Алийланы Джашууну джашы Умар
| Алийланы Джашууну джашы Умар | |
 | |
| Туугъаны | 1895 Къарт-Джурт эл, Къобан область, Россия империя |
|---|---|
| Ёлгени | 1937 Москва, СССР |
| Гражданлыгъы | Россия империя, СССР |
| Диплом(лар)ы | Къызыл профессураны институту |
| Этген иш(лер)и | лингвист |
Алийланы Джашууну джашы Умар (орус. Умар Джашуевич Алиев; 1895—1937) — къарачай-малкъар тарих бла культураны илмулу тинтиу ишни башлагъанладан бири болгъанды, къарачай-малкъар тилде биринчи элибле китабны эмда къарачай-малкъар тилни биринчи системалы суратлауун джаратханды. Къарт-Джурт элде Къобан сууну онг джагъасында 1895 джылда туугъанды. 1902—1914 джыллада Къарачайны, Къабартыны, Малкъарны окъуу заведениелеринде окъугъанды, муслиман баш билим алгъанды. 1917 джылгъы революциядан сора муслиман устазланы профсоюзун къурагъанды, В.И. Ленин бла тюбегенди. Къарачай-Черкес автоном областны ревкомуну башчысы, Тарихден, экономикадан, тилден эм адабиятдан Шимал-Кавказ илму-тинтиу институтну директору, Тау халкъланы музейини директору болуб ишлегенди.
1935 джылда Къызыл профессураны институтун тамамлагъанды, Бютеусоюз заочный хакъ институтну ленинизм кафедрасыны билимли секретары болгъанды. Луначарский атлы Театрал санатны кърал институтунда къарачай-малкъар тилге окъутханды, Москва кърал университетде араб тилге окъутханды.
Алийланы Умар алим болуб белгилиди, «Джангы къарачай элиблени» (1923), «Орус-къарачай-малкъар сёзлюкню», «Къарачай-малкъар-орус сёзлюкню», «Бирликде — тирилик», «Къарачай-малкъар грамматика» деген дерс китабланы, «Къарачай», «Къара-Халкъ» деген очерклени эм башхаланы авторуду. 1921 джылда къарачай-малкъар тилге латиница тамаллы алфавит къурагъанды.
1937 джылда джалгъан (тил этиу бла) терслениу ючюн тутулгъанды эм урулгъунды. Ёлгенинден сора реабилитация этилгенди. Алийланы Умарны аты Нарсанада, Черкесскеде, Къарачай шахарда орамлагъа берилгенди. Къарт-Джурт элни школунда музей ачылгъанды. Алийланы Умарны аты дагъыда Къарачай-Черкес кърал университетге берилгенди.
Китаблары
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Джангы къарачай элибле (1923)
- Орус-къарачай-малкъар сёзлюк
- Къарачай-малкъар-орус сёзлюк
- Къарачай-малкъар грамматика