Кёбчюлюкню къурутхан сауут

Кёбчюлюкню къурутхан сауут термин  — чекли хайырланса да, уллу ёлчемде оюлуулагъа, адамла ичинеде кёб санда къурманлагъа, табигъатха эмда къраллагъа тюзелтилмезлик заран салыргъа болгъан сауутланы барысына да айтылады. Кёбюсюне кёбчюлюкню къурутхан сауутха ядролу, биологиялы эмда химиялы сауутла саналадыла. Алай а илму бла техниканы тири айныуу кёбчюлюкню къурутхан джангы сауутла джаратыугъа себеб боладыла, ала билиннген сауутладан не тюрлю шартлары бла артха къалмайдыла, бир-бирде эсе уа аладан эсе эффектли боладыла.

Хайырлануну энчиликлери

Кёбчюлюкню къурутхан сауут къазауатда баргъа къайсы тюрлю сермешиуде да хайырландырылыргъа болады. Аны хайырланыуу табигъатха эмда аны байлыгъына тюзелтилмезлик заран салыргъа боллуъкду.

Кёбчюлюкню къурутхан сауутну хайырланууну энчиликлерини ичинде:

• атылгъан объектге кёб тюрлю джанындан да зараутлыкъ салыу,
• атылгъан джеринден узакъгъа джаыйылыб, узун заманны ичинде заран бериу,
• адамланы санларыны тышында да узун баргъан психика джаралагъа себеб болуу,
• экологиягъа заран бериу эмда аны бла байламлы кирленнген табигъат тёгерекни хайырланыуу себебли адамланы, аскерлени джетерли джакъларгъа болмау

Кёбчюлюкню къурутхан сауутну узакъгъа джетдирген амалланы чыгъыуу эмда айныуу (биринчиликде - ракета-космос техника) аскер санагъатда терен тюрлениулеге себеб болгъанды. Стратегияны магъанасы бек ёсгенди, тереннге атар мадар берген ядролу-ракета атыула джауну дженгил дженгерге онглулукъ береди.

Къралланы къайсысы болса да ККъС-ны хайырланыу бютеу адам улугъа сакъланмагъан, билинмеген зараутлыкъ берирге боллукъду. Ол себебден, бир къауум кърал, политика партияла, джамагъат къурулушла бу тюрлю сауутланы чыгъарыууна, джайылыууна эмда хайырланыууна къаршчы кюрешедиле. 1899 джыл огъунакъ Гаагада баргъан мамырлыкъ конференцияда Тунчукъдургъан эмда заран берген газла бла джерленнген сауутланы хайырланыуун чеклендириуню юсюнден декларация къабыл этилгенди. Артдан талай кърал 1925 джылда Къазауатда тунчукъдургъан, уулу эмда аны кибик заран берген газланы эмда бактериология амалланы джасакълагъан протколну къабыл этгендиле. Ары баргъанда, дуния политиканы баш объектлери бир къауум халкъла-арасы келишиулеге, конвенцияалагъа къол салгъандыла. Аладан тамал салгъанлагъа: 1963 джылны «Атмосферада, космосда эмда суу тюбюнде ядролу сауутну сынаууну джасакълагъан кесаматы», 1968 джылны «Ядролу сауутну джайылмаууну кесаматы», 1972 джылны «Биологиялы эмда токсин сауутну чыгъарыууну, джайыуну эмда джыйыууну джасакълагъан конвенциясы» эмда 1997джылны «Химиялы сауутну чыгъарыууну, джайыуну эмда джыйыууну джасакълагъан конвенциясы» .

«Ючюнчю дунияны» къралларыны 1992 джылда арсеналлары
Кърал	Баллистика ракетала	Химиялы сауут	Биологиялы сауут	Ядролы сауут
Афганистан	барды	джокъду	джокъду	джокъду
Аргентина	барды	джокъду	джокъду	джокъду
Бразилия	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Вьетнам	болургъа болур	болургъа болур	джокъду	джокъду
Мисир	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Израиль	барды	болургъа болур	болургъа болур	болургъа болур
Индия	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Индонезия	чыгъарыла турады	болургъа болур	болургъа болур	джокъду
Иракъ	джокъду	барды	джокъду	джокъду
Иран	барды	барды	болургъа болур	джокъду
Йемен	барды	джокъду	джокъду	джокъду
КХДР (Шимал Корея)	барды	болургъа болур	болургъа болур	барды
Корея Республика Къыбыла Корея	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Ливия	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Мьянма	джокъду	болургъа болур	джокъду	джокъду
Пакистан	барды	болургъа болур	джокъду	барды
Сауд Арабия	барды	болургъа болур	джокъду	джокъду
Сирия	барды	болургъа болур	болургъа болур	джокъду
Таиланд	болургъа болур	болургъа болур	джокъду	джокъду
Къытай Республика (Тайвань)	барды	болургъа болур	болургъа болур	джокъду
Эфиопия	джокъду	болургъа болур	джокъду	джокъду
КъАР	барды	болургъа болур	джокъду	болургъа болур

Башлыкъ къайнакъла

	Fetter, Steve. "Ballistic Missiles and Weapons of Mass Destruction," International Security, Summer 1991, pp. 5-42.
	Mahnken, Thomas G. "Why Third World Space Systems Matter," Orbis, Fall 1991, pp. 563-579.
	Mayers, Teena Karsa. Understanding Weapons and Arms Control, New York, Brassey's (US) Inc., 1991.
	Navia, Martin. Ballistic Missile Proliferation in the Third World, Aldelphi Paper no. 252 (London: International Institute for Strategic Studies, 1990).
	Van Voorst, Bruce. "We See a World of More Not Fewer Mysteries," An Interview with CIA Director Robert Gates, Time Magazine, April 20, 1992, pp. 61-62.

Казауатны къоркъyуу

Кёбчюлюкню къыргъан сауутну тинтиую эмда айныуу, дунияда къазауат къоркъууну аслам этгенди. Бир-бирде эсе уа ККъС къралланы араларында къазауатны башламазлыгъына гарантия да болады. Сууукъ къазауатны заманларында НАТО бла Варшава Кесаматны Организациясыны арасында мамырлыкъ бир-бирлерин тамалдан къыраллыкъ сауутлары болгъаны себебли бузулмай тургъады.

Дагъыда къара

• Тёре кюнню машинасы
• Наносауут
• АБШ-ны аскерини биологиялы сауут лабораториясы