Контентге кёч

Телеграмма

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
электро-мукъладис телеграфны джаратхан П. Л. Шиллингге аталгъан СССР-ни почта маркасы (1982)

Телегра́мма (бур.-урум. τῆλε «узакъ» + бур.-урум. γράμμα «джазыу») — электрокъууатны хайырланыб, информацияны ашыргъан, байламны биринчи амалларыны бири телеграф бла джиберилген билдириудю.

Суратлауу эмда тарихи[тюзет | къайнакъны тюзет]

Москвада ара телеграф
ADTтелеграф компанияны Индианада Велопосипедли барчысы, АБШ (1908)

Телеграммала асламысы бла чыбыкъла неда радио бла, телеграфны болушлугъу бла бериледиле. Биринчи электрикалы телергафла Европада XVIII ёмюрню аягъында — XIX ёмюрню башында чыкъгъандыла. Эресейде, россиячы алим Павел Шиллинг 1832-чи джылда биринчи электро-мукъладис телеграфны джаратады, аны ачыкъ кёргюзюую, ол джылны 21-чи октябрында болады. АБШ-да, биринчи телерграмма 1844-чю джылны 24-чю майында Балтимордан Вашингтоннга телеграфны американ лагъымчы Сэмюэл Морзе джибереди.

Эртдеги телеграф аппаратла, текстни бир джаны джабышмакъ болгъан къагъыт тасмада басмалагъадыла, артдан ол тасма окъургъа таб болурча къагъыт чапракъгъа джабышдырылгъанды. 1980-чи джылланы арасындан башлаб, телеграмманы текстин къагъытны кесинде басмалагъан телетайпла чыгъадыла.

Къошакъ тёлеуге алгъышлау телеграммала да джиберилгендиле, ол заманда тасма неда тексти болгъан къагъыт сураты бла джасалгъан бланкга джабышдырылгъанды.

СССР-де[тюзет | къайнакъны тюзет]

СССР: толтурулгъан бланк (1944)

Телеграф аппаратла, байлау бёлюмлени кёбюсюнде болгъандыла. Телерграмманы джиберир ючюн энчи бланкланы толтурургъа керек болгъанды; бир сёзню джибериуню багъасы 1980-чы джыллада тюз телеграмма ючюн 5 капек, гузаба телерграмма ючюн 20 капек болгъанды, ол себебден телеграммала экономия этер ючюн къысха джазылгъандыла, сёз байламла къошулмагъандыла. Байлам бёлюмню къуллукъчусу бланкда джазылгъан сёзлени тергеб ачхасын алгъанды; джибергеннге тёлеуню квитанциясын бергенден сора, бланк телеграфистге джиберилгенди. Эллени почта бёлюмлеринде, телфон бла район неда шахар телеграфлагъа окъулгъанды.

Телетайп аулау, телефон аулаугъа ушаш, билги бериуню коммутация этилген аулауу болгъанды — бериуню заманында джиберген эмда алгъан джанланы арасында эки джанлы байланыу къуралгъанды, ол себебден байламны заманын азайтыр ючюн, билгилени ал хазырланыуу этилгенди. Телеграфчы алыннган бланкдагъы текстни телетайпны тиеклигинде ургъанды, телетайпдан Бодону кодунда телеграмманы тексти бла телетайп перфотасма чыкъгъанды. Артдан адресатны байлам бёлюмюню телеграф коду билинеди (почта индекс бла бир тюлдю) эмда телетайпны панелинде номер алыучу бла ол бёлюмге байланнганды. Ал атламда хазырланнган перфотасма, перфо-окъуучугъа киргизтилгенди, андан сора телетайп текстни окъуб терк джибергенди. Бютеу текст джиберилиб бошагъандан сора оператор байламны юзгенди.

Байлам бёлюмде, басмаланнган текст адресатха берирча хазырланнганды (тасма неда къагъыт тюз неда алгъышлау бланкгъа джабышдырылгъанды) эмда почтальонгъа андан ары джетдирирча берилгенди, уллу шахарлада телеграмма табдыргъан энчи почтальонла болгъандыла.

Бусагъатдагъы болуму[тюзет | къайнакъны тюзет]

Алгъаракъ заманлада телерграмманы магъаналы болуулада, информацияны дженгил алырча джиберилгендиле. Байламны айныуу бла телеграмманы заманы да кетгенди.

Бусагъатда телеграмма джибериу, андан эсе таб, эмда дженгил ишлеген альтернатива амалла чыкъгъаны себебли, актуал тюлдю. 2006-чы джылны 27-чи янывранда телеграф бла текст билдириулени джюз элли джылны ичинде бериб тургъан американ компания Western Union, бу джумушну энди баджармазлыгъын билдиргенди.

Ростелеком алкъын телеграмма джиберир амал береди[1].

Телеграмманы интернетни юсю бла да берирге боллукъду[2].

Сейир фактла[тюзет | къайнакъны тюзет]

Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]

  1. Ростелеком: передача телеграмм
  2. Сёз ючюн бу сайтла бла:
  3. Вокруг света в 2 час. 5 мин. // Красная газета. — 1930. — 21 апреля. (Цит. по: Горцев П. По газетным и журнальным листам Архивная копия от 14 февраль 2008 на Wayback Machine // Северо-Кавказский коллекционер. — Ростов-на-Дону, 1930. — № 5 (27).) 9(орус.)

Дагъыда кара[тюзет | къайнакъны тюзет]

Литература[тюзет | къайнакъны тюзет]