Лит

Литва лит
1997-чи джылда чыкъгъан 200 лит
Оригинал аты	Lietuvos litas
Тилни коду	lt
ISO 4217 кодла	LTL (440)
Символла	Lt
Джюрюген территориясы
Эмитент кърал	Литва
Биримлери
Сайы	Цент (1⁄100)
Темир ачхала	1, 2, 5, 10, 20, 50 цент 1, 2, 5 лит
Тарихи
Киргизилгени	02.10.1922 (I кере) 25.06.1993
Аллындагъы валюта	Ауксинас Литва талон (LTT)
Чыгъарылгъаны	25.03.1941 (I кере) 01.01.2015
Эмиссия
Эмиссия аралыгъы	Литваны Банкы
Эмиссия аралыкъны сайты	https://www.lb.lt

Лит (лит. litas — Лит (лит. litas) Литва Республиканы 1922-чи джылдан 1941-чи джылгъа дери эмда 1993-чю джылдан 2014-чю джылгъа дери джюрюген ачха биримиди. 100 центден къуралгъанды.

ISO 4217 системада халкъла арасы коду — LTL.

2015-чи джылны 1-чи январында Литва еврозонагъа киргенди, миллет валюта 1 еврогъа 3,4528 лит курс бла ауушдурулгъанды.

Тарихи[тюзет | къайнакъны тюзет]

Биринчи дуния къазауатдан сора бойсунмазлыкъгъа ие болгъан Литва Республикада башха къралланы тёлеу биримлерин хайырланнгандыла (сёз ючюн, герман кюнчыгъыш сом).

Кесини закон тамалында къуралгъан эмиссия банкы болмагъаны себебли, герман Кюнчыгъыш кредит касса бла (Darlehnskasse Ost), келишиуню тамалында Литвада официал тёлеу бирим болуб остмаркала джюрюб башлагъандыла, литва тилде ауксинас аталгъанды (лит. auksinas, — алтын). 1922-чи джылны ортасында марканы гиперинфляциясы ючюн Литвада сатыу-алыуну, финансланы эмда кредитлени джюрютюую уллу проблемалагъа тюртюлгенди. Литваны Сейми ашыгъыш литны киргизирге эмда Литваны Банкыны къурауну юсюнден законну алады.

Эмиссия датасы 1922-чи джылны 10-чу сентябры датасы бла болджаллы къагъыт ачхала 25-чи сентябрда басыладыла. Джюрютюуге лит 1-чи октябрдан киргизиледи, ала адамланы къолларына 2-чи октябрда берилиб башлайды. Литни алтын багъасы 0,1504602 г болгъанды, ол АБШ-ны долларыны 1/10 болгъанды. Ауксинлени литлеге ауушдуруу курсу хар кюн сайын финансла министрни, доллар бла марканы арасында курсну тамалында белгиленнгенди. Аллында курс 175 : 1 болгъанды. Аннга кере темир джол эмда почта тарифле, налогла, облигацияла, аманат кассалада ачха салыула э. а. к. джангыдан тергелгендиле. Къагъыт ачхала Ингилизде, Чехословакияда эмда Германияда басылгъандыла. 1925-чи джылда къуюлгъан темир ачхала да тыш къралдан келгендиле. 1936-чы эмда 1938-чи джылланы темир ачхаларын Каунасда къуйгъандыла. Къазауатха деричи литвачы правительство эмиссияны эм азы бла юч этиб бири багъалы металладан, къалгъан ликвидли багъалы къагъытладан баджарылгъанды.

Литваны СССР-ге къошулууундан сора (1940) 1941-чи джылны 25-чи мартындан совет сом ауушдургъанды.

Литваны бойсунмазлыгъы орнуна салыннганындан сора, 1991-чи джылны 5-чи августундан башлаб тёлеу биримге болджаллы ачхала хайырландырлгъандыла «ортакъ талонла» (халкъда аты «вагноркала», ол замандагъы премьер-министр Гедиминас Вагнорюсну аты бла берилгенди). 1992-чи джылны 1-чи октябрындан башлаб Литвада джангыз джюрюген закон тёлеу бирим болуб баямланнганды.

Лит джюрютюуге 1993-чю джылны 25-чи июнунда киргенди. Болджаллы талонла 100 : 1 ауушдурулгъандыла. Талонла 1993-чю джылны 20-чы июлуна дери джюрюгендиле.

2015-чи джылны 1-чи январындан башлаб Литвада закон тёлеу бирим евроду^[1], литлени еврогъа ауушдуруу: 1 евро = 3,4528 лит курс бла бардырылгъанды. Эки валютаны да параллель джюрюген кёзюу 2015-чи джылны 1-чи январындан 15-не дери баргъанды. Литле еврогъа почта бёлюмле эмда банкла бла 2015-чи джылны 1-чи мартына дери ауушдурулгъандыла, бир къауум банк 2015-чи джылны 30-чу декабрына дери да ауушдургъанды. Ол болджалдан сора литле къуру Литваны Банкы бла ауушудурулады, аууушдуруугъа болджал салынмагъанды.

Биринчи лит[тюзет | къайнакъны тюзет]

Металл ачхала[тюзет | къайнакъны тюзет]


Номинал	Джыл	Материал	Диаметр (мм)	Масса (г)	Гурт	Тираж
1 цент	1925	джез	15,5	1,6	сыйдам	5 000 000
1 цент	1936		15,5	1,0		9 955 000
2 цент	1936		18	2,3		4 951 107
5 цент	1925		19	2,1		12 000 000
5 цент	1936		20	3,0		4 800 000
10 цент	1925		20	3,0		12 000 000
20 цент			23	4,0		8 000 000
50 цент			25	5,0		5 000 000
1 лит	1925	Ag-500	19,0	2,7	зыбыр	5 985 000
2 лит			23,0	5,4		3 000 000
5 лит			29,4	13,5		1 000 000
5 лит	1936	Ag-750	27,1	9,0	сыйдам джазыуу TAVO GEROVĖ TAUTOS GEROVĖ	2 750 000
10 лит	1936		32,2	18,0	сыйдам джазыуу TAUTOS JĖGA VIENYBĖJE	876 000
10 лит	1938		32,2	18,0	сыйдам джазыуу TAUTOS JĖGA VIENYBĖJE	180 000

Къагъыт ачхала[тюзет | къайнакъны тюзет]


10 сентябрь 1922 джылгъы серия
Сурат		Номинал	Ёлчемлери (мм)	Тамал бояуу	Ачыкълау			Чыкъгъан дата
Бет джаны	Арт джаны	Номинал	Ёлчемлери (мм)	Тамал бояуу	Бет джаны	Арт джаны	Суу белгиси	Чыкъгъан дата
		1 цент	80×52	кёк	номинал	номинал эмда Литваны герби	джокъду	10 сентябрь 1922
		5 цент		джашил
		20 цент		мор
		50 цент		кимит бетли
		1 лит	120×65	джашил			чыкла
		5 лит	120×65	мор			GS летарала
16 ноябрь 1922 джылгъы серия
		1 цент	90×55	джашил	номинал бла Литваны герби	номинал	джокъду	16 ноябрь 1922
		2 цент		бежевый
		5 цент		голубой
		10 цент		къызыл
		20 цент	100×60	мор
		50 цент	100×60	кимит бетли
		1 лит	110×65	къызыл			зугул тогъайла
		2 лит	110×65	кимит бетли		Гядиминни Колюмнлары
		5 лит	120×70	джашил	фермер	урчукъда тиширыу
		10 лит	120×70	кимит бетли, мор	номинал бла Литваны герби	тиширыу портретле
		50 лит	150×78	мор	уллу бий Гедиминни портрети	Сыйлы Станистлавны кафедралы собору (Вильнюс)
		100 лит	170×87	джашил, кёк	уллу бий Витовтну портрети	тиширыу портретле
1924 джылгъы серия
		500 лит	198×92	джашил, къызылсман-сары	номинал	Клайпеда, Вильнюс, Каунас шахарланы герблери	Гядиминни Колюмнлары	1924
		1000 лит	220×108	джашил, кёк	номинал бла Литваны герби	миллет кийимледе джаш адамла	сыйлы бий Витовтну портрети	1924
1927—1928 джылланы сериясы
		10 лит	130×75	джашил	номинал бла Литваны герби	сабанда ишле	джокъду	1927
		50 лит	145×80	кёк, кимит бетли	Йонас Басанавичюсну портрети	уллу бий Гедиминни портрети	уллу бий Гедиминни портрети	1928
		100 лит	155×85	берекет мюйзю бла тиширыу	Каунасда Литваны Банкыны мекямы	уллу бий Кейстутну портрети	уллу бий Кейстутну портрети	1928
1929—1930 джылланы сериясы
		5 лит	120×70	мор	Витовтну портрети	Грюнвальд сермешиуден сахна	джокъду	1929
		20 лит	140×75	джашил, мор	Витовтну заманларында ачхалада суратланнган Витовтну портрети, Уллу Витовтну Каунасдагъы костёлу, муджураны къачы бла учу	Каунасда Азатлыкъны статуясы, джюк кеме	джокъду	1930
1938 джылгъы серия
		10 лит	130×75	джашил, къызылсман-сары	президент А. Сметонаны портрети бла Бойсунмазлыкъны Декларациясы	Бойсунмазлыкъны Декларациясына къол салгъан, лит Кенгешни членлерини къауум портрети, Клайпеда, Вильнюс, Каунас шахарланы герблери	джокъду	16 февраль 1938

Экинчи лит[тюзет | къайнакъны тюзет]

1991-чи джылны металл ачхалары[тюзет | къайнакъны тюзет]


Номинал	Материал	Диаметр (мм)	Къалынлыкъ (мм)	Масса (г)	Гурт
1 цент	туч	18,75	1,30	0,83	сыйдам
2 цент		21,75	1,30	1,12
5 цент		24,40	1,35	1,40
10 цент	Cu+Zn+Sn	16,0	1	1,40
20 цент		17,50	1,2	2,10
50 цент		21,00	1,2	3,03
1 лит	Cu+Ni	16,75	1,5	2,35	зыбыр
2 лит		20,5	1,35	3,46
5 лит		23	1,5	4,36

1997—2014 джылланы металл ачхалары[тюзет | къайнакъны тюзет]

Литваны Банкы металл ачхаланы официал тобламаларын 1991, 2000, 2003 эмда 2008—2014 джыллада къуйгъанды. 1991, 2000 эмда 2003 джылланы тобламаларына къуру ол джыллада чыкъгъан ачхала киргендиле 2008, 2009 эмда 2014 джылланы тобламаларына1991 джылны 1, 2 эм 5 центлери да киргендиле, 2010—2014 джылланыкъында уа эсгертме жетонла болгъандыла.


Сурат	Номинал	Материал	Диаметр (мм)	Къалынлыкъ (мм)	Масса (г)	Гурт	Чыкъгъан джыл
	10 цент	Cu+Zn+Ni	17,00	1,70	2,60	зыбыр	1997 1998 1999 2000 2003 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	20 цент		20,50	2,10	4,80		1997 1998 1999 2000 2003 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	50 цент		23,00	2,10	6,00		1997 1998 1999 2000 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	1 лит	Cu+Ni	22,30	2,20	6,25		1998 1999 2000 2001 2002 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	2 лит	тогъайы: Cu+Al+Ni арасы: Cu+Ni	25,00	2,20	7,50	аралыкълы- зыбыр	1998 1999 2000 2001 2002 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	5 лит	тогъайы: Cu+Ni арасы: Cu+Al+Ni	27,50	2,35	10,10	сыйдам «PENKI LITAI джызыуу бла» (беш лит)	1998 1999 2000 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Белги: къалын джазыу бла, ачхаланы къуру тобламаны къурамында чыкъгъан джылла белгиленнгендиле.

Эсгертме металл ачхала[тюзет | къайнакъны тюзет]

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Литваны эсгертме ачхалары.

Литваны биринчи юбюилей металл ачхасы, бойсунмазлыгъыны 20-джыллыгъына аталыб 1938 джылда чыгъарылгъанды. Бусагъатда Литваны Банкы эсгертме эмда юбилей металл ачхаланы сыйлы (алтындан — 1, 10, 50, 100, 500 лит номиналлы, кюмюшден — 5, 10, 50, 100 лит номиналлы эмда биметаллы 200 лит номиналлы) эмда багъа болмагъан (мельхиор — 1 бла 10 лит номиналлы, биметаллы 2 лит номиналлы, эмда шимал алтындан25 лит номиналлы) металладан чыгъарады. Бойсунмазлыкъны орнуна салыннганындан сора биринчи металл ачхала Дарюс бла Гиренасны трансатлантика учууларыны 60-джыллыгъына, эмда рим папа II Иоанн Павелни Литвагъа келиуюне аталыб чыгъарылгъандыла. Бютеу ачхала лит металл ачха арбазда къуюлгъандыла.

Литлени болууларыны бютеу заманына 111 тюрлю металл ачха чыгъарылгъанды, аланы ичинде 15 — мельхиордан, 2 — шимал алтындан, 12 — биметаллдан (мельхиор + латунь), 69 — 925 мухурлу кюмюшден, 12 — 999 мухурлу алтындан эмда 1 — биметаллы (алтын+кюмюш)^[2]^[3].

Къагъыт ачхала[тюзет | къайнакъны тюзет]


1991—2003 джылланы сериясы
Сурат		Номинал	Ёлчемле (мм)	Ачыкълау	Басылгъан дата	Джюрюуден чыгъарылгъан дата
Бет джаны	Арт джаны	Номинал	Ёлчемле (мм)	Ачыкълау	Басылгъан дата	Джюрюуден чыгъарылгъан дата
		1 лит	135×65	Бет джаны: литов джазыучу Юлия Жемайтени портрети (1845—1921) Арт джаны: Палушеде Сыйылы Иосафатны агъач костёлу Суу белгиси: «Погоня» герб	1994	1 март 2007
		2 лит	135×65	Бет джаны: литвалы джазыучу-билим джайыучу Мотеюс Валанчюсну портрети (1801—1875) Арт джаны: Тракай къаланы кёрюнюмю Суу белгиси: Литваны герби	1993	1 март 2007
		5 лит	135×65	Бет джаны: литов адабият тилни «атасы» Йонас Яблонскисны портрети (1860—1930) Арт джаны: Пятрас Римшини «литов школуну» скульптурасы Суу белгиси: Литваны герби	1993	1 март 2007
		10 лит	135×65	Бет джаны: литов пилотла Стяпонас Дарюс (1896—1933) бла Стасис Гиренасни (1893—1933) портретлери Арт джаны:Атлантика океанны башы бла учуб баргъан «Lituanica» самолёт Суу белгиси: Литваны герби	1991	1 январь 1996
					1993	1 март 2007
					1997	1 июнь 2012
					2001	15 январь 2015
					2007	15 январь 2015
		20 лит	135×65	Бет джаны: литов назмучу эмда драматург Майронисну (Йонас Мачюлисни) портрети (1862—1932) Арт джаны: Витаутас Уллуну атлы аскер музей эмда Каунасдагъы Эркинлик статуя Суу белгиси: Литваны герби (1993 джылны банкнотларында) / Майронисни портретлери	1991	1 июнь 1994
					1993	1 март 2007
					1997	1 июня 2012
					2001	15 январь 2015
					2007	15 январь 2015
		50 лит	135×65	Бет джаны: литов миллет айныуну "атасы" Йонас Басанавичюсню (1851—1927) портрети Арт джаны: Сыйлы Станиславны кафедралы соборуну эмда Вильнюсда къонгураулу минара Суу белгиси: Литваны герби (1993 джылны банкнотларында) / Басанавичюсню портрети (артдан чыкъгъанлада)	1991	1 январь 1996
					1993	1 март 2007
					1998	15 январь 2015
					2003	15 январь 2015
		100 лит	135×65	Бет джаны: литов тарихчи Симонас Даукантасны (1793—1864) портрети Арт джаны: Вильнюс университетни Сыйлы Иоаннланы костёлундан кёрюнюмю Суу белгиси: Литваны герби (1993 джылны банкнотларында) /Даукантасны портрети (ызындан келгенледе)	1991	1 июль 2001
					2000	15 январь 2015
					2007	15 январь 2015
		200 лит	135×65	Бет джаны: литов драматург Видунасны (Вильгельмас Сторостасны) (1868—1953) портрети Арт джаны: Клайпеда маяк Суу белгиси: Видунасны портрети	1997	15 январь 2015
		500 лит	147×70	Бет джаны: литов адабиятчы Винцас Кудирканы (1858—1899) портрети Арт джаны: Эркинликни Къонгурауу эмда сууну ёзенини кёрюнюмю Суу белгиси: Кудирканы портрети	2000	15 январь 2015

Сейир фактла[тюзет | къайнакъны тюзет]

Литваны эркинлиги орнуна салыннгандан сора, 1991-чи джылда биринчи банкнотла чыгъарыладыла. 50 лит номиналлы банкнот халаты бла чыкъгъанды — анда Сыйлы Станиславны кафедралы соборуну чардагъыны маймулунда арасы бла Сыйлы Еленаны статуясы барды. 1991-чи джылны банкнотунда Сыйлы Елена къачны сол къолунда тутуб турады, кертиси бла уа къач онг къолундады.[1]
1993-чю джылны 10 литинде Шимал Америка бла Европаны контурлары терс сызылыбдыла.^[4]
1000 лит номиналлы банкнотла 1991-чи джыл басылгъандыла, алай джюрютюуге чыкъмай къалгъандыла.^[5]

Валюта курсну режими[тюзет | къайнакъны тюзет]

1994-чю джылны 1-чи апрелинден 2002-чи джылны 31-чи январына дери долларгъа 4:1 келишиу бла байланнганды, 2002-чи джылны 1-чи февралындан — еврогъа ол заманна бегиген 3,4528:1 келишиу бла байланнганды, эмда Литвада ортакъ европачы валюта киргинчи тюрленмегенди^[6]. Бу нюзюрню тындырыр ючюн 2004-чю джылны 28-чи июнундан башлаб лит Валюта курсланы европачы механизмине къошхандыла. Бу механизмге къошулгъан валютаны курсу еврогъа байландыгъындан сора 15 % кёбге айрылмазгъа керекди, литни курсуну айрылыуу уа 0 %. болгъанды.

Дагъыда къара[тюзет | къайнакъны тюзет]

Литва гривна

Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]

↑ Литва празднует вступление в еврозону Архивная копия от 4 январь 2015 на Wayback Machine // bbcrussian.com, 1 января 2015(орус.)
↑ Collector (commemorative) circulation coins — Bank of Lithuania Архивная копия от 26 август 2014 на Wayback Machine(ингил.)
↑ Issued collector (commemorative) coins — Bank of Lithuania Архивная копия от 6 февраль 2013 на Wayback Machine(ингил.)
↑ LTB — Banknotai. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (11 февраль 2012). Тинтилгенди: 23 январь 2012.
↑ Центробанк Литвы продаст банкноту достоинством в 1000 литов Архивная копия от 3 декабрь 2017 на Wayback Machine DELFI 2017
↑ МВФ, 2011, De Facto Classification of Exchange Rate Regimes and Monetary Policy Frameworks

Джибериуле[тюзет | къайнакъны тюзет]

Notes and coins, Литваны Банкы(ингил.)(лит.)
Литов метал ачха арбазны официал сайты(лит.)(ингил.) (орус.)
Двадцатилетие лита со смертельным знаком // ru.15min.lt, 25 июня 2013(орус.)
Литваны банкнотларыны галереясы(нем.)(ингил.)

[1] Литва празднует вступление в еврозону Архивная копия от 4 январь 2015 на Wayback Machine // bbcrussian.com, 1 января 2015(орус.)

[2] Collector (commemorative) circulation coins — Bank of Lithuania Архивная копия от 26 август 2014 на Wayback Machine(ингил.)

[3] Issued collector (commemorative) coins — Bank of Lithuania Архивная копия от 6 февраль 2013 на Wayback Machine(ингил.)

[4] LTB — Banknotai. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (11 февраль 2012). Тинтилгенди: 23 январь 2012.

[5] Центробанк Литвы продаст банкноту достоинством в 1000 литов Архивная копия от 3 декабрь 2017 на Wayback Machine DELFI 2017

[МВФ—2011—[http://www.imf.org/external/np/mfd/er/2008/eng/0408.htm_De_Facto_Classification_of_Exchange_Rate_Regimes_and_Monetary_Policy_Frameworks]—-6] МВФ, 2011, De Facto Classification of Exchange Rate Regimes and Monetary Policy Frameworks

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

LTL сауда курсу
Google Finance:	RUB USD EUR GBP JPY CHF
XE.com^[en]:	RUB USD EUR GBP JPY CHF
OANDA.com:	RUB USD EUR GBP JPY CHF
Google Finance бла OANDA эресей IP-адреслеге джууаб бермейди, прокси/VPN хайырланыгъыз.