагъа бёлюб, хар бирини сыйымын тергеб бир-бирине къошуу бла чыгъарылады. Интеграл тергеуде бютеу затны сыйымын къурагъан затланы бёлюмлери къыйырсыз гитче уллулукъла кибик саналадыла.

Формулаланы джыйымы

Затны шекели	Сыйымны тергеу формуласы	Белгилеуле
Куб	$V=a^{3}\;$
Тюзмюйюш параллелепипед	$V=abc$
Призма (B: тамалны майданы)	$V=Bh$
Пирамида (B: тамалны майданы)	$V={\frac {1}{3}}Bh$
Параллелепипед	$V=abc{\sqrt {K}}$ ${\begin{aligned}K=1&+2\cos(\alpha )\cos(\beta )\cos(\gamma )\\&-\cos ^{2}(\alpha )-\cos ^{2}(\beta )-\cos ^{2}(\gamma )\end{aligned}}$
Тетраэдр	$V={{\sqrt {2}} \over 12}a^{3}\,$
Тоб	$V={\frac {4}{3}}\pi r^{3}$
Эллипсоид	$V={\frac {4}{3}}\pi abc$
Тюз тёгерек цилиндр	$V=\pi r^{2}h$
Конус	$V={\frac {1}{3}}\pi r^{2}h$
Айланыуну заты	$V=\pi \cdot \int _{a}^{b}f(x)^{2}\mathrm {d} x$

Тыкълыкъны юсю бла

Затны массасы (m) эмда орта тыкълыгъы (ρ) белгили болса, сыйымын бу формула бла тергейдиле: $V={\frac {m}{\rho }}$.

Суусунну сыйымыны бирими

• 1 литр = 1 куб дециметр = 1,76 пинта = 0,23 галлон

Эскиден Къарачай бла Малкъарда джюрюген биримле

Буруннгуда Къарачай бла Малкъарда сыйымны ёлчелеу бегитилген система бла болмагъанды, алай а челек (10-12 литр чакълы бир), гыбыт (5 челек чакълы бир), джыккыр (10 челек чакълы бир) кибик ёлчелеу биримле болгъандыла.

Ингилиз биримле

• 1 пинта = 0,568 литр
• 1 кварта (суусуннга) = 2 пинта = 1,136 литр
• 1 галлон = 8 пинта = 4,55 литр
• 1 галлон (амер.) = 3,785 литр
• 1 бушель = 8 галлон = 36,36872 литр
• 1 баррель = 163,65 литр

Антик

• Котила = 0,275 литр

Немец

• Шоппен

Буруннгу чууут

• Эйфа = 24,883 литр
• Гин = 1/6 эйфа = 4,147 литр
• Омер = 1/10 эйфа = 2,4883 литр
• Кав = 1/3 гина = 1,382 литр

Башха биримле

Дагъыда къара: Категория:Мардаланы системалары

• 1 унция (ингил.) = 2,841^e м³
• 1 унция (амер.) = 2,957^e м³
• 1 куб дюйм = 1,63871^e м³
• 1 куб фут = 2,83168^e м³
• 1 куб ярд = 0,76455 м³
• 1 куб астрономиялыкъ бирим =3,348^e км³
• 1 куб джарыкълыкъ джыл = 8,466^e км³
• 1 куб парсек = 2,938^e км³
• 1 куб килопарсек = 1 000 000 000 пк³ = 2,938^e км³

Литература

• Объём // Математическая энциклопедия (в 5 томах). — М.: Советская Энциклопедия, 1982. — Т. 3.

• Объём // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Джибериуле

• Формулы объёма и программы для расчета объёма. Тинтилгенди: 26 ноябрь 2020.