Алма

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Алма (магъаналары).
Къызыл алма
Фуджи сортдан алмала

Алма — алма терекни джангы джыртылгъанлай ашалгъан кёгетиди, кулинарияда эмда ичкиле этиуде хайырландырылады. Алманы джуртуна Орта Азия саналады. Эм кёб джайылгъан юй алма терекди. Бюгюнлюкде, алма терекни бу тюрлюсюню кёб сорту барды.

Алма кулинарияда[тюзет | кодну тюрлендир]

Аш этиуню амалы[тюзет | кодну тюрлендир]

Алма бёрек
  • Джангы джыртылгъанла — кеслери неда салатда (сёз ючюн, «Таш макъа» салатда).
  • Къатханла — духовкада неда кюнде кебдириу бла этилген къатхан кёгетле.
  • Джибитилгенле — юч тюрлю джибитиу болады: тюз, ачы эмда шекерли.
  • Ачыгъанла. Тузланнган затлада тузну концентрациясы 6-8 %-ден аз тюл, джибитилген затлада — 1,5-2 %.[1]
  • Консерва этилгенле.
  • Биширилгенле — татлыла (бал бла, къозла бла, заба бюртюк бла д.а.к.) эмда этге гарнир халда.
  • Алмала варенье, джемле, муссла этерге сырьё халда хайырландырылыргъа боллукъдула. Кёгетлери гитче болгъан сортла вареньеге саулай салыныргъа боллукъдула[2].
  • Алманы къурамына кирген пектин, мармелад бла пастиланы этген сагъатда желе этиучю вещество халда хайырландырылыргъа боллукъду.

Алмаладан ичкиле[тюзет | кодну тюрлендир]

Чыгъарыу эмда сатыу[тюзет | кодну тюрлендир]

Дунияда алма чыгъарыу. Хар гектардан орта тирлик

2005 джыл бютеу дунияда 55 млн.тонна алма чыгъарылгъанды, багъасы: 10 млрд.долл. Къытай, бу объёмдан беш этиб экисин чыгъаргъанды. АБШ, экинчи эм уллу алма чыгъарыучу къралы, бютеу дуния чыгъарыудан — 7,5 %.

АБШ-да ёсдюрюлген алмаладан 60 %-и Вашингтон штатда ёсдюрюлгенди[3]. Джангы Зеландия бла башха сабыр климатлы къралладан алма импорт американ импорт бла конкуренция этеди эмда джылдан джылгъа ёсюб барады[4].

Эм уллу алма экспортёрла (2006 джыл билгилеге кёре): Къытай, Чили, Италия, Франция эмда АБШ; эм уллу импортёрла: Россия, Германия, Уллу Британия, Нидерландла[5].

Алма чыгъаргъан эм уллу къралла (11 июнь 2008)
Кърал Чыгъаргъаны (тоннала) Белгиле
Къытай Халкъ Республика КъХР 27 507 000 F
Американы Бирлешген Штатлары АБШ 4 237 730
Иран Иран 2 660 000 F
Тюрк Тюрк 2 266 437
Россия Россия 2 211 000 F
Италия Италия 2 072 500
Индия Индия 2 001 400
Франция Франция 1 800 000 F
Чили Чили 1 390 000 F
Аргентина Аргентина 1 300 000 F
Дунияда бютеулей 64 255 520 A
Белгисиз = официал билгиледиле, F = БМО-ну бичиую;

Къайнакъ: FAO

Алма фольклорда эмда литературада[тюзет | кодну тюрлендир]

Алма ёмюрлюк джашлыкъны символу болуб кёб таурухда тюбейди[6][7]:

Алма геральдикада[тюзет | кодну тюрлендир]

Геральдикада алма мамырлыкъны символуду[8]. Алма талай гербде тюбейди.

Алма илмуда[тюзет | кодну тюрлендир]

Белгили легендагъа кёре Ньютон, бютеудуния ауурлукъну законун терек бахчада алмаланы тюшюулерине къараб ачханды.

Алхимиячыла, эки джарты кесилген алманы ёзеги бешмюйюш джулдузгъа ушагъанын эслеб, алманы билимни символу кибик хайырландыргъандыла[9].

1785 джылда Карл Вильгельм Шееле, бишмеген аламаладан джангы органика кислотаны чыгъаргъанды эмда «алма кислота» атагъанды.

Богъурдакъны бир тюрлю аты «Адамны алмасыды».

Башха затла[тюзет | кодну тюрлендир]

Дагъыда къарагъыз[тюзет | кодну тюрлендир]

Джибериуле[тюзет | кодну тюрлендир]


Къайнакъла:
  Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Алма.
  Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Алма геральдикада.
  Бу, ботаниканы юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.