Григориан орузлама

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.

Григориан орузлама католик къраллада папа Григорий XIII бла 4 октябрь 1582 джыл эски юлиан орузламаны орнуна киргизилгенди: 4-чю октябрны орта кюнюнден сора 15-чи октябрны байрым кюню болгъанды.

Григориан орузламада джылны узунлугъуна 365,2425 сутка саналады. Тюз джылны узунлугъу — 365 сутка, артыкъ джылны — 366.

Артыкълы джылла[тюзет | кодну тюрлендир]

Артыкълы джыл деб февраль айны 28 орнуна 29 кюн болгъан джылды. Аны сылтауу Джерни Кюнню тёгерегине бир бурулууу 365 кюн тюл, 365 кюн бла 6 сагъат чакълы бир болгъаны себебли хар джылда артыкъ болгъан 6 сагъатны тёрт джылдан бир кере толу кюн этиб февраль айгъа къошадыла.

Григоран орузламада ахыры -00 бла бошалмагъан эмда 4-ге юлешиннген бютеу джылла артыкълы джылладыла. Ахыры -00 бла бошалгъан джылла джюзюнчю джылла эсе, эмда 400-ге юлешине эселе артыкълы джыл болургъа боллукъдула. Сёз ючюн 1900 джыл артыкълы джыл тюлдю, 2000 джыл а уа артыкълы джылды.

Артыкълы джыл хар тёрт джылда бир кере болгъаны себебли, эм ахыр артыкълы джыл болгъан 2008-ден башлаб 2012, 2016, 2020,... шекилде 2100 джылгъа дери барлыкъды, 2100 джыл 400-ге юлешинмегени ючюн артыкълы джыл болаллыкъ тюлдю.

Айла[тюзет | кодну тюрлендир]

Григоран орузламагъа кёре джыл, узунлукълары 28 кюнден 31 дери болгъан, 12 айгъа юлешинеди:

Ай Кюнлени саны
1 Январь 31
2 Февраль 28 неда 29
3 Март 31
4 Апрель 30
5 Май 31
6 Июнь 30
7 Июль 31
8 Август 31
9 Сентябрь 30
10 Октябрь 31
11 Ноябрь 30
12 Декабрь 31

Тарихи[тюзет | кодну тюрлендир]

Джангы орузламаны къуралыууну баш чуруму юлиан орузламаны джазгъы тенг кюнлюкге кёре тайыуду. Джазгъы тенг кюнлюкге кёре Пасханыда заманы белгилениб тургъанды. Григорий XIII дери бу проектни Павел III бла Пий IV ётдюрюрге кюрешгендиле, алай а джетишимсиз болгъандыла. Реформаны хазырлауун Григорий XIII буйругъу бла астроном Христофор Клавиус бла Луиджи Лилио (Алоизий Лилий) бардыргъандыла. Аланы урунууларыны эсеблери папа буллада белгиленнгендиле (булланы аты биринчи тизгинине кёре «Эм магъаналыланы ичинде» деген атны джюрютгенди лат. Inter gravissimas ).

1583 джыл Григорий XIII Константинополь патриархха Иеремия II-ге джынгы орузламагъа кёчюу теджеу бла келечилени иеди. 1583 джылны джыйылыуунда бу теджеу Пасханы байрамлаууну джорукъларына келишмеген сылтау бла кёчерге унамайдыла.

Россияда григориан орузлама 1918 джыл Совнаркомну декрети бла киргизилгенди, ол декретге кёре 1918 джылда 31-чи январдан сора 14-чю февраль келгенди.

1923 джылдан башлаб православ клисаланы асламысы (Орус проваслав клиса, Иерусалим православ клиса, Гюрджю православ клиса, Серб православ клиса эмда Афон кёчмегендиле) григориан орузламагъа ушаш джынга юлиан орузламагъа кёчгендиле. Бу орузлама григориан бла 2800 джылгъа дери келишеди. Орус православ клисада Тихон патриарх да киргизирге излегенди, 1923 джылны 15-чи октябрында буйрукъ чыкъгъанды. Алай а адамла джанындан уналмагъаны себебли 1923 джылны 8-чи ноябрында оноу тохтатылгъанды. аны бла ОПК джангы стиль бла 24 кюн джашагъанды.

Юлиан эмда григориан орузламаланы башхалыкълары[тюзет | кодну тюрлендир]

Юлиан эмда григориан орузламалада даталаны башхалыгъы:

Ёмюр Кюнле Кёзюу (Григориан орузламагъа кёре)
XIV 8 8-чи март 1300 — 8-чи март 1400
XV 9 9-чу март 1400 — 9-чу март 1500
XVI эм XVII 10 10-чу март 1500 — 10-чу март 1700
XVIII 11 11-чи март 1700 — 11-чи март 1800
XIX 12 12-чи март 1800 — 12-чи март 1900
XX эм XXI 13 13-чю март 1900 — 13-чю март 2100
XXII 14 14-чю март 2100 — 14-чю март 2200

1582 джылны 15-чи октябрына дери къуру бир орузлама болгъанды-юлиан.
Ызына санаргъада таблицагъа кёре боллукъду.

Григориан орузламагъа къралланы кёчюу даталары[тюзет | кодну тюрлендир]

Юлиан орузламаны ахыр кюню Григориан орузламаны биринчи кюню Къралла бла территорияла
4-чи октябрь 1582 15чи октябрь 1582 Испания, Италия, Португалия, Речь Посполитая (Уллу Литва бийлик бла Польша кирген федератив кърал)
9-чу декабрь 1582 20-чы декабрь 1582 Франция, Лотарингия
21-чи декабрь 1582 1-чи январь 1583 Голландия, Брабант, Фландрия
10-чу февраль 1583 21-чи февраль 1583 Льеж
13-чю февраль 1583 24-чю февраль 1583 Аугсбург
4-чю октябрь 1583 15-чи октябрь 1583 Трир
5-чи декабрь 1583 16-чы декабрь 1583 Бавария, Зальцбург, Регенсбург
1583 Австрия (бёлеги), Тироль
6-чы январь 1584 17-чи январь 1584 Австрия
11-чи январь 1584 22-чи январь 1584 Швейцария (кантонла:Люцерн, Ури, Швиц, Цуг, Фрайбург, Золотурн)
12-чи январь 1584 23-чю январь 1584 Силезия
1584 Вестфалия, Америкада испан колонияла
21-чи октябрь 1587 1-чи ноябрь 1587 Маджар
14-чю декабрь 1590 25-чи декабрь 1590 Трансильвания
22-чи август 1610 2-чи сентябрь 1610 Пруссия
28-чи февраль 1655 11-чи март 1655 Швейцария (Валлис кантон)
18-чи февраль 1700 1-чи март 1700 Дания (Норвегия), протестант немец къраллада къошулуб)
16-чы ноябрь 1700 28-чи ноябрь 1700 Исландия
31-чи декабрь 1700 12-чи январь 1701 Швейцария (Цюрих, Берн, Базель, Женева)
2-чи сентябрь 1752 14-чю сентябрь 1752 Уллу Британия бла колониялары
17-чи февраль 1753 1-чи март 1753 Швеция (Финляндияда къошулуб)
5-чи октябрь 1867 18-чи октябрь 1867 Аляска
1-чи январь 1873 Япония
20-чы ноябрь 1911 Къытай
Декабрь 1912 Албания
31-чи март 1916 14-чю апрель 1916 Болгария
31-чи январь 1918 14-чю февраль 1918 РСФСР, Эстония
1-чи февраль 1918 15-чи февраль 1918 Латвия, Литва
18-чи январь 1919 1-чи февраль 1919 Румыния, Сербия
9-чу март 1924 23-чю март 1924 Греция
18-чи декабрь 1925 1-чи январь 1926 Тюрк
17-чи сентябрь 1928 1-чи октябрь 1928 Мисир

Григориан орузламагъа кёчген бир-бир къралла, башха къраллагъа къошулгъанлары себебли джангыдан юлиан орузламагъа кёчгенлери болгъанды.

XVI ёмюрде григориан орузламагъа Швейцарияны къуру католик бёлюмю кёчгенди, протестант кантонла 1753 джыл кёчгендиле, эм кеч а уа Гризон — 1811 джылда.

Къралланы тюрлю-тюрлю заманлада кёчгенлери себебли ангылауда халатлада болургъа боладыла: барыбызда билгенча Мигель Сервантес бла Уильям Шекспир 1616 джылны 23-чю апрелинде ёлгендиле. Кертиси бла уа араларында 10 кюн болгъанды, Уллу Британия джангы орузламагъа 1752 джылкёчгенди.

Джибериуле[тюзет | кодну тюрлендир]