Маршаллны планы
Маршаллны планы (ингил. Marshall Plan, официал аты ингил. European Recovery Program — «Европаны джангыдан къуруууну программасы») — Экинчи дуния къазауатдан сора Европагъа болушлукъну планыды. 1947 джылда американ кърал секретарь Джордж К. Маршалл джанындан теджелгенди (джюртюуге [1948]] джылны апрелинде киргенди). Планнга 17 европачы кърал къошулгъанды. Маршаллны планы Европагъа болушханны тышында, АБШ-ны континентде болумун кючлю этгенди.
Болушлукъ программа бла байламлы планларын Джордж Маршалл 1947 джылны 5-чи июнунда Гарвард университетде ачыкълагъанды. 12-чи июлда Парижде Кюнбатыш Европаны 16 къралыны келечиси джыйылады. Бу джыйылыугъа Кюнчыгъыш Европаны келечилери да чакъырыладыла, алай а совет правительство бу планда кесини интереслерине къоркъуу кёргени себебли, аны джанлы кюнчыгъыш европачы къралланы келечилери келмейдиле. Совет Союз эсе бу планнга кирмегенди, къралны башчылары, бюджет дыккылыкъны болмагъанын баямлагъандыла.
Джыйылыугъа къошулгъанла болушлукъну ёлчемлерин сюзгендиле. Ол къралланы болушлукъгъа разы болгъанлары белгили болгъанында, АБШ-да къралны экономисыны бу болушлукъну этер амалларыны тинтиу комитет къуралады.
Кюнбатыш Германиягъа Маршаллны планы бла келген болушлукъ бла бирге, бу къралдан хорлагъан къраллагъа, берилген заранны джабар ючюн салыннган контрибуция (репарация) таймаздан алыннганды.
Маршаллны планы, АБШ-ны конгресси Европагъа 4 джыллыкъ болушлукъ этиуню айгъакълагъан "Экономика ишбирликни" закону алынгандан сора, 1948 джылны 4-чю апрелинден ишлеб башлагъанды. Ассигнацияланы бютеулей ёлчеми 12,4 млрд долл. чакълы бир болады, аны асламысы Ингилизге (2,8 млрд.), Франциягъа (2,5 млрд.), Италиягъа (1,3 млрд.), Кюнбатыш Германиягъа (1,3 млрд.), Голландиягъа (1 млрд.) кетгенди. Аны бла бирге американлыла болушлукъну бериуню шартларыны бирин, болушлукъ алгъан къралланы правительстволарындан коммунистлени чыгъарыу болгъанды.[1] 1948 джылгъа Кюнбатыш Европаны къралларыны правительстволарында бир коммунист да болмагъанды.
Кечирек Маршаллны планы Япония эмда Кюнчыгъыш Азиядагъы талай къраллда ишлеб башлагъанды.
Маршаллны планы 1960 джыллада тохтатылгъанды: реципиент къралларыны правительстволары долларладан къутула башлайдыла. Биринчи, 1965 джыл Францияны правительствосу долларланы алтыннга ауушдурууну излегенди. 1971 джылгъа американ болушлукъну алгъан бютеу кърал доллардан къутулгъанды. Аны эсебинде доллар девальвация болгъанды, АБШ девальвацияны тыяр мурат бла долларны алтын стандартын тохтатханды.
Эсеблери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Маршаллны планы тарихде эм джетишимли экономика программаланы бири болгъанды, аны бютеу салыннган нюзюрю толтурулгъанды:
- Алгъаракъ эски болуб, хайырсыз болгъан промышленность санагъатла реструктуризацияны ётюб, къысха кёзюуню ичинде, къралланы миллет экономика политикаларын тюрлендирмегенлей хайыр келтириб айныб башлагъандыла. Европаны къраллары къазауатдан сора къысха заманда кеслерине келедиле.
- Европачы къралла тыш борчларын тёлер амал табхандыла
- СССР бла коммунистлени кючлери азайгъанды
- Европада тохтаусуз айныуну гаранты -орта сыныф къарыу алгъанды
Болушлукъ алгъан къралла
- Австрия
- Бельгия
- Уллу Британия
- Кюнбатыш Германия
- Греция
- Дания
- Ирландия
- Исландия
- Италия
- Люксембург
- Нидерландла
- Норвегия
- Португалия
- Эркин территория Триест
- Туркия
- Франция
- Швеция
- Швейцария