Норвегия
Норвегия Королевство (норв. Kongeriket Norge / Kongeriket Noreg), Норвегия — Шимал Европада Скандинав джарымайрыкамны кюнбатыш кесегинде эм талай джууукъ гитче айрыкамлада орналгъан кърал. Кюнчыгъышда Швеция, Финляндия эм Россия бла чеклешеди. Баренцни тенгиз бла шимал-кюнчыгъышда джууулады, Норвеж тенгиз бла кюнбатышда эм Шимал тенгиз бла къыбла-кюнбатышда. Къралны аты буруннгускандинав Norðrvegr — «шималгъа джол» деген сёзден келеди.
Географиясы[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Норвегий коклаште верланыше ужаш материкысе 57° 72 да°[10] йӱдвел широташте да 4° да 31° эрвел долготаште тудым уштышым да аҥысыр аҥа шуйнен кия территорий 1770 (ужаш эн кум — 420 километрлан шагалрак) кутынь йӱдвел-касвел серыште улшо чыла отро-влак да скандинавийысе пелотро, отро ден саҥгам, вӱд тудо кундемысе уло.
Эрвел ден кечывалвел-эрвел чекыштыже швецийыште, норвегийыште гыч (1630 километр тораште), Финляндийыште (736 километр) россий да (уш-да 196). Йӱдвел-касвел теҥыз Норвежский тудым мушкыт, йӱдвел-эрвел — баренцев теҥызыште, кечывалвел — Йӱдвел теҥыз. 148 уштымо 25 кужытшо сер корешын кужытжо
Южо отролаште, тидыже кугыжаныш кучем, кугу пелотро-влак уло скандинавийысе деч кораҥмаш:
шпицберген архипелаг (Свальбард) норвежский теҥызын йӱдвел ужашыже, 17 сӱрем 1925 ийыште тӱнямбал мер илыш шот дене тудын ӱмбалне лийын;
Я-Гренландский Майен Норвежский коклаште да теҥыз;
атлантик тептеҥыз отрошто буве;
Тыгак кундемыште Норвегий кумылан, конвенцийыш 1961 ийыштак логалыныт антарктический:
Антарктиде отро сер воктене I Пӧтыр;
Антарктиде Королеве мланде модын.
Но тиде тӧртык почеш территорий 1930 ий 27 февраль, резолюций ден пунчал-влакым 1931 ий 14 январьыште парламент монархын деч норвегий 1939 ий 23 апрель гыч ужшаш огыл улмаш.
Халкъы[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Тарихи[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Политикасы[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Административ бёлюннгени[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Экономикасы[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Паша ресурс[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Илышын кӱкшыт[тюрлендир | кодну тюрлендир]
2011 ийыште норвегийыште 100 вуй среднемесячный 38 ыштыме пашадарым, кокла шотышто мом 3,8 % деч чот 2010 ий. Кокла шот дене 6 тӱжем утла вуй пӧръеҥ оксам ыштышаш, мыняр ӱдырамаш — 40 да 800 800 34 вуй келша. 85 ий ӱдырамаш-влак почеш шочшо пайыш дене пашадарым % марте 85,3 %. Пашадарым тӱлаш огыл да эн тӱҥжӧ пудештме кугыжаныш секторын частный секторышто пӧръеҥ да ӱдырамаш кӱшеш вашталтыме лийын. Пашадымылык норвегийыште гына лийын 3,9 % (данный шотышто сентябрьыште 2019 ийыште), ятырлан ӱлнӧ мо, Швецийыште, финляндийыште да пошкудо деч. Кугу профсоюз рӱдер — Рӱдӧ профсоюз организаций Норвегий[no] (i Landsorganisasjonen Norge), 900 тӱжем наре членже, норвежский пашазе партий дене кылдалтын[1].
Вес элла дене торгайымашым[тюрлендир | кодну тюрлендир]
36 шотлалтеш норвегий-эл экспорт кугыт шотышто тӱня й: 2017 ийлаште 106 сатум экспортироватлаш элыште млрд $, а 84,8 пуртыжо млрд $, вес элла дене торгайымашым сай сальдо — 21,2 млрд $.
Тӱҥ сатум экспорт: нефть (26 %), газ (26 %), колен да рыбопродукты (ялыш 10,5 %), продукцийланна металлургийым, промышленностьым, машиностроенийым да химий. Тӱҥ налын: Великобританий (21,4 млрд $), Германий (16,4 млрд $), Швеций (9 млрд $), Нидерланды (7,88 млрд $) и франций (7,5 млрд $).
Тӱҥ импорт сатум: машина, электронике ден оборудованийым (21,1 %), транспорт (19,4 %), сырьём да полуфабрикатым металлургий (13 %), вургемым, йолчиемым, кочкыш-йӱыш сатум (саска, емыж, да безалкогольный алкоголян йӱыш), пачкылам эм. Тӱҥ поставщикше: Швеций (10,1 млрд $), Германий (9,6 млрд $), Китай (8,17 млрд $), Кечывалвел Корей (5,71 млрд $) да УАШ (5,5 млрд $).
Белгиле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
 Бу, тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.
|