Евро

Евро ингил. Euro гр. Ευρώ
500 евро банкнота
Хайырланнган джерле:	Европа бирлик Акротири эм Декелия Черногория Косово
Къурамы:	100 евроцент
ISO-4217 коду:	EUR
Белгиси:	€
Ара банкы:	Европа ара банк
Алмашдырыу курсу: (5 февларь 2010)	1 EUR = 1,3691 USD

Евро (Валюта белгиси — €, банк коду: EUR) — «еврозонаны» 20 къралында официал Валютады (Австрияда, Бельгияда, Германияда, Грецияда, Хорватияда, Ирландияда, Испанияда, Италияда, Кипрде, Люксембургда, Мальтада, Нидерландлада, Португалияда, Словакияда, Словенияда, Финляндияда, Францияда, Эстонияда, Латвияда, Литвада). Аны тышында бу валюта дагъыда 9 къралда джюрюйдю, аладан 7 — европа къралла. Алай бла евро 320 миллиондан артыкъ европачыгъа официал валютады, официал тышында хайырланнган территорияла бла бирге уа 500 миллион адам бу валютаны баш тёлеу амал кибик хайырланадыла. 2006 джылны декабрында къолда 610 млрд евро джюрюгенди, бу кёргюзюм дунияда джюрюген ачхалада эм кёбдю, бу кёргюзюм бла АБШ-ны долларын огъунакъ озгъанды.

Дуния финанс саудада евро 1999 джыл чыкъгъанды, 2002 джылны 1-чи январында уа къолдада джюрюб башлагъанды. Евро, европа валюта биримни (ЭКЮ) орнуна келгенди, алай а ЭКЮ къуру банк операциялада хайырландырылгъанды, евро эсе уа къралланы валюталарыны орнунада келгенди.

Еврогъа Франкфуртдагъы Европа ара банк (ЕАБ) бла еврозонагъа кирген къралланы ара банкларындан къуралгъан Ара банкланы европа системасы (АБЕС) оноу этедиле. ЕАБ бойсунмагъан ара банкды, эмда аны къолунда еврозонада монетар политиканы бардырыуу турады. АБЕС эсе уа къагъыт ачхала бла темир ачхаланы, еврозонаны къралларында къолда джюрюрюк ачханы джайыу аны тышында еврозонада тёлеу системаланы ишлеулери барды.

Европа бирликни бютеу къраллары еврозонагъа кирирге эркиндиле, алай ала кеслерини кредит-ачха политикаларында талай шартха сыйыныргъа керекдиле. Европа союзну джангы къралларына уа эртде кеч болсада еврогъа кёчюу зорунлу шартды.

Еврону юсюнден билгиле

Аты

Латиницада аты Euro деб джазылады (уллу неда гитче харифден, тилге кёре), грекча — ευρώ, кириллицада (болгар, македон, орус эмда серб тилледе) — евро (черногор тилде еуро вариант джюрюйдю)). Банкноталада валютаны аты латин эмда грек харифле бла джазылыбды, эмда хар тилни орфографиясына кёре Европа окъулгъанына кёре окъулады: французча- ёро́, немецча — о́йро, испанча — э́уро, ингилизча — ю́ро д.а.к.

Еврозонагъа кирирни аллы бла Болгария банкноталада кириллицада джазылырын излегенди. ЕАБ быллай инициативагъа къаршчы чыкъгъанды, алай а 2007 джыл Болгарияны излемлерин къабыл этгенди, алай а банкноталада джызылыуу санлагъа кёре тюрленмезлигин билдиргенди: «…Бирликни законлары „евро“ сёзню баш болушда эмда бирчилик санда, бирча джазылырын излейди».

Монетала бла банкнотала

Евро 100 центден къуралады (бир-бирде евроцент дейдиле). Бютеу евро монетала, аны ичиндеда 2 евролукъ темир ачхалада бир джанлары бютеу европаны къралларыны сураты бла, ол бир джанында уа чыгъаргъан кърал сайлагъан суратны тутадыла. Бютеу темир ачхала еврозонаны къайсы къралындада джюрюрге боладыла. 2 €, 1 €, 0,50 €, 0,20 €, 0,10 €, 0,05 €, 0,02 € и 0,01 € багъалары болгъан темир ачхала чыгъарыладыла.

Бютеу евро банкнотала къайсы къралда басмалансалада бирча дизайннге иедиле. 500 €, 200 €, 100 €, 50 €, 20 €, 10 € и 5 € багъалары болгъан банкнотала чыгъадыла. Уллу номиналы болгъан, сёз ючюн, 500 € эм 200 € банкнотала бир-бир къраллада чыгъарылмайдыла, алай а хар къралдада джюрюйдюле.

Номиналы	Ёлчемлери Ауурлугъу	Стили	Эпохасы	Кодну оруну	Бети
5 евро	120 × 62 мм 0,63 г	Антика / Классика	XI ёмюрге дери	суратчыкъны къыйырында солда	боз
10 евро	127 × 67 мм 0,72 г	Роман	XI—XII ёмюрле	«8 сагъатда» джулдузчукъ	къызыл
20 евро	133 × 72 мм 0,81 г	Готика	XIII—XIV ёмюрле	«9 сагъатда» джулдузчукъ	кёк
50 евро	140 × 77 мм 0,92 г	Ренессанс	XV—XVI ёмюрле	суратчыкъны къыйырында солда	оранж
100 евро	147 × 82 мм 1,02 г	Барокко бла рококо	XVII—XVIII ёмюрле	на «9 сагъатда» джулдузчукъну солунда	джашил
200 евро	153 × 82 мм 1,07 г	Индустриал эра / Темир бла мияла	XIX ёмюр	«8 сагъатда» джулдузчукъну онгунда	сары-мор
500 евро	160 × 82 мм 1,12 г	Бусагъатдагъы	XX—XXI ёмюрле	«9 сагъатда» джулдузчукъ	лилиялы

ЕАБ еврода уллу транзакциялагъа клиринг системаны къурагъанды (TARGET). Еврозоналаны къралларыны араларындагъы бютеу кёчюрюуле бир къралны ичиндеча багъа тутарыкъдыла. Кредит карталаны болушлугъу бла эмда банкоматлада ачха алыуда карта чыгъаргъан къралдача башха къралладада ол багъаны тутады. «Къагъыт» тёлеу борчланыуланы хыйсаблары алкъын ЕАБ бла стандартлашмагъанды эмда хар кърал кеси джарашдырады.

Кёксюл фонда джашил бет бла джазылыргъа керек еврону логотипини официал спецификациясы

Джюрютюлюую

Банк операциялада евро 1999 джылны 1-чи январындан башлаб хайырланыб башлагъанды, къолда уа 2002 джылны 1-чи январындан башлаб джюрютюлюб башлагъанды. Евро Европа Бирликни 28 къралындан 18 къралында миллет валюталарыны орнуна келгенди. Швеция бла Данияда референдумлада кёбчюлюк еврогъа къаршчы чёб атхандыла. Уллу Британияда миллет валютасын къояргъа оноу этгенди. Эстония, Латвия эмда Литва еврогъа 2009 джыл кёчер акъыллары болгъанды алай а экономика табсызлыкъла себеб болуб, бу кёчюу эм азы бла эки джылгъа кечигирикди. Болгария бла Маджар еврогъа 2011 джыл кёчер планлары барды, Польша — 2012, Румыния — 2014, Чехия уа барысынданда кеч — 2015 джылда, неда анданда кеч 2019 джылда.

Кърал	Эски валютасы	Кёчюу заманы	Ауушдуруу курсу
Еврозона
Австрия	австрия шиллинг	1-чи январь 1999 1	13,7603 ATS
Бельгия	бельгия франк	1-чи январь 19991	40,3399 BEF
Германия	немец марка	1-чи январь 19991	1,95583 DEM
Ирландия	ирланд фунт	1-чи январь 19991	0,787564 IEP
Испания	испан песета	1-чи январь 19991	166,386 ESP
Италия	итальян лира ватикан лира санмарин лира	1-чи январь 19991	1936,27 ITL
Люксембург	бельгия франк люксембург франк	1-чи январь 19991	40,3399 LUF
Нидерландла	нидерланд гульден	1-чи январь 19991	2,20371 NLG
Португалия	португал эскудо	1-чи январь 19991	200,482 PTE
Финляндия	финлянд марка	1-чи январь 19991	5,94573 FIM
Франция	француз франк монако франк	1-чи январь 19991	6,55957 FRF
Греция	грек драхма	1-чи январь 19991	340,750 GRD
Словения	словен толар	1-чи январь 2007	239,640 SLT
Кипр	кипр фунт	1-чи январь 2008	0,585274 CYP
Мальта	мальта лира	1-чи январь 2008	0,429300 MTL
Словакия	словак крона	1-чи январь 2009	30,1260 SKK
Эстония	крона	1-чи январь 2011	15,6466 EEK
Латвия	латс	1-чи январь 2014	0,702804 LVL
Литва	литас	1-чи январь 2015	3,4528 LTL
ЕБ-ге кирмеген, алай официал халда еврону джюрютген къралла
Ватикан	итальян лира ватикан лира санмарин лира	1-чи январь 19991	1936,27 VAL
Майотта	француз франк	1-чи январь 19991	6,55957 FRF
Монако	француз франк монако франк	1-чи январь 19991	6,55957 MCF
Сан-Марино	итальян лира ватикан лира санмарин лира	1-чи январь 19991	1936,27 SML
Сан-Пьер эм Микелон	француз франк	1-чи январь 19991	6,55957 FRF
Официал болмай хайырландыргъан къралла бла территорияла
Акротири эм Декелия	кипр фунт	1-чи январь 2008	0,585274 CYP
Андорра	француз франк испан песета	1-чи январь 19991	6,55957 FRF 166,386 ESP
Косово	немец марка	1-чи январь 2002	1,95583 DEM
Сен-Бартельми	француз франк	1-чи январь 19991	6,55957 FRF
Сен-Мартен	француз франк	1-чи январь 19991	6,55957 FRF
Черногория	немец марка	1-чи январь 2002	1,95583 DEM

• ¹ кертиси бла 2002 джылны 1-чи январында
• ² 2007 джылны 22-чи февралында Францияны Гваделупа департаментинден айрылгъанды

Сиз билемисиз?

• Еврону джалгъан чыгъарыудан джакъларыны бири — банкнотадагъы номериди. Номер кеси бир хариф бла онбир тархдан къуралады. Бютеу тархланы бир-бирлерине къошсанг эки белгили сан чыгъады. Аны ызындан куралгъан санны эки тархын бир-бирине къошабыз, сора бир белгили сан чыгъады . Сёз ючюн 79 сан чыкъса, 7 бла 9 бир-бирине къошабыз, 18 болады, 1 бла6 къошабыз хыйсабда — 7 болады. Бу сан, номердеги хариф бла бирге чыгъаргъан къралны белгилейди. Бу сан къралгъа бегитилген харифге келиширге керекди. Сёз ючюн номерде Х хариф (Германиягъа бегитилгеди) болса сан а уа 2 болмаса, ачха джалгъан ачхады. Дагъыда бир башха амал: номердеги бютеу тархланы бир-бирлерине къошугъуз, аннгада харифни ингилиз алфавитде номерин къошугъуз, сора чыкъгъан санны тархларын бир-бирине къошугъуз бир белгили сан болгъунчу. Ахырында 8 болургъа керекди. 8 болмаса ачха джалгъанды.

Джибериуле

• Евро монеталаны юсюнден хар не
• Euro coins. Евро монетала.
• Евро банкнотала (нем.) (ингил.)

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Евро.