Рим республика (1798—1799)
| Рим республика ит. Repubblica Romana Францияны эгеч республикасы | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 1798 джылда Папачы кърал Рим республика болуб атын тюрлендиргенди. | |||||||
| Ара шахары | Рим | ||||||
| Тил(лер)и | итальянча | ||||||
| Валютасы | Папачы скудо | ||||||
| Кърал оноууну формасы | республика | ||||||
| Рим республианы консуллары | |||||||
| - 1798–99 | Рим республианы консулаты (1798—1799) | ||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Рим республика (ит. Repubblica Romana) — Луи Александр Бертьени , башчылыгъында Француз республиканы аскерлерини кириую бла Италияда 15 февраль 1798 джылда баямланнган къралды. Рим республика Францияны къаранчха къралы болгъанды эмда оноуун француз Директория джюрютгенди. ол Папачы къралны территориясындан къуралгъанды; римчи папа VI Пий Франциягъа къысталады, анда да 1799-чу джыл ёледи. Кесини къуралгъандына сора мычымай Рим республика Папачы къралны территориясында къуралгъан эки башха къралны да кючлейди: Тиберин республика бла Анконитан республиканы. Рим республика 1799-чу джылны октябрында Неаполитан короллукъну аскерлерини кючлею бла къурутулгъанды, эмда Папачы кърал орнуна салыннганды.
Тарихи
[тюзет | къайнакъны тюзет]1798-чи джылны февралында Бертьени башчылыгъында аскерле Римни кючлейдиле. Француз революцияны идеялары Римде орта эмда промышленность класслада кесине кёб джандаш табханды; къарангы джарлы къауум эмда хайырлары клиса бла байламлы адамла уа дин къуллукъчуланы эмда папачылыкъны джанында болгъадыла. Ахыргъыланы ичинде да реформа джанлы къауум болгъандыла, алагъа башчылыкъ этген пистойчу епископ Риччи болгъанды: ала динчилени халкъны ишине къатышыуларына къаршчы болгъандыла, эмда папачы тахтны оноуну бютеулей кючлеуне къаршчы чыкъгъандыла. Алай бла французла Римге киргенлерине, шахарны революциягъа хазыр кёргендиле.
15-чи февралда къозгъалгъан халкъ форумда джыйылгъанды эмда Капитолийни аллында эрекнликни терегин къургъандыла, папачы властлы тайдырылгъанын эмда республиканы къуралыуун баямлагъандыла, Бертье эрлай джангы республиканы таныгъанды. Пападан дин тышында властын беририн даулагъандыла, папа унамагъанды, андан сора Римден къысталгъанды. Рим республикагъа Француз республиканы конституциясыны тамалында, алай бурунгу тарих белгилери бла конституция джарашдырылгъанды. Римде таймаздан санат чыгъармаланы тонау баргъанды, аны аскерчиле этмегендиле, француз правительство джиберген агентле тонагъандыла. Музейледен, папа резиденциядан эмда кёб асыл адамланы къалаларындан хар не тоналгъанды, къабыргъадан фрескала да джыртылгъандыла.
Алай болса да, австриячы генерал Макны башчылыгъында неаполитан аскерлени Римге джюрюшю, французланы шахарны къояргъа зорлагъанды; 1798-чи джылны 29-чу ноябрында шахарны неаполитан король IV Фердинандом кючлейди. Алай а 14-чю декабрда французла алгъа урадыла, неаполитан аскерле да ыхтырыладыла[1].
1799-чу джылны сентябрында неаполитанчыла Римни джангыдан кючлейдиле. Динни орнуна къайтханы Эркинликни терегини орнуна мазаллы къачны салыуу бла эмда талай чуутлуну Тибрде батдырылыуу бла, кёб асмакъла бла белгиленеди. Республика ауады, джангы папа VII Пий резиденциясында орналады.
Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Литература
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Канделоро Дж., История современной Италии, пер. с итал., т. 1, M., 1958;
- Ростовцев М. И., Ясинский А. Н. Рим, город/История города // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Crivellicci A. Una comune delle March nel 1798—1799, Pisa, 1893
- Armando Lodolini, La Repubblica romana del 1798 in una collezione di bandi, in Rassegna Storica del Risorgimento, anno XVIII, ottobre-dicembre 1931
- Vittorio Emanuele Giuntella, La giacobina Repubblica romana. Aspetti e momenti, in Archivio della Società Romana di Storia Patria, 3a serie, 1950
- Assemblée della Repubblica romana (1798—1799), a cura di V. Giuntella, Bologna, 1954.
- Vaccaruno G. I patrioti «anarchistes» e l’idea dell’unita italiana (1786—1799) Torino, 1955
- de Felice, R. La veldita dei beni nazionali della Reppubblica Romana del 1798—1799. Roma, 1960
- de Felice, R. Italia qiacobina. Napoli, 1965
- Giuseppe Antonio Sala, Diario romano degli anni 1798-99, Roma 1980, in Scritti pubblicati sugli autografi, Società Romana di Storia patria, Roma 1882—1888 [rist., con una premessa di V. E. Giuntella, Roma 1980], vol. I,
- Cfr. Andrea Damascelli, Cimarra e gli ebrei nella Repubblica romana del 1798—1799, in La repubblica romana tra giacobinismo e insorgenza 1798—1799, Roma 1992,
- Bernard Gainot: Una rivoluzione difficile. La Repubblica romana del 1798‑1799. In: Annales Historiques de la Révolution Française, 329, Numéro 329.AHRF, Sommaires et résumés 1998—2004.
Французча:
- Albert DUFOURCQ, Le Régime jacobin en Italie. Étude sur la République romaine, Paris, 1900.
- Une source inédite de l’histoire de la Republique Romaine: les registres du commandant Girardon. L’"insorgenza" du Latium méridional et la campagne du Circeo, in Mélanges de l’École Française de Rome. Italie et Méditerranée, tome 104, 1992,
- Maria-Pia DONATO, " La République romaine de 1798-99. Panorama des études récentes ", dans Revue d’histoire moderne et contemporaine, 45 (1998).
- Gérard PELLETIER, Rome et la Révolution française. La théologie et la politique du Saint Siège devant la Révolution française (1789—1799), Rome, École française de Rome, 2004.
Немецча:
- Richard Wichterich: Sein Schicksal war Napoleon. Leben und Zeit des Kardinalstaatssekretärs Ercole Consalvi 1757—1824. Heidelberg 1951.
- Veit Elm: Die Revolution im Kirchenstaat. Ein Literaturbericht über die jüngere Forschung zur Vorgeschichte und Geschichte der Repubblica Romana (1798—1799). In: Beiträge zur Kirchen- und Kulturgeschichte, Bd. 13, Bern / Frankfurt a.M. 2002, ISBN 3-631-38827-6.